Qırımtatarlarnıñ Ananeviy Kostüm Dekorativ-Ameliy Sanat Mirası
XIX asırnıñ ekinci qısımı ananeviy kostümi regional farqlarnı coydı ve episi qırımtatarlarda yekane oldı.
Ananeviy bayramlıq kostümi, şübesiz, dekorativ-ameliy sanatnıñ eser ola. Qırımtatar milletniñ yekane tarihiy, etnografik ve bediy medeniyet hususiyetlerini tasvir ete.
XIX asırnıñ ekinci qısımı ananeviy kostümi regional farqlarnı coydı ve episi qırımtatarlarda yekane oldı.
Qadınlar kostümnıñ esası keñ ketenli, tunika kibi tikilgen kölmek-anterden – “tüb kölmek”ten ve keñ ştandan ibaret edi. “Çabullu anter” yani altın şeritnen bezetilgen, yeñi uzun ve tar olğan, yaqası “yenqapaq” – altın nağışnen bezetilgen anteri kölmek üstünden kiyile edi.
Anterniñ teren oyuqı mahsus detelnen qapala edi. Bu detal “köküslük” adlana edi. Onıñ üstüne altın para tikile edi. “Köküslük” utilitar ve dekoritiv vazifesini becere edi. baş kiyimi kostümniñ mecburiy elementidir. Alçaq, konus kibi qalpaq yani “fes” qızlar, qartbabalar ve yaş qadınlar kiyye edi. Olar çeşit türlü bezetile edi. Olarnıñ üstüne yengil, uzun şarf yani “fırlanta” kiyine edi. Qadınlar başını yavlıqnen baylâ ediler, amma bazı alda (duada, cenazede) ritual baş örtüsini yani “marama”nı kiyye ediler. Musulman qadını tışqı dünyasından qapanmaq içün mahsus örtüni yani “ferece”ni kiyye edi. Qırımtatar qadınlarda bu beyaz tüste örtüdir. Onı şeerde yaşağan qadınları qullana ediler.
Qırımtatarlarda qış urbası bu – qısqa, nağaşlanğan kurtka yani “salta marka”, kürt yaqalı kurtka “tonçuq”, ya da kündelik balaban yavluq yani “şal” dır.
Qadınlarnıñ ananeviy kostümniñ silueti H – kibi yapılğn. Yani belli quşaqnen ayırıla. Bu quşaq çeşit türlü bezetile edi.
Tunika kibi tikilgen, keñ yenli, alçaq yaqaçıq kölmek yani “keten kölmek” ekekler kostümniñ esasıdır. Kölmek üstünden tar yeleki kiyile edi. Bayramlıq yeleki kümüş ya da altın dogmeler sıradan bezetele edi. Teren içeri ceblernen, keñ ştan yani “unçhurlu ştan” ketenden, yünden, çuhadan tikile edi. Adet üzre kurtkalar qısqa, iliksiz, bezetilmegen ola ediler. Amma qılavu – kurtkalar zengin ve müteşem altın nağışnen bezetile ediler.
Çuha plaşçı başlıknen yani “çekmen” ve uzun ya da qısqa qoy terisinden yapılğan ton “qısha/uzun ton” – bu qış urbasıdır.
Dımlı teriden yapılğan postollar – “çarıq”lar, başmaqlar – “qatır”lar kündelik ayaqaplardır. Bayramlarğa uzun ökçeli çizma yani “padvorlu çizma” kiyye ediler. Bugünki künge qadar qırımtatarlar qarakul qalpaq – “halpah” kiyyeler.
Ananeviy bayramlıq kostümi, şübesiz, dekorativ-ameliy sanatnıñ eser ola. Qırımtatar milletniñ yekane tarihiy, etnografik ve bediy medeniyet hususiyetlerini tasvir ete.
Fotoğraf : Milliy Hazine
