Dobruca Komunizma Devırınde (1944-1960)

Yazğan kitabımızdan atladıq bır qaş bolım:  III -cı bolım, Dobruca, serleva kıbı bıldıremız mında tabılğan milletlernı, Qırım’dan koşuv sebeplerını, Babadağ Seminarını ( 1480 lerde barlığını), mekteplernı ve gazetalarnı, 1930-1943 senelerdekı tarihımıznı, EMEL MECMUASINI (Ocaq 1930-1941, Romanye de; 1960-1998, Türkiye de; Ocaq 2004 – Nisan 2014, Romanye’de.

Qırım Qurtuluş Komitetını, Qırım Yardımlaşma Komitetını, ve bolay kelemız KOMUNİZMA DEVIRINE ve onın ağır mahpuslerıne. Senege, 2020 de, bu Tarih ve Edebiyat Tarihi kitabımızın ekıncı basımını tanıtmağa tuşunemız.

6 Dobruca Komunizma Devırınde (1944-1960)

Bızım tarihımıznı anca 1990 larğa ketırmeknın mesuliyetını alğamandır. Ekıncı bılgen kestyonar bızlerge dair komunizmanın devırınde ve ağır mahpuslermen, ottırmelermen son alğanini bılemen : Emel sayı 6, April ( Nisan) 2005, sene 75, sayfa 15,Drd. Aleksandru Alin Spınu, Bukreş, Euro-Atlantik Araştırmalar Merkezı tarafından qabul ettık, Nikolae Videniye araştırmacığa teşekkürlerımıznı bıldırıp bugunde.

     26 Qasım 1948 de  Milliy Qorunma Genel Müdürlüğünün (Sekürity) tarafından aşadaqı kestyonar cıberılgen Kostencı, Galats, İaş, Suçava ve Kluj Regyonal Müdürlıklerıne:

   1. Eger sızın etrafınızda Tatar barmı.       

   2. Onların cerını bıldırınız .

   3. Meşkuliyetlerını de.

   4. Qayerden ve nevaqıt keldıler.

   5.Qayday evraq (Dokumant) man cerleştıler.

   6.Ne Vatandaşlıqları bar.

   7. Ne tıl qonuşalar.

   8.Eger aralarında Qırım’dan harbten evel kelgenlerı bar bolsa, qatıp kelgenler.

   9.Davranmaları neday.

          Cevabı 7 kunde kelsın, 20-40 yaş arasında bolğanlar yazılsın ve onların otobyografiyası.

Kostencı’den 8 Aralıqta kelgen cevapta yazılı ki 19.170 tatar vatandaşları bar, olardan 16.780 nı Kostencı ilınde yaşay, qalğan 2.390 –ı Tulça’da. Kostencı şeerınde 1.560 kışı yaşay, qalğanları 49 koy ve qasabalarda yaşaylar. Tulça şeerınde 554 tatar bar, anaubır koylerde 1836 tatar yaşamaqta. Aynı zamanda dokumentar kostere tarihımızden bılgıler: nevaqıt keldık mında ( XVIII-cı asırda, Hanlıq cığılğanda, Qırım’dan, Noğay bozqırlarından, Kuban’dan em Basarabya’nın Bucağından,dep ; ana tılını unutmadan, tatarlar yaşaylar koylerde.II-cı Cihan Cenkınde olar almanlarman bırleştıler; av.Mustecep Fazıl  oların cemiyet başı, şımdı Türkiye’ge qaşqan kışı.Necıp Fazıl,Azaplar-Tıtaru koyınden, mahpuste ozınnı “astı”(asılında etılgen eziyetlerın tesırımen ottırıldı); milliyetçılerın listesı berıle,müh.İrfan Feuzi ( sade o qapalmadı ve Bükreş’ke alındı), Memet Vani, müfettiş, Şaip Veli, Aqbaş’ın ocası ve menım babam, dr.Eyup Musa,Tulça’dan, v.b. Butunımen bo kışıler yardım etkenler Qırım’dan kelgen qaşaq ve alman dostları tatarlarman, albay C.Kımpeanu ve subay Sepi Nıstase imzalap olarnın sovyetlerge teslım etılgenlerını.Bunlar qulaq, zengın koylıler ve milletke tehlükelı tesirlerını işletken kışıler. 

     Başqa mayazılar kostermekte Cafer Bey’ın Romanye’de qalğanını ve nege dair, Necıp ve Mustecep’men çalışqanını, Emel Mecmuasını ve Qırım Qurtulış Komitetın emde sonraqı Qırım Yardımlaşma Komitetının barlığın bo kışılerın etken milliyetçılıgınde: Fazıl qardaşlarından başqa, Amdy Nusuret (M), İrfan Feuzi, Memet Vani, Şaip Veli, Eyup Musa, İbrahim Feuzi( fiul lui İrfan) qadı ve oturğan adresı Kostencı, Mihai Dumitru soqağı.1943 nın sonında bo Komitetın etken ışlerı yuksek seviyede bolğan, nevaqıt, Türkiy’nın Buyuk Elçısı,Ex.Suphi Tanrıover, Sadıq Ibraim degen muftığa qaber cıbere, ki, 300 aile qırımtatarlarından Odesa’da togılıp qalıp, yardım ısteyler Romanya tatarlarından, kelyatırğan Qızıl Ordudan qurtulmaq uşun ve Romanye’ge sığınmaq uşun.General Konstantin Piki Z. Vasilyu Iş Işlerı Bakanlığının Sekretarıman bırlıkte, Muftılıq, Komitet ve Askeri Administratsyası bır tren salıp Odesa’dan Kostencı’ge ketırsın  tatarlarnı.Romen dokumanlarında Komitetın cerı Mirça Lisesınde dep yazıla.Aileden balabanlarımızın ve tanışlardan aytqanlar kop, ki bo komitet, yani Necıp Hacı Fazıl’ın çalışqan ve qırımlılarnı cerleştırgen birosı asılında Tatar Musulman Mektebınde korungen, o mektepte Mirça Lisesının yanında. Ep bılgenımızge kore bır col yasalğan Odesa’ğa, romenlerın arşivınde uştane denıle.Dokumanlar ve bılgenler bır fikirde bolalar nevaqıt bıldıremız ki 1943 qışında ve sonra ilk baarınde 1944-ın, muacirlerın sayısı arta, yaqın bır milyon tatar qala ve geşe Romanye’den, ekı colnı tutıp,Türkiye ve ya Amerika.

Bılgenımızge kore, 1943 senesı bızım, qırımtatarların tarihınde qara sene kıbı tanıla, ve bır sempozyumda o cılnı anlatqamandır tatar ve romenlerge. Dokumentlernı bıldırgen son yazarmız bılgenlerımıznı. Albay Nikolae Doikaru ve subay Sepi Nastase 1959-1978 senelerınde bo ışte tabılıp, azırleyler 1949 cılın başında 28 tatarman tolğan tabelnı (sıranı) Sovyetlerge ve Romanya Republikasına qarşı kelgen liste dep.Nasıl yanlış yazıldı adlarımız er vaqıt oların dokumantlarında, sadece sayğan isımlernı berecekmız şımdı, bo kışler bızım oquğan ve oqumağan, koylı ve qasabalı tatarlarımız, bılgı ve qaber bergenler Poliske aytıp milliyetçılerımızın suçların, ozlerı qapalmadan serbest ve komunist bolıp yaşağanlar.Oların sayısı 49 ve bızım babalarman “dost ve arqadaş” bolıp korundıler…

                                                  ( Emel, sayı 6, Nisan(April) 2005,sene 75 Kostencı.)

    Artıq sovyet sistemı cerleştı. Onın bırıncı ıstegı bızım balabanlarımıznı, liderlerımıznı coq etmektır.”Kım kordinatör boldı Qırımlıların cerleşmesıne?”degen soravğa, tatar ve romen bılgenın doğrısını aytqanda şo Azaplarlı ekı qardaşnı, Mustecep’nı ve Necıp’nı ayta edı.Mustecep Türkiye’de, mında, canavarların qanlı susamaqlarında sade Necıp bar.

      Dobruca qırımtatarlarının liderı, Milliy Davamızın canı ve cüregı bolğan ve erkezın kozınde cıgıt kıbı korıngen Necıp Hacı Fazıl 1906 senesınde Azaplar koyınde, Acı Fazıl’ın ve Şeripe’nın uşuncı balası ve ekıncı ulı bolıp dünyağa keldı.Acı Fazıl doğrı, çalışqan ve milliyetçı kışı, Istanbul’da Medrese mezunı, aytılğanına kore yaqın 50 hektar tarla sayıbı.Onın tarlası bolğan cer en yaqşı toprağıdır Dobruca’nın.

Ocalıq etmeden çıftçılıkke sarılğan aqay, ne Qırım’nı ne de Istanbul’nı unutmay.Qırım’ğa 1917 geşık kete ekı-uş senede, onda qalğan aqrabaların coqlamağa; Istanbul’ğa yardım toplap akete Balkan ve I-cı Cihan Cenkınde, koylerden toplağanına resmi  dokumant alıp Qızıl Aydan.Onday ailede, onday babadan, cetışkenlerın dortıde, Qırım Qurtuluş Davasına atılalar:Mustecep, Salya, Necıp, Seyfeddin.Az tanılğan kencelerı bır ayağından qasta edı.Elbette onı tanığanlardan ve oman çalışqanlardan alğan bılgenlerımın yardımıman onın tarihi ve edebiy resamını yapmağa oğraştım.Ruh yaradılışı aqıyqaten yuksek insan bolğanın anlata, ağabeyı Ulkusal’ın yazğanınday:”temız ruhlı, yuksek karakter sayıbı,dürüs ahlaq (moral) sayıbı, alşaq gonullı, milletsever, son derece aruv, yapqan ışlerımen eş maqtanmağan kışı, daima kolgede qalmaqnı ve şerefnı başqalarına bıraqmaqnı adet edıngen arqadaş edı.”

                           ( Güner Akmolla, Necıp Hacı Fazıl, 2009,ed.III,Kostencı, s.10-11)  

S A Y Ğ I

(Milli Șehitimiz Necip için)

Milletın dertınden,Vatanın coğından, O yaratılğan!

Topraqnı Yıldızğa ağızıp, O, Vatanğa canğan…

Tarihte barmız,dep, O, cauğa aytalğan,

Qırım’nı ıstiymız, dep, O, Şehitte bolğan!

Cenk  aşqan, O, Tatarnın qara bahtına.

Cüregın taştırıp şalışqan, O, halqına!

Muacir qırımlı ğurbette adaşqan colına,

Qurbannı O bere, azapnı qarartıp qanına!

Qırım’da bız barmız, Dobruca’da , şay,

Qayerde bolsaqta, Tatarlıq ep yaşay!

Caş Necıp qırqekı yaşında şehitlık yasay,

Milletın qurtarma’ şaresın canından soray…

Qayırlı 100 sene tuvğanın Tatarlar uşun!

Olmeden bugun bız aytamız qıymetlı sozın!

Cırlaymız yuz sene bız sağa, belkı bin, tuşun,

Bağışla mezardan, bır Vatan, bız uşun

17 Nisan 2006

(  G.Akmolla, Emel-İdeal, Nisan-Aprel 2006, nr10

Neden bo “Millet mahkemesın alğan qararı” yazıldı kitabımızda?

MİLLET MAHKEMESININ  ALĞAN  QARARI  – BILDIRME

Tekmıl sayısıman oyların, 191 q. 193 ve 25 , 6, 226 qararlarnı tanıtamız.184 ve 304, 463 qanunlarıman cezalaymız:

1.Şevket Musa Velulla, Türk Konsolosluğun sekreteri Köstence de (1935-1952) omırce ağır ceza. (mahpuste vefat ettı)

2.  Irsmambet   Yusuf- ömırce ağır mahpus cezası ( ve dava masrafı) 25 senege tuşurıldı toplantılarğa taraf ala 1948 den sonra da. Necıp’ın “sol qolı”dep aytıldı oğa.  

3. Mustecip Huseyin- ömırce ağır mahpus cezası, aynı mesele.

4. Memet Mendu – ömırce ağır mahpus cezası,v.b.Mustecep ve Necıp-lerge kiyev ya da

      enişte bola, ailesının ve milletının Vatan Davasına qurban.

5.Ali Osman Bekmambet – 20 sene ceza v.b. (  2012 de onın yuzyılın qutladıq bayram yasap, kitaplar   dağıtıp. Miliy cenazesı de 2013 Temmuz da boldı)               

7. Abdula Teofık İsleam, 12 sene ceza,  v.b. Aynı suçlar.

8. Canakay  Nazif  – 5 sene ceza v.b.

9.Amet Mustafa – 10 sene ceza, 5 senege tuşure.

8. Enan Kurtmolla – 10 sene ceza.

10.Şaip Veli Abdula  – 7 sene mahpus, v.b.

12. Malik Kadîr – 7 sene mahpus,v.b.

13.Serafedin Ibraim – 10 sene ağır ceza, v.b.

14.Kıruntu  Ştefan – 10 sene ceza( Necıp’nın çalıştırğan romenı)

15. Salya Memet Mendu –  5 sene ceza,v.b. Dobruca’nın ilk şairesı, Ulkusal’nın qız qardaşı ve Necip’nın ablası.

16. Sultan Fazıl  – 8 sene ağır mahpus v.b. Necıp Hacı Fazıl’nın hanımı.

17.Cafer  Yusuf – 8 sene ceza,v.b. ( bırıncı grup)

Qarar 11 Marta 1953 te berıldı ve oqıldı aşıq qonuşmada, Kostence’de. İmzalar oqunulmay, ASRI, P fondı, dosar 2.280 II.ci, ff.59, 65

( M.Kojok, Romenlerın Tarihınde Tatarlar, 2004, s.273-276) Not: Bız Kojok beynın yazğanlarına bırıncı lot uşın,  bılgenımız Şevket Musa Velulla şehitımıznı yazdıq ve listenı uzattıq seneler boyı, sayımıznı 152 politik cezalılar aqqına.