DOBRUCA
Dobruca’ğa türk boyların kelmelerıne dair ep bo yazar, prof.dr. bıldıre:”Sarı Saltıq Baba cerleşe 10.000 ailemen barabar, 3 ya 5 balalı, 1263 te Babadağına.O zamanqı Dobrucanın milletı 150.000 bolğanda,1/6 sı bolar,çünkü 30-50.000 qadar kışı sade olar bola.”
(Adryan Ilie, Qara-Su vadisı, Medcidiye, 2008,s.17)
Turkolog Zajaczkovski gagauz turklerıne dair yazğanda, XIII-cı asırda barlıqların anlata ve olarnı Dobruca’da cerleşken kore, “kay” ve ya “kaus” adıman.
1330-1331 senelerınde İbn Batutta Dobruca’dan geşe ve yaza: “Baba-Saltuq şeerınde tatarlar sayblar.”
Osmanlıların zamanında Tekfurköy-Qara-Su qazası Silistra’ğa bağlı.Dobruca’da bolğan qazalarda şunlardır: Bazarcik,Silistra, Balçik, Manqaliye, Hırsızova, Babadağ, Maçin, İsakça, ve Tulça.1444 ten son Dobruca koylerı adların türk adlarıman denıştıreler ve kopten-kop camıler yasala. “( aynı eser,s. 22-23)
“Qırım Hanlığı bırleşkenson Osmanlı İmperyasıman, Dobruca’nın tarihı ve etnografik haritası denışe, zengınleşe, artıq bo yer bır kopır bola o ekı quvetın arasında.”(s 23)
Romenlerın arşivlerı zengınlıkmen, bol,bol, kostermekteler bızım cerleşıp, ulke qurıp, hanlıq yaratıp, yaşağanımıznı bo topraqlarda, 1990 senesınden sonraqı eserlerınde.Bergen ornekler bızım Qara Denızın etrafında barlığımıznı emde qıymetlı bır medeniyet qurğanımıznı kostermekte, asılımıznı tanıtıp ve XII-XIV asırlarında romenlerın voyevodatlarını qurdıq emde onlarğa qarışıp, romenlerın arasında hükümdar millet bolaraq ırıdık ve onların bağımsızlığına qol uzatıp.Asıl romen tarihçilerı bo fikirde, evelden ve şımdı yazğanlarıdır.Milletımız çalışqan,durust, terbiyelı emde doğrılıqnı süygen em qoruğan bır medeniyetlı millettır.Aralarında qanlı harbler ekı taraf bolğan, nasıl Vlad Tsepeş nın1460-1461 kampanyası, o senelerın qışında 23.884 türknı ottıre, koyıne kore sayısını bıldıre bır mektupman Matey Korvin’ ge. (aynı eser, s.21). Osmanlı defterdarı Kâtib Çelebi 4.000 türknın oldırılgenını tanıta Mihay Viteaz / Kahraman Mihay’nın askerlerın tarafından, 1595 te ve sonra, Baltazar Walter 1599 da yaza ot ve kul bolıp qalğan yerlernı, qalelernı, Şistov, Rasova, Çernavoda / Boğaziçi, Babadağ, insanların epısı türk.( aynı eser, s. 25)
Qırım topraqlarında gezgen yabancılar,ele Batıdan kelgenler şolay tanıtalar hanlığın medeniyetını: “ondayda doğruluq bar bo topraqlarda,eger bır qıznı cıbersen altın tolı şolmeknı omızına salıp Qara Denızden Çinge, altının ve qızlığın cöytmadan em sav cetışer baracaq cerıne!”( M.Ulkusal, eser, EMEL de.
Hanların imperyası dep tanılğan Qırım topraqları romenlerın Ortaçağ yazılarında, Polon
ların ve fransızların aynı zamanda yazılğan eserlerınde devlet kıbı, zengın, genış, serbest tuccarlıqqa aşıq collar bergen ve haq qoruğan bılınmekte.
Tatarlar ve onların qatındaqı milletler serbest yaşaylar ve devletın qanunları, musulmanlığın prensiplerı er bır insanın hayatın ve malın qorumaqta.
Bucaqnın,Moldovanın, Dobrucanın,Tunanın, Qırımın ozın aytmadan, bereketlı topraqlarından cetışken bollıq qoy-sıyır ve at surulerımen bırlıkte, milletımızge ve onın canında tabılğan halklarğa, 1770- lergeşık aruv, yaqşı, gur hayatnı sağlamaqta.Balaban ve tıtretıcı, devırımcı qalqışmalar Şahingiray hanın son cıllarında, reformanın ve dış em iş düşmanın sebebınden, nevaqıt halk Rusqa cenk başlamasın ıstedı, Osmanlılardan yardım ısteldı, general Prozorovski Çariçanın emırımen mudahalege geştı, Aqmescit ve Qarasubazar şerlerını ve oların civarlarını top ateşınde tutıp, isiyannı sondırdı.Bonday vaziyetlerde, pek kop Giray ve Mırza Osmanlı idaresındekı topraqlarğa koştı, artıq koşmeler başladı demektemız.Şu zaman, koşkenlerın cerıne, ruslar, koylerge ve qasabalarğa, şerlerge, 75.000 rus ve hıristiyan cerleştırdı ( Ulkusal, s.111) Padişah tanımadı Şahingirayın hanlığını, o da Rusiyege yaqınlaştı, Osmanlı Baş-Veziri Rus elçisine şu cevabını berdı:
“ Bağımsız olarak tanınan Kırım Hanlığında büyük bir Rus ordusunın bulunması devletler arası hukuk ve diploması kurallarına uygunmudur?Kırım halkı general Prozorevski’den askerlerini Kırım’dan geri çekme
sini istedi.Generalin bu istegi top ateşiyle karşılaması doğrumudur? Bağımsızlıkla bağdaşmakta mıdır?”
Ruslar Kırım’ın bütün sahil şehirlerine askeri birlikler çıkararak ,Kırım’ı denizden de abluka altına almışlar, dış ülkelerle bağlantısını kesmişlerdi.”( Ulkusal, s.112)
Bonday etıp aşıla Dobruca ve Türkiye hicret yolları…Romen tarihçilerı yazalar:
“Evliya Çelebi’nın yolcılık zamanlarından başlap XVII-cı asırın yarısndan, Dobruca’nın cemaatıne dair 60.000 ya 70.000 kışı bolğanın tuymaqtamız, ve bo sayığa onın korgen koylerınıde qoşsaq, 150.000 can bola. 1850 senesınde Dobruca’nın cemaatı 15.764 aileden ekenı bellı.Milletçe al şo:
türk – 4.800 aile
tatar – 2.225 aile
romen – 3.656 aile
bulğar – 2.214 aile
lipovalılar – 747 aile
kazaqlar – 1.902 aile
yunanlar – 300 aile
mısırlılar – 212 aile
araplar – 145 aile
almanlar – 59 aile
ermenı – 126 aile
yahudi – 119 aile
( Adryan İliye, s.178)
