Kırgız-Hakas etnoğrafik bağları – Shurubu KAYHAN

Kırgızlar Orta Yenisey vadisinde 6. yy’da kendi devletlerini kurmuşlardı. Bu topraklar günümüzde Hakasiya sınırları içindedir. Kırgızlar bu topraklarda yaklaşık iki bin yıl egemen etnos olarak varolmuşlardı.
Hakasiya’da sulama kanalları ‘hırgıs argıları’ yani kırgız arıkları, eskiden beri işlenen tarlalar ise ‘hırgıs tarlagları’ yani kırgız tarlaları olarak adlandırılmaktadır. Hakaslarda çok sayıda bulunan demirci atölyelerine ‘hırgıs uzangan çirler’ yani kırgız atölyeleri, taş yığmalı ortaçağ mezarlarına ise ‘hırgıs sookter’ yani kırgız mezarı denir.
Hakasların Kırgızlarla beraber yaşadıkları yerlerde buna uygun yer isimleri ortaya çıkmıştır. Mesela küçük nehirlere ‘Hırgıs çul’ yani kırgız deresi, step alanlarına ise ‘hırgıs çazı’ yani kırgız stepi denir. Bu yer isimlerinden hareketle Kırgız devletinin sınırlarını çizmek mümkündür.
Cengiz Han’ın küçük oğlu Cuçi 1207’de moğol orduları ile modern Hakasiya topraklarına girer ve buradaki yerel halkları boyunduğu altına alır. Orebek-Digin, Aldayar ve İde-Yinal adlı üç ulusun başında bulunan Kırgız prensleri moğolların iktidarını kabullenmişlerdir. Kırgız devleti politik bağımsızlığını kaybetmiştir. Yüksek seviyedeki kültür yok edilmiş, halk kısmen esir tutulmuştur. Hakasiya toprakları böylece moğol göçebe imparatorluğuna dahil olmuştur.
Geç ortaçağda Kırgızların liderliğinde bir kaç soy grubu ‘Hongoray’ adlı bileşik bir etnik-sosyal birlik kurmuşlardır. 17. ve 18. yy’lardan kalma belgelerde bu husustan bahsedilmektedir. Bunun dışında Güney Sibirya halklarının zengin folklor mirası, ‘hongoray’ ismini Hakasların ve Hakasiya’nın en eski isimlerinden biri olarak muhafaza etmiştir. Sesli harflerin uzatılması süreci sonucunda Hakas dilinde artık ‘hooray’ olarak kullanılmaya başlamıştır. Kahramanlık eposlarında, tarihi efsanelerde, atasözlerinde ve bilmecelerde geniş bir şekilde kullanılmaktadır.
Kırgız elit tabakasının Hongoray’daki rolü o kadar belirgindi ki komşu halklar, Ruslar da dahil olmak üzere 18. yy’da bu bölgesel oluşuma ‘Kırgız Toprağı’ adını vermekteydiler.
Hala modern Altay, Tuva, Hakas ve Kırgız dillerinde halk kitleleri anlamına gelen ‘hor’ kelimesi kullanılmaktadır. Değişik dillerdeki kaynaklar Hakasiya’da yaşayan insanlar için ‘hooray’ şeklinde tek bir isim kullanıldığını göstermektedir. Bu isim tarihi folklorda Hakasların etnik topraklarını da yani modern Hakasiya Cumhuriyeti topraklarını da ifade etmektedir.

Akademik Tarih