Müstecib Ülküsal
Müstecib Ülküsal (doğma adı Müstecib Hacı Fazıl; 1899 – 1996) – XX asırda diasporada Qırımtatar milliy davasınıñ eñ müim adamlarından birevidir. O em doğğan yeri olğan Romaniya Dobrucasında, em ana-vatanı Qırımda, em Almaniya, Lehistan kibi ğarp memleketlerinde, em de soñra köçken Türkiyede pek çoq milliy davalarda bulunğanı içün keniş malümat ve tecribe saibi olğandır. Qırımtatar neşriyat tarihınıñ eñ uzun sürgen mecmuası olğan Emel mecmuasını qurğan ve uzun seneler neşir etkendir. Bundan başqa Qırımtatar milliy areketi, medeniyeti, tarihı, etnografiyasınen alâqalı pek çoq kitap yazğan ve neşir etkendir. O tamamınen aqiqiy bir dava adamıdır.
Qartbabasınıñ adı Abdurrahmandır. Abdurrahman 1840 senesinde Qırımnıñ Or uzyediniñ bir köyünde doğğan. 1862 senesi Dobrucağa köçken. Romaniyağa kelgende yañı evli eken. Dobrucada Hakime, Sakine adlı eki qızı ve Fazıl, Qavlamet, Dervişamet adlı üç oğlu doğğan. Müstecib Ülküsalnıñ babası Fazıl 1869 senesi doğğan. Fazıl 1896 senesi Vefa Çelebi adli bir qırımtatar muaciriniñ qızı olğan Şerifenen evlengen. Müstecip Ülküsalnıñ anası Şerifeniñ babası Vefa Efendi ve anası Hacımelek Qırımnıñ Kefe uyezdiniñQazan Tip köyündendir.
Müstecip Ülküsal 1899 senesi doğdı. Qardaşları Saliha – 1904, Meliha – 1906, Necib – 1908, Münib – 1910, Nazım – 1912, Seyfeddin – 1920 seneleri doğğan eken. Müstecip Ülküsal başlanğıç mektepni Dobrucada, orta mektepni İstanbulda bitirgendir. I Cian cenkibaşlağanda İstanbulğa qaytamağanı içün eki sene Köstencedeki Mecidiye Musulman Seminarıyasına ketkendir. 1916 senesi Romaniya cenkke qatılğan soñ seminariya qapanğan oquvı yarım qalğandır. Bundan soñ özüniñ köyünde başlanğıç mektepte muallimlik etmege başlağandır.
1918 senesi Qırımdaki Suleyman Sulkeviç ükümeti Qırım tamırlı olğanlarnı Qırımğa qaytmaları içün çağırğan soñ bir Rus gemisinde saqlanıp Aqyarğa ketti. 1920 senesine qadar başta Bağçasarayda Qaymaz Ağa maallesiniñ mektebinde daa soñra Foti Sala köyüniñ mektebinde ocalıq etti. Talebelerinen beraber Qırım köylerinde musamereler ötkerdi, milliy davağa qoltutqan qonuşmalar keçirdi. 1920 senesinde oquvını tamamlamaq içün Qırımdan Türkiyege keldi. Polatlıda daa evel Türkiyege köçken emceleri Qavlamet ve Dervişametniñ qatına bardı. 1921 senesi Qırımtatar muacirleri köylerinden olğan Qarayavşanda başlanğıç mektepte ocalıq etti. Aynı seneniñ yazında İstanbulğa ketip yarım qalğan oquvına devam etti. 1922 senesi litseyni bitirip diplomını alıp Dobrucağa qayttı. BükreşUniversiteti Uquq Fakultetine kirdi. 1926 senesinde Uquq Fakultetini bitirip advokat oldı.
Aynı sene Pazarcıqta advokatlıqqa başladı. 1929 senesi Müstecib özünday olğan on dostunen bir mecmua çıqarmağa qarar berdiler. Özleri arasında para toplap urufat aldılar. Mecmuanıñ ilk sanı Emel mecmuası adınen 1930 yanvar 1 künü neşir etildi. Mecmuanıñ saibi ve baş müellifi Müstecib Ülküsal oldı. Emel mecmuası baştaki eki sene 15 künde bir kere neşir etilir. Daa soñra ayda bir kere çıqa. Qırım Qurultay ükümetiniñ tış işleri vekili Cafer Seydamet Qırımerde mecmuada maqaleler yazmağa başlay. Bir zaman soñra Emel mecmuası Qırımtatar milliy davasınıñ resmiy neşriyatı oldı. II Cian cenki başlağan soñ Almanlar Romaniyağa kirerler. Mecmuanı çıqarmaq qıyın olur, 1940 senesi sentâbr ayında 154 san neşir etilgen soñ neşriyatnı toqtattılar.
Müstecib Ülküsal 1940 senesi noyabr ayında işlerini tasfiye etip Türkiyege köçti. 1941 senesinde Edige Qırımalnen beraber Qırımtatar milliy davası içün Berlinge ketti. Lâkin almanlar Qırımğa ketmesine izin bermediler. Doquz ay soñra Türkiyege qaytıp keldi. 1943 senesi İstanbulğa yerleşip advokatlıqqa başladı. 1944 Qırımtatarlar sürgünligi ve Dobrucada tuvğanlarınıñ zulumğa oğraması, apis etilmesi Müstecib Ülküsalnı pek keder etti. Ğarbiy memleketlerge qaçqan Qırımlılarnı Türkiyege yerleştirmek içün oğraştı. Kelgen soylarını işlerinen küçü yetkeni qadar meşğul oldı.
1955 senesinde Cafer Seydamet Qırımerniñ hastalığı sebebinden Milliy Merkez toplaşuvlarına vekâleten Müstecib Ülküsal reislik etmege başladı. O zamandan soñ Münihte er sene toplanğan Paris Bloku toplaşuvlarına qoşulğan, ya bir özü ya da bir qaç arqadaşınen Qırım milliy davasını temsil etti. 1960 senesinde Emel mecmuası Türkiyede yañıdan neşir etilmege başladı. 1986 senesinde közleri raatsızlanğanğa qadar Emel mecmuasın baş müellifligini etken. 154 sanı Romaniyada neşir etilgen Emel mecmuasında 103 maqalesi, 227 sanı Türkiyede neşir etilgen Emel mecmuasında 214 maqalesi bardır.
1986 senesinde “Emel Qırım Türk Medeniyetini Tanıtma ve Araştırma Vaqfı” (Emel Kırım Türk Kültürünü tanıtma ve Araştırma Vakfı)nı qurdı. Vefat etmeden evel bütün kitaplarını vaqıfqa bağışlağandır.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev 1993 senesi Türkiyege kelgende başta hasta töşegindeki Müstecib Ülküsalnı ziyaret etti. Hasta olsa bile musafirlerni ayaqta qarşılağan, oğurlay ekende alsız olması sebebinden ayaqqa turmasına mani olmaq istegenlerge “Qırımtatar Milliy Meclisi reisini ayaqta oğurlamağa isteyim, buña küçüm bar, bunıñ böyle olması kerek” dep köstergeni davranış onıñ qadiy bir dava adamı olğanını añlatmağa yetecektir. Bağçasarayda bir soqaqqa adınıñ berilmesin özüne berilgen eñ balaban mukâfat sayğandır. Ayatı sıqıntı içinde keçmesine, bütün ömrüniñ milliy davağa adamına baqmadan iç kimseden bir qarşılıq beklemegendir.
Sağlığında neşir etilgen:
Dobruca ve Türkler,
Dobruca’daki Kırım Türklerinde Atasözleri ve Deyimler,
II.Dünya Savaşında (1941-1942) Berlin Hatıraları ve Kırım Kurtuluş Davası,
Kırım Türk Tatarları (Dünü – Bugünü – Yarını) adlı dört kitabı,
Gagauzların Aslı,
Üç Bozkırlı: Atila-Cengizhan-Timur, adlı 2 romen tilinden tercime kitabı bardır.
Ülküsalnıñ çeşit türlü kitap ve mecmualarda neşir etilgen yazıları Saim Osman Karahan tarafından cıyıntıq alına ketirilerek 2007 senesinde Dobruca’dan adınen İstanbul Qırım Dernegi tarafından bastırıldı.
Vefatından soñ Emel mecmuasınıñ 212-nci sanı, Müstecib Ülküsal sanı olıp neşir etilgendir. Özüniñ qalemge alğanı 5-nci kitabı (Kırım Yolunda Bir Ömür, Hatıralar) 1999 senesi Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği tarafından neşir etilgendir.
Müstecib Ülküsal 10 Ocak 1996 künü İstanbulda vefat etkendir. Bir asırğa yaqın ömrüniñ 70 senesini Qırımtatarlarnıñ milliy davasına hızmet etip keçirgen Müstecib Ülküsal, Timur, Noyan ve Ülkü adlı üç bala babası edi.
Müstecib Ülküsal aqqında neşir etilgen pek çoq maqale bardır.
QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
