Çin Salur Türkleri

Salarlar,Salırlar (Salarca: Salarlar, Salırlar, Çince: 撒拉尔 Pinyin: Sālāěr), Günümüzde Çin’in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

Türkmenistan’daki araştırmacılar Salarları Sincan Uygur Özerk Bölgesindeki Türkmenler ile birlikte Çin Türkmenleri adı altında ele alırlar.

Sarı Irmak (Çince: 黃河, Huáng Hé) yakınlarında yaşarlar. Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır.

Salarlar kendilerine Salır, dillerine de Salırca derler.

Salurlar Çinghay (Köknur) eyaletinin Şunhau Salur Otonom İlçesi ile Hualong Döngen otonom ilçesi ve Gansu eyaletini Jishishan Bao’an ve Salur otonom ilçesinde yaşamaktadırlar. Geri kalan kısmı Çinghai, Gansu ve Uygur bölgelerinde dağınık olarak yaşamaktadırlar. Toplam nüfusları 130 binden fazladır. Salurların %80’den fazlası Şunhua Salur Özerk İlçesinde yaşarlar.

Salurların bulunduğu bölgeye 700 sene öncesinden itibaren Türkistan’ın Semerkant çevresinden göç ettikleri genel olarak kabul görmüştür. Ayrıca, Salurların sözlü kültürü, dil ve örf-adetleri günümüz Türkmenistan’ın Doğu bölgelerindeki Türklerin şivelerine daha yakındır. Salurların Moğol Yuan Sülalesi döneminde bulunduğu bölgeye geldiği ve bu dönemdeki Türk Müslümanların avantajlı konumlarından istifade ederek mekân tuttuğu tahmin edilebilir. Bulunduğu bölge günümüzde dahi Han Çinlilerinin nispeten az olduğu Tibetli, Moğol, Döngen milliyetlerinin çok olduğu bölgedir. Daha sonraki süreçte Salurlar bu farklı gruptaki milliyetler ile karışık evlilikler yapmıştır. Karışık evliliklerde özellikle dışardan gelin aldığı, çok nadiren kız verdiği söylenir. Bu durum günümüzde de yaygındır. Dolayısıyla, Salurlar kendi dillerini korumakla birlikte Çinceye de hâkimdirler.

Günümüzde Salurların kendi milli dilleri var fakat milli yazısı yoktur. ÇKP iktidarına kadar Türki Yazıkdedikleri bir Arap alfabesine dayalı yazısının olduğu biliniyordu. Fakat 1954 yılında yönetim Salurları kendi milli dilleri olan fakat yazısı olmayan milliyet kategorisinde değerlendirmiştir. Bundan dolayı, Salurların eğitim-öğretimi sadece Çin dili ve yazısı ile yapılmaktadır. Okur-yazar olanlar Çin yazısını yaygın olarak kullanırlar.

Salurlar genellikle İslami ad ve soyadı kullanmalarına rağmen okula gidenler zorunlu olarak Çin tarzı ad ve soyadı kullanmaya başlamıştır. Resmi kimliklerde kullanılan ad ve soyadının giderek Çince olması durumu yaygınlık kazanmıştır.

Günümüzde Salurlar genellikle, çiftçilik ile geçimlerini sağlarlar. Fakat kentlere yönelik nüfus hareketliliğinin de olduğu, özellikle lokanta sektöründe Döngenler ve Uygurları taklit etmeye başladığı bilinmektedir. Bundan dolayı bugün Çin’in büyük ve orta ölçek kentlerinde helal yemek satan orta ve daha düşük sınıfta Salur lokantalarını görmek mümkündür. Uygurların Çin metropollerinde ve kentlerinde barınması ve iş yapması çeşitli kısıtlamalar ile imkânsız hale gelirken, onların yerini yavaş yavaş Salurların aldığı da gözlemlenmektedir. Salurlar, Uygurlara nazaran Çinlilerle daha iyi iletişim kurabilmekte veya Çinliler açısından “daha az tehlikeli” grup olarak algılanmaktadır.

Salurlar Sünni Müslümandırlar ve Çin’e geldiklerinden itibaren yerleşik hayata geçmeye başlamış ve mahalle kültürünün yaygınlaşması ile her mahallede mescit, medrese yaygınlaşmıştır. Günümüzde, Salurların yaşadığı bölgelerde küçük büyük yaklaşık 100 mescit veya cami vardır.

Son yıllarda Salurlar ile Türkmenistan aydınları ve Türkmenistan’ın Pekin büyükelçiliği ilgilenmeye başladığı, bazı Salur gençlerinin Türkmenistan’a eğitim için gittikleri de bilinmektedir.

Yazar: Prof. Dr. Abdürreşit C. Karluk

“Çin Halk Cumhuriyeti’nde Dini Yapı ve Müslüman Milliyetler” adlı makalesini Salur maddesinden alınmıştır. 

•