TARİHİ VE GÜNCEL YÖNLERİYLE GÜNEY TÜRKİSTAN’DA TÜRK VARLIĞI

3 Aralık 2019 Kırım'ın Sesi Gazetesi

Sənan Qacar Turanlı

Afganistan İslam Cumhuriyeti Orta Asya’da yer alan ve denize sınırı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan, batıda İran, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan, doğuda da ufak bir sınırla Çin ile çevrilidir. Afghanistan Map – High Detailed Vector Illustration Afganistan, 34 vilayetten oluşmaktadır. Başkenti Kabil’dir. Herat, Belh (Mezar Şerif), Cellel-Abad (Celalabat), Kandahar ve Cevzcan en tanınmış büyük kentlerindendir. Afganistan’ın yüzölçümü 652.864 km2’dir ve %79’u dağlıktır. Halkın çoğu tarım, hayvancılık ve özellikle başta Türkmenler olmak üzere halıcılıkla geçinmektedir. Afganistan, yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir. Türkmenistan ve Özbekistan’a sınır olan kuzey bölgesinde (Amu Derya, Yetim Dağ ve Karkin, Hamaap, Kelder ve Şor-tepe ilçeleri) doğalgaz bakımından oldukça zengin kaynaklar bulunmaktadır. Afganistan’da bulunan diğer yeraltı kaynakları; kobalt, altın, molibdenim, nadir toprak elementleri, aspestos(yanmaz taş), gümüş, potash (kalya taşı), Alüminyum, demir, bakır, niyobyum (yumuşak metal), grafit, latium, talk pudrası, çinko, lapus, folorid, kaolin, zümrüt, yakut ve mermerdir. Afganistan’ın nüfusu yaklaşık 40 milyondur ve 24 farklı etnik unsurdan oluşmaktadır. Wikipedia kaynaklarına göre 2013 itibarıyla Afganistan’da yaşayan etnik unsurların dağılımı şu şekildedir: Peştun: %42, Tacik: %33, Türk: %12, Hazaralar:%9, Aymak: %4, Beluç: %2, Diğer: %4. (Ancak Türk nüfus, resmi rakamlarda belirtilenden çok daha fazladır. Türkmenler, devlet bürokrasisi tarafından negatif ayrımcılığa tabi tutuldukları için çoğu aile fertleri, nüfus kağıdı alamamaktadır. 7 kişilik bir ailede ortalama 2 kişinin kaydı bulunmaktadır.)

Afganistan’daki Türk halkları; Afganistan Özbekleri ve Afganistan Türkmenleri ile az da olsa Pamir bölgesinde Kırgızlardan oluşmaktadır. (Rus savaşı esnasında Pamir bölgesindeki Kırgızların büyük kısmı Van’a yerleştirilmiş ve yaşadıkları köye Ulupamir ismi verilmiştir.) Güney Türkistan olarak adlandırılan Afganistan’ın kuzeyini içeren bölgenin Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan’a sınır kapısı bulunmaktadır. Bu eyaletlerin çoğunu Türkmenler ve Özbekler oluşturmakta ama yönetim Taciklerin ve Peştunların yetkisindedir. Bunun nedeni de, Özbek General Raşit Dostum döneminde bölgeye hakim olan Türkmenlerin eğitime önem vermemesi ve yeni nesilleri yetiştirme ihtiyacı hissetmeyerek geleceğe yatırım yapmamasıdır. Türkmenler eğitime önem vermezken, Afganistan’daki diğer etnik gruplar gençlerini yetiştirmiş ve ABD işgali sonrası demokrasiye geçildikten sonra tüm devlet kadrolarına Türkmenler dışındaki etnik unsurlar yerleşmiştir. Devlet kadrolarını ellerinde bulunduran diğer etnik unsurlar, Türk unsurların önünü kesici uygulamalar sergilemektedir. Başta Türkiye olmak üzere yabancı ülkelere gönderilecek öğrenci ve kamu görevlilerinin belirlenmesinde Türkler negatif ayrımcılığa tabi tutulmaktadır. (Bu konuda Şii Hazara topluluğun, İran’ın destek ve yönlendirmesiyle son dönemde pozitif ayrımcılığa tabi tutulduğunu görüyoruz. Türkiye’ye eğitim için gelen özellikle Afgan güvenlik güçleri arasında Hazaralar çok büyük bir oran oluşturmakta.) Benzer nedenlerle, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının (YTB) burslarına dahi en fazla %10 oranında Türk öğrenciler seçilmektedir. Ben ve benim gibi Türkiye’de bulunan pek çok Türk kökenli öğrenci, kendi imkânlarımız ve YÖS (Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı) ile Türkiye’ye gelebildik. Hem vize sürecinde, hem de sonrasında bursumuz olmadığı için çok sıkıntı çekiyoruz. Ben Türkiye’ye gelebilmek için 2 defa vize başvurusunda bulunmuştum ama reddedilmişti. Sonrasında İhlas Vakfı ile bağlantılı Dünya Türkmenleri Eğitim Vakfı’nın devreye girmesiyle vize alabildim ve İhlas Vakfı Yurdunda ücretsiz kaldığım için eğitimime devam edebiliyorum. STK’lardan destek olmadığı takdirde Afganistan’dan Türk kökenli öğrencilerin Türkiye’ye gelebilmeleri çok zor ve bu nedenle de YTB’nin Afganistan’a verilen burslar konuda daha hassas olmasını bekliyoruz. Güney Türkistan bölgesinde yer alan vilayetler, ticari ve kültürel bakımdan oldukça tanınmış eyaletlerdir. Bölgenin büyük bir kenti olan Herat, Afganistan`ın batısında yer almakta ve İran ile Türkmenistan’ın sınır kapısını oluşturmaktadır. Herat, ticari ve kültürel açıdan gelişmiş bir kenttir. Bu kentte yasan halklar açıdan gelişmiş bir kenttir. Bu kentte yasan halklar; Pers’ler, Peştunlar ve Türkmenlerdir. Kandahar ve Cellel-Abad (Celalabat), Afganistan doğusunda yer almakta olup Pakistan’la sınır kapısını oluşturmaktadır ve Afganistan’ın büyük eyaletlerindendir. Bedhahsan (Bedahşan) kenti, Pamir dağlarının yer aldığı Afganistan’ın kuzeydoğusunda yer alıp Çin (Doğu Türkistan sınırı), Pakistan ve Tacikistan ile sınır kapısını oluşturmaktadır. Bu kentte Tacikler, Özbek Türkleri ve az sayıda Kırgız Türkü yaşamaktadır. Afganistan Türkmenlerinin sorunları ve Türkiye’den beklentileriyle ilgili olarak 11-13 Mayıs 2014 tarihinde Eskişehir’de düzenlenen Türk Dünyası Sivil Toplum Zirvesi’nde Dünya Türkmenleri Eğitim Vakfı Mütevelli Heyet Başkan Yrd. Seracettin MAHDUM tarafından bildiri olarak sunulan makaleden ilgili bölümü, aşağıda ilginize sunuyoruz: Afganistan Türkmenlerinin Sorunları ve Türkiye Devletinden Talepleri Afganistan Türkmenlerinin önemli sorunlarından 3 ana sorunu aşağıdaki başlıklar halinde belirtmek mümkündür. 1- Afganistan Türkmenlerinin eğitim sorunu 2- Afganistan Türkmenlerinin yaşadıkları bölgelerde yaşanılan terör olayları 3- Türkmen milletinin sahipsizliği Yukarıda belirtilen sorunlara geçmeden önce Afganistan’da yaşayan Türkmen Milletinin yaşadıkları bölge, nüfusu ve geçim kaynakları hakkında bilgi verilmesinde yarar vardır. Afganistan Türkmenleri, Afganistan’ın Kuzey bölgesinde yaşamakta olup tahmini nüfusu 3 milyon civarındadır. Türkmen nüfusunun yaklaşık 500 bini iç savaş yüzünden başta Pakistan Olmak üzere İran, Türkiye, Körfez ülkeleri, Avrupa ve ABD’ne göç etmişlerdir. Türkmenler geçimlerini, Ziraat, hayvancılık, el sanatları (halı, kilim), Altın ve Gümüş işlemeciliği, hediyelik eşya ve ticaretten sağlamaktadırlar. Bir zamanlar Afganistan’da ticaretin çoğunluğunu ellerinde bulunduran Türkmenler için bugünlerde aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Ticaretin çoğunluğu diğer etnik grupların eline geçmiştir. 1. Eğitim Sorunu; Afganistan nüfusunun çoğunluğunu oluşturan beş etnik gruptan (Peştun, Tacik, Hazara, Özbek, Türkmen) birisi olan Türkmenler, diğer etnik gruplara nazaran eğitim yönünden geri kalmışlardır. Bir Milletin Ayakta kalabilmesi için Eğitim çok önemlidir. Türkmenlerin yaşamış oldukları bölgelerde bulunan çoğu köyde doğru dürüst okul bile bulunmamaktadır. Ortaokulu bitiren çoğu Türkmen çocuğu ilçe veya ilde bulunan Lise okullarına ve Liseyi bitirende Üniversiteye maddi imkânsızlıktan dolayı gidememektedirler. Başta Türkiye devleti olmak üzere dış ülkelerce her sene Afganistan’a tanınmış olan Yükseköğrenim bursundan en az yararlanabilen Türkmenlerdir. Milli eğitim bakanlığındaki yetkili kişiler daima kendi etnik gruplarına öncelik vermekteler. Hatta Türkiye devletinin Afganistan için vermiş olduğu yükseköğrenim bursundan Türkmen halkı yeterli derecede yararlanamamaktadır. Türkmenler, kendi öz Anavatanları olan Türkiye devletinden ayrıcalık isteme hakları olmalarına rağmen adaletli davranılmasını istemekteler. Çünkü Türkmenlere yeterli eğitim bursu verilmemektedir. Türkiye devleti, Afganistan’da yaşayan Türkmen halkın eğitimlerine destek vermelidir. Türkmenlerin yaşamış oldukları bölgelerdeki devlet okullarına, gerekse de Medreselere destek vererek eğitim kalitesini arttırıcı çalışmalar yapmalıdır. Türkmenler, dini eğitime önem verdikleri için çocuklarını Medreseye de vermekteler. Aynı zamanda devlet okullarına da, Türkmenlerin yaşamış oldukları bölgelerde yeterli derecede Medrese olmadığından dolayı Türkmen gençleri Pakistan’a giderek medrese tahsili görmekteler. Pakistan’daki Medreseler El-kaide destekli Taliban örgütlerinin kontrolündedir. Bu Medreselerde tahsil gören Türkmen gençleri itikadı bozuk olarak yetişmekte ve tahsillerini bitirerek kendi bölgelerine döndüklerinde Taliban’a bağlı olarak cami ve Medreselerde görev yapmaktalar. Türkiye devleti gereken desteği sağladığı takdirde Türkmenlerin yaşamış oldukları bölgelerdeki okullarda, Medreselerde eğitim kalitemiz artacak, itikadı düzgün gençlerimiz yetişecektir. Böylece Pakistan’da bulunan medreselere Türkmen gençlerinin gitmelerinin önü alınmış olacak, aynı zamanda Taliban örgütünün Türk bölgesindeki etkinliği yavaş yavaş azalacaktır. 2. Türkmenlerinin Yaşadıkları Bölgelerde Yaşanılan Terör olayları; Son zamanlarda Türklerin yaşamış oldukları bölgelerde terör olayları çoğalmakta ve Taliban etkinliği artmaktadır. Adam kaçırmalar, intihar saldırıları, yol kesmeler ve köy baskınları gibi. Taliban örgütlerinin arkasında dış güçler bulunmakta ve dolaylı yollardan destek sağlamaktadırlar. Özellikle Türklerin yaşamış olduğu bölgelerde terör olayların çoğalması düşündürücüdür. Bu durum Türk halkını çok etkilemektedir. Ticari malı olan malları gasp edilmekte, sorgusuzca öldürülmektedir. Afganistan’ın güvenlik güçleri ve de bölgede bulunan ISAF güçleri bu örgütlere müdahale etmemektedir. Maddi durumu iyi olan Türkmen aileleri yaşamış oldukları toprakları terk ederek Pakistan, Türkiye, Suudi Arabistan’a veya bazı Avrupa ülkelerine göç etmekteler.