Azaplarlı acı Fazıl’ın üş balası
Ekı dünya harb arasında, asılında 1920-1940 senelerınde, Romanya da yaşağan qırımtatarları ilerleme ve uyanma zamanını tanıylar ve serbestçe hareket eteler kültür hayatlarında. O zam anlarda cetken caşlar oqumağa Şark memleketlerıne ketmiyler ve Bükreş’te yüksek tahsil korıp gazete ve dergi tanıtalar, nasıl EMEL MECMUASI (1 Ocaq 1930). İlerı kelgen koyımız, Azaplar, bugun Tataru koyı, oz merkezımız bolıp tanıla diyasporamızda, Istanbul- Berlin- Varşovya colları bu köyde toplaşuv em tanışma becerıp. Acı Fazıl’nın (1869-1933) üş balası Qırım Qurtuluş Davası nın colında çalışa: avukat Müstecip Fazıl – Ülküsal (1899-1996); Salya Fazıl-Septar (1903- 1961) Necip Haci Fazıl (1906 -1948); Seyfeddin Fazıl (1927 – 1999? Hasta).
Mustecep Ulkusal, bızım qonuşmamızda, avukatlığını Bükreş’te qazandı ve dr.Eduge Kırımal’m an 1940-41 cıllarında Berlin’ge ketıp Qırım’nı ıstedı Hitler’den Qırımtatarların haqqına! Roman ye’de ve Türkiye’ de Vatan Davamıznı aştı ve yorılmadan canlandırdı, son nefesıne qadar. Yazğan eserlerı klasik kıbı tanılalar. Men, romen tılıne tercüme ettım 2006 dan başlap bugunge üş meşhur eserlerını: “Kırım Tatar Türklerı”, “Kırım Yolunda bir Ömür”, “Atasözlerı”;2004 Ocak 1’ınden Nisan 2018’ ge qadar Emel dergısını ekı tılde ( Tatarca/ Türkçe ve Romence yazıp;1932 senesınde ağır defren Erzincan’nı üzgende, o yardım toplay bızden ve o şeerde “Romanya”qasa basını yasattıra Exs. Hamdullah Suphi Tanrıöver Beyin yardımını qazanıp. Qırım’ da 1921-22 senelerınde aşlıq kıyametını tanıta:”O ekı senede 100.000 kışı oldı; bunlardan 51.612 çıftçı edı; aşlıq olımınden qurtarmaq niyetımen 19.132 kışı Ukrayna’ğa koşe, onlardan %65 tatar. ( s.168) Etkenlerımen ve yazğanlarıman Dobruca Tatarların en balaban evladı.
Salya Fazıl Septar (Memet) İlk şayremız, milliyetçı em babacan hanımımız.Onın üyünde qırımlılar saqlanıp turalar 1948’ lerge qadar. 1952 de tutuklanıp 5 sene ağır mahpus cezası man qarşılaşa ve qadınlar bolğan Mislea ceza evınde qala. Dobruca tatarları onı “en aqıllı hanımımız” dep tanıdılar ve anca mahpusten qurtulğan sonra yazdı şiirlerını Türkçe ve Ta tarca, saqlı qalıp 1990’ larğa qadar dostların üylerınde. Salya şaire hanımnın konuları:vatan ve kardeş asretlıgı, hayat, ölum, ğariplık, mahpus cezaların ağırlığı, qızlarımızın demokrat hayatqa oqıp ve bılgı toplap kırışmelerı, hayatta şalışıp yetışmek, v.b. “Hey, zahir, yolun düşerse bu dıyara, Serilen tümsekler ibret verici ders var! Dinle, kulak ver esen rüzgara, Sende olursun bir tümsek, sözu var!” < (Tümsekler diyarı, G.Akmolla, Tarih ve Edebiyat Tarihı, 2014, s.72)
Necıp Haci Fazıl – bızım Milli Şehitımız! Aqası ketkenson Berlin ve Türkiye’ge, onı ayıra milliyetçılerımız “Qırım Qurtuluş Cemiyetının” Başı ve bu colda can feda ete ülkemızge saqlanğan qırımlı qan ve can qardaşlarımıznı düşman qolından qurtarmaq colında bolıp. Yazğan şiirlerı, eserlerı, tyatro piyeslerı, azırlegen konferansları, piyeslerı, etken cıgıtlıklerı, trajik olımı, oğa şan ve şehitlik qazandıra. 17 Ekim 1948 de tutuqlana, 22 Ekim’ de Azaplar koyınde rahmetlerge qauşa.“Tılegım” şiirınden bır katren hatırlatamız onın milli duyğusunu ve cıgıtlıgını bıldırme niyetımen: “Anda, mında, qorlanıp, tentıgıp curgende, Anıyman üyım bolğan balaban bır ulke. Bugun onın uşun şekkenıme kore zar Bari nasıp etse curt cerınden bır mezar!”
Necip Abdülhamitoğlu ‘nun sozlerımen aytamız ”Küçük Kırım’ın büyük evladı”dep. Doğru Colda qurban ketken Balabanlarımıznı anıma ıstegınde ( 12 politik cezalı ve 20 D.O.) Azaplar’ın merkezıne, “N.H.Fazıl” mektebın aldına heykel tıkledık 2012’ de.
