Valerian Vladimiroviç Bezobrazov kimdir?

Mətbuat tariximizdə V.V.Bezobrazovun adı tez-tez hallanır.

Görkəmli mətbuat tarixçisi Ağarəfi Zeynalov onu tədqiqatçılara və ictimai fikir tariximizi öyrənənlərə Saltıkov-Şedrinin lisey yoldaşı kimi təqdim edir. Burada yanlışlığa yol verilmşdir. Məşhur rus yazıçısının lisey yoldaşı sonralar iqtisadçı -akademik kimi məşhurlaşan Bezorazovdur-Vladimir Pavloviç Bezobrazov(1828-1889)

Fəaliyyəti ilə tanıdığımız Bezobrazov isə Sankt-Peterburq Universitetində şərqşünaslıq ixtisası üzrə təhsil almış VALERİAN VLADİMİROVİÇ Bezobrazovdur.(1834-1891,dekabr).
O, əslən Saratov quberniyasındandır. Universiteti bitirəndən sonra Mostarda, İstanbulda və Təbrizdə Rusiya dövlətinin konsulu işləmiş, XIX əsrin 1878-ci ildə Təbrizdən Tiflisə ezam olunmuş, Zaqafqaziyanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmişdir.
O, bir müddət Bakı Bəy Komissiyasının sədri olmuş, senzor vəzifəsində işləmiş, 1891-ci illərin əvvəllərində Vladiqafqazda “TERSKİYE VEDOMOSTİ” qəzetində redaktorluq etmişdir. Ömrünü də elə bu vəzifədə başa vurmuşdur.
V.V.Vezobrazov türk dilini bu dilə düşünə biləcək dərəcədə yaxşı bilirdi. 

O,1885-ci ildə Tiflisdə “Baramaçılıq barəsində” adlı bir kitabı Avropa dillərinin birindən Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Onun Ziya qəzetinin (1879,yanvar-1884, iyun) 1880-ci ilin əvvəllərində çıxan 5 nömrəsi haqqında yazdığı geniş həcmi təqrizi (rəyi) “Kavkaz” qəzetində mətbuat tariximiz haqqında geniş müzakirəyə səbəb olmuşdur.
V.V.Bezobrazovun bu yazısı bir sıra ziddiyyətlərlə doludur. O, “Ziya”nın redaktoru Səid Ünsizadəni (1825-1905) rus dilini yaxşı bilmədiyini yazır, bəzi terminlərin qəzetdə düzgün işlətmədiyindən söz açır, başqa sözlə, o vaxtlar türk dünyasına maarifçilik yolunu göstərən mətbu orqanın təsisçisinə və imtiyaz sahibinə yol göstərməyə cəhd edirdi.
V.V.Bezobrazovun bu yazısı türk və rusdilli ziyalıları ona cavab verməyə məcbur etdi. Onlar Səid Ünsizadənin müdafiəsinə qalxdılar. Bu cəhətdən görkəmli tatar ziyalısı, özünün ilk türkdilli yazılarını “Ziya”da dərc etdirən İsmayıl bəy Qaspralı daha fəal idi. O, Tiflisdə “Ziya” mətbəəsində çap etdirdiyi “TONĞUC” (1881) jurnalındakı proqram xarakterli yazısında Səid əfəndi Ünsizadənin xidmətləri çox yüksək qiymətləndirilmişdir.

V.V.Bezobrazov 1891-ci il dekabrın əvvəllərində qulağının dibindən zühur edən şişdən ölmüşdür. Onun bezdirib Azərbaycandan didərgin saldığı Səid Əfəndi Qnsizadə isə 1890-cı ildən  örünün sonunadək-1905-ci ilin ortalarınadək İstanbulda geniş maarifçilik fəaliyyətini uğurla davam etdirmiş, burada Quranın türk dilində təfsirini yazmışdır.

Mənfəətdən xali olmadığı üçün V.V.Bezobrazovun diplomatik fəaliyyətinin ilk illərinə aid olan bir məktubu oxucuların mühakiməsinə təqdim edirik.

Письмо старшин мостарской православной общины и архимандрита И. Памучины Е. П. Ковалевскому с выражением благодарности за назначение консулом в Мостар В. В. Безобразова

23 апреля 1860 г. Мостар

Ваше превосходительство!

С овим нашим препонизним писмом усучуемо ее вашему превосходителству покорнейше молити да бисте вы благоизволшш од стране народа православног изявити велику благодарност негову величеству великому и всемилостивейшему императору и государу Александру Николаевичу за учинену велику милост православному народу пославши мечу нас своего заступника консула вриедного и почитания достойног господина Валериана Владимировича Безобразова.

Ни една милост за ови бедный в угнетений народ ние тако могла велика бита како што ова што нам е всемилостивейпшй дар учинио: ер одкад е мечу нас дошао ови господин консул, коега смо толико времена жельно чекали. Православный народ у целой Херцеговини много е оживео и од турские неправда оддахнуо. Праведно казати можемо, да е он велики бранитель православнога народа, кои смо до сада трпили, и трпимо непрестана зла и неправде од Турака. А сада слава всевишнему, ови народ има велику подпору и надежду у овога нашег бранителя господина консула.

За овлику непроценену милост, благодаримо всепресветлейшему и великому императору кои се ние заборавио за ови бедный народ, кои у срдцу и души кликче: Живио наш единоверный дар Александр Николаевич.

Не сумнямо, да чe мочи наши неприятельи гледати овог великог бранителя православног (коего прославля и почитуе мало и велико) него да чe свакояке лажи употреблявати и измишляти против нега, како бы га ода лечили од све велике народне любави; али уздамо се у велику милост пресветлаго императора, да че негово величество суставити мечу нама овога великога бранителя православнога народа за пуно и много година.

У осталом усучуемо се назвати вашего превосходителства покорнейше слуге, имаючи у вама велику надежду.

Председательи православног обштества, у Мостару

Иоанникий Памучина,

архимандрит

Вуко Шотрич

Чорчие Белобрк

Иово Ристич

Милинко Оборина

Христо Шола

Еван Шотрич

Чуро Додер

АВПР, ф. ГА V-A2, д. 610, л. 187-188. Подлинник, л. 189-190. — Пер. на рус. яз., современный подлиннику.