Tarak Tamga & Giray Hanedanı
Tarak Tamga, Kırım hanları’nın mensubu bulunduğu Giray Hanedanı (15-18 yüzyıl) tarafından kullanılan devlet semboludür. Kırım Hanlığı’nın hakim olduğu Kırım yarımadası ve Hanlığa bağlı bugün Romanya, Ukrayna ve Rusya’daki kale ve resmi yapılarda ‘Tarak Tamga’ bulunurdu. Ayrıca, geçmişte Kırım Hanlığı’nın bayrak ve flamalarında ve günümüzde Kırım Türkleri’nin ‘mavi’ üzerine ‘sarı’ renkli bayrağında yer alan ‘Tarak Tamga’ Kırım Türklerinin milli sembolüdür.
Giray (Kırım Tatarca: Tekil Geray, Çoğul. Geraylar) — Kırım hanlarının mensubu bulunduğu hanedanın adı (15-18 yüzyıl). ‘Cengiz Han’ın soyundan gelen Giray Hanedanı’nın kurucusu olarak 1449 tarihi temel alınır ve kurucusu I. Hacı Giray Han kabul edilir. Cengiz Han geleneğinden gelen Altın Ordu Hanlığının, Kazan Hanlığı ve Kırım Hanı olarak bölünmesi üzerine, ‘Giraylar’ tarih sahnesine çıkar. Giraylar’dan seçilen hükümdar ‘Han’ ünvanını taşır. Hanılığın merkezi bu gün Ukrayna sınırları içersinde kalan, Kırım’ın Bahçesaray şehridir. Bahçesaray’da bulunan ve günümüze kadar korunabilen Hansaray hanların yönetim merkezidir. Hanedanda, Han’dan sonra tahta geçecek Şehzade Kalgay ünvanına sahiptir.
I. Mengli Giray döneminde Osmanlı İmparatorluğu ‘na bağlanır. Sahip Giray Hanlığın baş kentini Eski Kırım şehrinden Bahçesaray’a taşır.
Giray hanedana mensup hanlardan sonra hükümdarlığı üstlenecek ‘Kalgay’ın kim olacağı, Kırım’da Mirza adı verilen (Şirin, Barın, Кıpçak, Argın) gibi diğer ‘soylu’ ailelerin temsilcileri tarafından seçilir. Kalgay adaylarına Nureddin adı verilirdi. ‘Mirzalar’ adı verilen bu ailelerin mensubu beyler, Kırım’daki iktidarın ‘Hanla’ birlikte unsurlarıdır.
Osmanlı Dönemi:
Osmanlı diplomasi geleneğine göre Giray Hanedanı üyeleri, Osmanlı Hanedanı mensuplarının ardından Osmanlı İmparatorluğu hiyerarşisinde ikinci sırada yer alırdı.
“Eğer Roma ve Bizans üç önemli emperyal değerin ikisini temsil ediyorsa, üçüncüsü Cengiz Han soyudur… Eğer Osmanlı büyüdüyse, bunda Cengiz soylu Giraylar’ı mirasının etkisi büyüktür” (Sebag Montefiore Prince of Princes: The Life of Potemkin. London, 2000).
15. ve 16. yüzyıllar Osmanlı diplomasisina göre Giray Han Osmanlı Sultanı’nın ardından Vezir-i Azam ile aynı seviyedeydi. Semiz Mehmet Giray’ın, isyanından sonra hanın temsil seviyesi Vezir-i Azam seviyesine yükseltildi. Giraylar böylece iç işlerinelde etti. Kendi paralarını basabildiler, hukuku düzenlerini belirlediler ve kendi tuğra’ları olan Tarak Tamga’ ya sahip oldular.
Osmanlı Diplomasisi ve Giraylar:
Kırım Han’ı İstanbul’a geldiğinde kendisine görkemli törenler yapılır. Osmanlı Hakanı, üç adım öne çıkarak kendisini karşılar. Kırım Hanı, iki tuğ, iki sancak ve yedi kat mehter sahibidir. Kırım ordusu, Osmanlı ordusuna katıldığında da, top ve tüfek atışlarıyla karşılanır. Rumeli Beylerbeyi bütün maiyetiyle karşılamaya çıkar; Ordugâhın girişinden itibaren bütün rikab-ı hümâyun ağaları, at üstündeki Hanın sağ ve solunda yaya olarak yürürler. Osmanlı Hakanının oturduğu Otağ-ı Hümâyun’a yaklaşınca vezirler karşılar ve Otağa götürürler. Kırım Hanı atından iner; Vezir-i âzam, Hanın koltuğuna girerek huzur-u hümâyuna çıkarır. Osmanlı Hakanı, “Hoş geldin Han kardeş” diyerek iltifat eder. Bütün bunlar sadece Kırım Hanı için uygulanan en yüksek protokoldür. Kırım ve Kırımlılar Kültür ve Turizm Bakanlığı,’Kırım ve Kırımlılar’ maddesi.
Hanedanın Düşüşü:
Kırım’ın Ruslar tarafından ilhak edilmesi üzerine Giray Hanedanı mensupları Türkiye’ye göç etti. Bazıları Avrupa’ya yerleşti. Son han, Şahin Giray’ın büyük oğlu ve büyük kızı ise Bursa ve Istanbul’a yerleşti. Hanedan Kırım Hanlığının 1783 yılında sona ermesi ile son han Şahin Giray ile iktidarını tamamladı.
Giray Hanedanı Listesi:
Hanlık Süresi İsim Han Oluşu
1427 ve 1441—1456 I. Hacı Giray İlk Saltanatı
1456 Hayder
1456-1466 I. Hacı Giray İkinci Saltanatı
1466-1467 Nur Devlet İlk Saltanatı
1467 I. Mengli Giray İlk Saltanatı
1467-1469 Nur Devlet İkinci Saltanatı
1469-1475 I. Mengli Giray İkinci Saltanatı
1475-1476 Nur Devlet Üçüncü Saltanatı
1476-1478 Hanedanlık Kesintiye Uğradı
1478-1515 I. Mengli Giray Üçüncü Saltanatı
1515-1523 I. Меhmet Giray
1523-1524 I. Gazi Giray
1524-1532 I. Saadet Giray
1532 I. İslam Giray
1532-1551 I. Sahib Giray
1551-1577 I. Devlet
1577-1584 II. Меhmet Giray
1584 II. Saadet Giray
1584-1588 II. İslam Giray
1588-1596 II. Gazi Giray İlk Saltanatı
1596 I . Fetih Giray
1596-1607 II. Gazi Giray İkinci Saltanatı
1607-1608 Тоktamış Giray
1608-1610 I. Selamet Giray
1610-1623 Canıbek Giray İlk Saltanatı
1623-1628 III. Mehmet Giray †
1628-1635 Canıbek Giray İkinci Saltanatı
1635-1637 İnayet Giray
1637-1641 I. Bahadır Giray
1641-1644 IV. Mehmet Giray İlk Saltanatı
1644-1654 III. İslam Giray
1654-1666 IV. Mehmet Giray İkinci Saltanatı
1666-1671 Аdil Giray
1671-1678 I. Selim Giray İlk Saltanatı
1678-1683 Murat Giray
1683-1684 II. Hacı Giray
1684-1691 I. Selim Giray İkinci Saltanatı
1691 III. Saadet Giray
1691-1692 Safa Giray
1692-1699 I. Selim Giray Üçüncü Saltanatı
1699-1702 II . Devlet Giray İlk Saltanatı
1702-1704 I. Selim Giray Dördüncü Saltanatı
1704-1707 III. Gazi Giray
1707-1708 I. Kaplan Giray İlk Saltanatı
1709-1713 II . Devlet Giray İkinci Saltanatı
1713-1715 I. Kaplan Giray İkinci Saltanatı
1716-1717 III. Devlet Giray
1717-1724 IV. Saadet Giray
1724-1730 II. Mengli Giray İlk Saltanatı
1730-1736 I. Kaplan Giray Üçüncü Saltanatı
1736-1737 II. Fеtih IGiray
1737-1740 II. Mengli Giray İkinci Saltanatı
1740-1743 II. Selamet Giray
1743-1748 II.Selim Giray
1748-1756 Arslan Giray İlk Saltanatı
1756-1758 Halim Giray
1758-1764 Kırım Giray İlk Saltanatı
1765-1767 III. Selim Giray İlk Saltanatı
1767 Arslan Giray İkinci Saltanatı
1767-1768 Мaksut Giray
1768-1769 Kırım Giray İkinci Saltanatı
1769-1770 IV. Devlet Giray İlk Saltanatı
1770 II. Каplan Giray
1770-1771 III. Selim Giray İkinci Saltanatı
1771-1775 II.Sahib Giray
1775-1777 IV. Devlet Giray İkinci Saltanatı
1777-1782 Şahin Giray İlk Saltanatı
1782 II. Bahadır Giray
1782-1783 Şahin Giray İkinci Saltanatı
