Abdulla Tuqay
Abdulla Muhammedarif oğlu Tuqay ,Tatar halqınıñ büyük şairi, yazıcı, publitsist ve edebiy tenqitçi. Sıqça zemaneviy Tatar edebiyatınıñ esasçısı olaraq añıla.
Abdulla Tuqay 1886 senesi aprel 26 künü Qazan guberniyasınıñ Quşlavıç köyünde doğğan. Babası şu köyde mollalıq yapqan edi. Dört yaşında olğan Abdulla öksüz qaldı. Ondan soñ balalığını Qırlay köyünde bir köylü qorantasında keçirdi. İlk tasilini Qırlay mektebinde aldı. 1895 s. soñ Uralsk şeerinde (şimdi Qazahistandaki Oral şeeri) aqrabalarınıñ yanında aile terbiyesi körip aynı zamanda şeer medresesinde oquy edi. Anda Tatar halq edebiyatınıñ inceliklerinen beraber, Arap, Fars, Rus, Başqurt, Türk kibi halqlarnıñ edebiyatlarını da ögrendi.
Osmanlı Devletinden Rusiyege kelgen Türk ceditçisi Abdulveli onı Türkçe ve Frenk edebiyatlarınen tanıştırdı. Tuqay daa soñra Abdulveli içün dünyanı tanımaq içün közümni açqan kişi degen. Tuqay medresede oqup şiirler yazmağa başladı. 1905 senesiniñ başında sotsial-demokratlar organı olan “Uralets” gazetasına mürettip olaraq kirdi. Şeerdeki inqilâbiy areketlerinde de iştirak etti. 1905 s. inqilâbından soñ Uralskte Tatar tilinde çıqarılıp başlağan “Fiker” (Fikir), “Äl-ğasr äl-cädit” (Yañı asır) gazetalarında, “Uqlar” (Oqlar) mecmuasında faal olaraq çalıştı. Bu neşirlerniñ em mürettibi, em tüzetici, em jurnalistlerden birisi, em de muarriri edi. “Cayıq”ta Tuqaynıñ şairligi ve yazıcılığı inkişaf etti, şüreti bütün Rusiyege cayıldı. Tuqay 1907 senesi küzünde Qazanğa qayttı. O zamanki edebiy-medeniy müitniñ merkezinde istidadı kemalına yetti. Bu devirde Tuqay esasen “Yäşen” (Yaşın) ve “Yalt-yolt” (Tañ) icviy mecmualarında çalışa edi. 1907-1912 seneleri arasında eñ namlı şiirlerini yazdı. Şiirlerniñ esas mevzusı adiy halqnıñ yaşayışı edi.
1913 s. aprelniñ 15 künü Abdulla Tuqay tuberkulöz hastalığından 26 yaşında olğanda vefat etti.
