MIRZANEN NOĞAY

MIRZANEN NOĞAY masalı

Bir zamanda bar eken, bir zamanda yoq eken. Köylerden birinde bir bay mırzanen bir fuqare noğay bar eken. Noğay pek şaqiy pek de azırcevap eken. Mirza noğaynm böyle olğanını eşite de, om al-daycaq ola. Şu erimin balasına öyle bir qıym sual be-reyim ki, cevapnı beralmay otursın, – dep tüşüne. Künlerden bir kün, mirza noğayğa kele de:
-Noğay, seni pek azırcevap, er şeyge cevap bere, em de er sözge mana tapa, dep aytalar. Qana baqayım, menim sualime cevap berip olursınmı eken, – dey.
Noğay:
-Sualifiizni beriniz, mirzam, cevabını bermege taşırman, – dey.
Mirza tüşünip tura-tura da:
– Mına, noğay, atqa at deyler, bu, doğru, lâkin ‘mat’ da deyler, bu ‘matı’ da ne ya? Ondan son ‘ton’ deyler, lâkin ‘mon’ da deyler, bu ‘monu’ da ne ya? -dep soray.
Noğay;
-Son, son daa ne deyler, mirzam? – dey.
Mirza:
-Daa ne olacaq? Mma, ‘et’ deyler, bu doğru, lâkin ‘met’ de ne ya? ‘Qalpaq’ deyler, ya ‘malpağı’ da ne bilmem? – dey.
Noğay:
-Mirzam, bu sizin sualleriniz pek büyük su-aller, em de olarnın cevaplan da pek zor, bir rast-kelişkende oturıp söyleşmesek, şimdi ayaq üstünde al olunmaz, – dey.
Mirza razı ola. Qayta kete. Mesele çezilmey
qala. Künlerden bir kün, qış künü, mirza noğayğa kele de:
“Bugün avası pek aruv, aydi avğa keteyik” dey.
Noğay mirzanın değenin red etmey. Er vaqıt minip yurgen toru maliyini mine, boy tonum kiye, başına toqlu terisinden teren etip tikken qışlıq qal-pağmı basa. Torbasına bir kesek qaz eti qoya. Aya-ğını da qalın çulğavnen sarıp, dızman çarıqlarını tarta berip kiye.
Mirza, özünin iç bir vaqıt axırdan çıqarılmağan, sabanğa yekilmegen, suvuqta minilmegen nazik asav aygırını çıqarıp mine. Yufqa qozu terisinden ti-kilgen aylanma qalpağmı basma soqa. Omuzlarına tar piçilgen tonum taşlay. Ayaqlarma yaltıravuq çız-malarmı kiye. Torbasına da, suvda pisken bütün bir tavuq qoya. Şimdi bular, ekisi de ayazğa qarşı at üs-tüne atlanıp, avğa keteler. Olar kete-kete, oyuqça bir yerge barıp yeteler.
Mirza bu yerge kelgende:
Noğayım, biraz toqtap, bir-eki qapınmasaq olmaz, içke salqın tüşe başladı, – dey.
Noğay:
-Mirzam, mında toqtamayıq, qırğa çıqsaq toq-tarmız, mında bir şey körünmey, – dey de, yoluna devam ete.
Nasıl da olsa, qırğa çıqalar. Ayaznm accısı daa ziyade arta. Noğay endi toqtamaq kerek olğamnı ayta. Mirza da razı ola. Bular qır üstünde toqtaylar.
Noğay:
-Mirzam, atlarnı ayazğa qarşı qoyayıq, tursun, ayaznen tanış olsunlar, – dey. Atlarnı ayazğa qarata berip taşlaylar. Lâkin mirzanın asavı ayazğa qarşı dayanıp olamay, ıfvranıp oynap başlay. Dir-dir qal-tıray. Mirzanın özü desen kene şay dirildey. Noğay ise özüni sıqmadan:
-Mirzam, ötmek-mötmek qapayık da, dey de, şaqa etken ola. Amma mirza kerçekten de açıqqan. Olar er ekisi de aşamağa oturalar. Mirza tor-basmdaki suvda pisken tavuqnı acele-acele çıqara ve aşaycaq olıp, tartqalay, lâkin tavuq eti buzlap qal-ğanmdan asap olamay. Noğay özüni sıqmay, tor-basındaki bir kesek semiz kaz etini çıqara da, kü-lümsirey berip, aşamağa başlay. Mirza açuvından, em açlığından ayazğa qarşı oturıp olamay.
Noğay arada-sırada:
-Mirzam, ne aşamaysmız ya? – dep taşlay da, aşamaqm devam ettire. Sofi noğay münasebet ke-tirip:
-Mirzam, aqılmızda olsa, siz menden bir qaç su-alge cevap sorağan ediniz, mömkün olsa, men şu-larnıfî cevabını berir edim, – dep külümsirey.
Mirza:
-Aydı, berseii berirsin daa, – dey.
Nogay bir atlarğa ve bir de mirzanın özüne baqıp, mirzanın qaltırap turğan asav atını kösterip:
-‘Mat’ değeni, Mirzam, mma bu, ‘at’ değeni de
budır- dep öz atını köstere. Öz tonum köstere de: mma mirzam Ton’ değeni budır, amma ‘mon’ de-ğeni de siznin tonunız – dep küle.
Mirza:
-Külmege ne bar ya? Bütün suallerge cevap ber de, sofi külersin, – dey.
Noğay:
-Qalğanlarmm da cevabını beririm,- dep, bir daa küle.
Mirza:
-‘Qalpaqnen’ ‘malpaqnın’, ‘etnen’ ‘metnin’ ne ekenini aytalmadm ya? – dey.
Noğay, özünin qalpağını kösterip, ‘qalpaq’ de-ğeni -menim qallağım, ‘malpaq’ değeni de senin qalpağmdır, – dey. Noğay sözüni devam etip:
-Açuvlanmanız, mirzam, mma ‘et’ değeni menim etim, ‘met’ değeni de sizinkidir, – dep buz-lağan tavuq etini kösterip küle.
Mirza daa pek açuvlana, tap sonunda ‘çızmanen’ ‘mızmanın’ arasındaki farqnı soray da, qaltırap turğan asavına mine.
Noğay mirzanın parmaqlarını üşütken onın ayağındaki yıltıravuq çızmalarnı tuta da:
-Mına, mirzam, ‘mızma’ değeni de budır, dep cevaplana ve mirzanın yanından ayrılıp kete.