Han kenti, Karabağ hanlarının kış ikametgahıydı – Minahanım Tekleli

Nazım AHMETLİ

Kırımınsesi Gazetesi

Azerbaycan Temsilcisi

Minahanım Tekleli

Prof. dr.  Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi

Han kenti, Karabağ hanlarının kış ikametgahıydı

Azerbaycanda Sovet hakimiyeti kurulan tarihlerde – 1923 yılında önemli devlet adamları Orzenikidze ve Kirov’un görüşleri doğrultusunda Stalin’in 10.8.1923 tarihli kararnamesi ile şehrin Han köyünün adı Stepanakert olarak değiştirilmiştir.(Stepan Şaumyan – 1918. yılında Azerbaycanda Mart soykırımı hayata geçirmiş Bakü komissarı) Aynı yıl Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi kurulduğunda Stepanakert şehri merkez ilan edildi. Han köyünün önceki adı Altın Burun’du. Bu isim mekanın yeryüzü biçimi gösteriyordu. Hankendi adı daha sonra hanlıkla birlikte ortaya çıkmış, Mehreli Han zamanında (İbrahim Han’ın ağabeyi İbrahim Han Şamahı’da Mehreli Hanın suikast sonucu öldürülmesiyle iktidara gelmişti) yavaş yavaş küçük bir köyden müreffeh bir yerleşim yerine dönüştü. Yani Han köyünün adı, dağ zirvesinde – dorukda yerleşen hanlığa ait kışlama yeri haline geldikten sonra yayıldı. Ancak orijinal antik adı Altın Burun unutuldu; Azerbaycan Sovyet hükümetinin kararıyla şehrin Han köyü adı değiştirildi. Bu değişikliklere yerinde bir şekilde “kabine değişiklikleri” adı verildi ve ulusun tarihine ciddi bir müdahaleydi. Mehreli Han’a ait Khalfali nesli buradaki ana topluluktu. Burada hanın atları ve sofrasına beslenen hayvanlar muhafaza edilirdi. Rus işgalinin ilk çağlarından (1804) itibaren Han köyü yıkıldı; Karabağ’ın yönetimi için tutulan Rus kuvvetleri bu kışlama yerinde konakladı, askeri kamplar dikdiler. (1, 31) Yüz yıl sonra, 1918-20’de Karabağ’da görev yapmak zorunda kalan Azerbaycan Halk Cümhuriyeti askerlerinin bu askeri kamplarda konuşlandırıldığını belirtmek gerekir. Türkmençay mükavilesinin imzalanması ile (1828) Kacarlar devleti İran’ın farklı bölgelerinden Rusya’nın himayesine sığınarak Araz’ın bu yakasına göç eden Ermeniler, çoğunlukla Karabağ’a yerleşmeyi tercih ediyorlardı. Fırsatları vardı: Çünkü o dönemde Karabağ’ın asıl yöneticileri olan Cavanşirler Kacarlar sülalesi ile akrabalıkları sebebinden, Rus hükümetinin gözünden düşmüştü. Bu nedenle hanlığın tek varisi Mehdigulu Han, Ermeni general Madatov’un fitnesi nedeniyle güneye – Kacarlar devletine sığındıktan sonra, Ermenilerin Karabağ’a ve boş bırakılan Han köyüne akınını özel bir hal aldı. Rus kuvvetleri, Türkmençay barışı hükümleri gereği Rusya yönetimine devredilen Karabağ’ı da işgal ederek, Han köyünde hastane, kamplar, askeri kilisesi ve idari binalar inşa etmeye başladı. Ne yapalım?! Menfur fikirleri için provokasyon yapmaktan çekinmeyen Ermeniler, tarih boyunca hayata geçirmeyi planladıkları fitneci “Büyük Ermenistan” fikri uğruna ilerlerken, dünyanın kudretli güçleri de bu acı noktalarını iyi değerlendirdiler. Bu anlamda sayıca az bir millet olan Ermenilerin “büyük sorunları” başta Rusya olmak üzere azman devletleri her zaman endişelendirmiştir. Türk tarihinde trajik bir an olan 1768-1774 Rus-Türk Savaşı sırasında, Karadeniz’in işgalinin önünü çoktan açmış olan II. Katerina (Türklere karşı kim varsa onun önyargısına da katlanmaya hazırdı). ), Suvorov’dan bir Ermeni Bağımsızlık Projesi hazırlamasını talep etti. Art arda gelen Rus-Türk savaşlarında Catherine’in gözdesi (sevgilisi) olan önemli devlet adamı Grigory Potemkin’in 19 Mayıs 1783 tarihli mektubunda Çariçe II. Catherine’e “Karabağ’ı Ermenilere teslim etmesini” söylemesi tesadüf değildir. Fırsat bulur bulmaz Asya’da bir Hıristiyan devleti kuracağız.” diye yazdı. “Bunu inşa etmek için ne gerekiyorsa yapacağız.” (2, s.170). 18. yüzyılda birbirini takip eden Rus-Türk savaşları sırasında Kuzey Karadeniz ve Kafkasya kıyılarındaki toprakları ele geçiren Rus imparatorluk devleti, Ermenileri Kırım ve Kıpçak çölüne kaydırarak Ermeni komutanlarla işbirliğine girdi. Ermenileri Türk devletine ve Kafkasya Türk-Müslüman milletlerinin birliğine karşı “eldiven” olarak kullanan Potemkin’in gizli amacı bu sözleri ve saldırgan eylemleriyle açıkça ortaya çıkıyor.

PS.: 1991 yılı sonunda Azerbaycan hükümeti Stepanakert adını iptal ederek şehrin kendi adı olan Hankendi’yi yeniden tesis etti. Bunun pratik uygulaması bugün gerçekleşti…