Bulgaristan’daki Qırımtatarları

Qırım – bir çoq halqlarnıñ qaderleriniñ kesiştiği bir yerdir. Şimdi Yarımada’da yaşağan Bulgarlarnıñ ecdatları bu yerlerge tahminen 200 yıl evvel kelip yerleşkendir. Faqat qarşılıqlı bir aqın da bar edi: Qırımtatarları da Osmanlı İparatorluğuna ait olğan topraqlarda yerleşkendir. 1783 yılında Qırım Hanlığı Rusya tarafından zapt etilgenden soñ Qırım’dan ve Kuban’dan Bulgaristan’ga yapılğan bir qaç göç bellidir. 1854-1862 yılları arasında yaqlaşıq 6000 qırımtatarı Bulgaristan’ga kelgendir. İşte bu yıllarda Bulgaristan’ğa göç etken muhacirlerniñ torunları öz özelliklerini bu künge qadar, saqlap kelgen Bulgaristan’nıñ şimdiki Tatar cemaatıdır.

Tatarlar Bulğaristan’nıñ Şimali Şarq bölgesinde dağınıq bir halde yaşamaqtadır. Resmi malümatlarğa köre (1992 yılınıñ sayımı) özlerini Tatar dep tanıtqan toplam 4515 kişi olmaq üzere 2045 şeherlerde, 2470 de köylerde ikamet etmektedir. Bunınen aynı zamanda öz ana tilini Tatarca dep bildirgen kişi sayısı daha çoqtır – 7833, bulardan 4852-si şeherlerde, 2981 köylerde oturmaqtadır.
Qırımtatar mevzusı Bulgar tarihçı ve etnografları içün çoq ilginç ve aktueldir. Bu mevzunun değişik aspektleri öğrenilmektedir. Bulğar-Tatar münasibetleri, Bulğar folklorında Tatarlar’nın yeri kibi meseleler de şu cümledendir. Maqalemiz künimizniñ Bulgar alimi Stoyan Antonov’nıñ materiyallarına esaslanaraq hazırlanğandır.

Tatar faktöri Ekinci Bulgar devletçılıginiñ siyasi ve iqtisadi inkişafında belirtici bir faktördir. Bulgaristan topraqlarında ilk Tatar yerleşimleri üzerine malümatlar XIII-asırnıñ başlarına aittir. Kelgenler, Altın Orduda meydanğa kelgen çatışmalar aqibetinde taqip etilgen askeri birliklerdir. Bulgar hükümdarlarnıñ hızmetine keçken tatar askerleri edi.
Bulgaristan’nıñ Osman İmperatorlugının egemenliği altına kirgeninden soñ ve bilhassa Şimali Qaradeniz bölgesinde buyük etnik ve siyasi olaylardan soñra Bulgaristan Tatar gruplarının başlıca yerleşim toprağı oldı. XVI asırnıñ 30-40-ncı yıllarında göçler sistematik bir nitelik taşımağa başlağan edi.
Köçip kelgen Tatarlar baştaları olarğa özidare haqqı bergen hususi bir statusqa sahip ediler. Tatarlarnıñ Osmanlılarnıñ askeri – idare sistemasına kirmesi ve demografik sınırlama yerli Türk ahalisi ile til yaqınlığı ve din birliği bu Tatarlarnıñ milli özdeşliginiñ qayıp etmesine yol açtı. XVIII –XIX asırlarda Ruslar’nıñ Cenüpke ilerilemesi ile bu topraqlar Qırımtatarı içün bir barınaq oldı. Qırım Muharebesi zamanında ve sonrasında Qırım’dan tatarlarnıñ göçü kitlevi bir harakter aldı. Mültecilerniñ buyük çogunluğu Bulgaristannıñ Şimaliy Dobruca’da, Tuna özeniñ vadisinde ve Vidinski bölgesinde yerleşken edi. Bu devirden başlap Bulgarlar ile Tatarlar arasında ananevi hoçgörülü münasibetler qurulmağa başlağandır.
1878 yılında Bulgaristan Mustaqqılligini qazanğan soñ Tatarlar Osmanlı İmperatorluğından çoq farqlı bir içtimai-siyasi ve devlet muhitinde qalalar. Bu da yeñi bir göçlerge yol aça. Bu sefer bir çoq Tatar Türkiye’ge köçüp keteler. Bu köçüvler bugünge qadar devam etmektedir. XIX asırnıñ sonlarında ve XX asırnıñ başlarında Qırım’da Qırımtatar Milli Qurtulış Hareketi başlayınca Bulgaristandaki Qırımlı ve Kubanlı muhacirler özlerini Tatar dep yanı etnobirleşme esnasına başlar. Bunınen aynı zamanda Milli ğayelerinden mahrum Tatarlar assimiliyatsiyağa qolay qapılırlar. Şu da çoq ilginçtir ki Milli devlet tarafından assimilyatsiyağa değil de Bulgar Türkleri ile qarışırlar. Bulgaristan’daki Tatar grubu, Qıpçaq lehcesinde qonuşqan Tatar, Noğay, Qaraçay ve ayrı turğan Tatlardan oluşqan muhacilerniñ birleşmesi neticesinde şekillenir. Bu birleşme Eski Qırım Hanlığına aitliginin siyasi gayesi, ülkesinden tışarı atılğanlarnıñ umum qaderi ve til yaqınlığı sayesinde kerçekleşir. Tatarlar ekolojik ve ekonomik baqımından kolay adapte olunırlar. Çevrelerindeki Bulgar ahalisine alışırlar. Bulgarlar da Tatarlarğa qarşı dostane bir münasibettedir. Taa 1878 yılından evvel Tatarlar yavaş yavaş Bulgarca konuşmağa oğrenir, qomsuları bulgarlarnıñ qıyafetlerinden bazı elementlerini alırlar. Tatar muhitinde integratsiya egilimleri çoq küçlüdir. Olarnıñ uğraşları ve içtimai temasları üzerine mevcut olğan malümatlar bunıñ delilidir. Bu esnada tatar qadınları (bilhassa genç) aktiv iştiraq etmektedir. İntegratsiya prosesleri Tatarlarnıñ yañı muhitte birleşme ve pekismesini musbet olaraq etkilese assimiliyatsiya ile muhacirlik mahvedicidir.
Til ve etnik olmaq üzere Assimilyatsiya eki aspektten ibaretir: Tatar tiliniñ vaziyeti Türk tiline nisbeten eş degerde değildir. Bu durum ket kete ağırlaşmaqtadır. Bulgaristandaki Tatar tiliniñ edebi variantı yoqtır. Eki etnos arasındaki temaslar Türkçe kerçekleşir. Yavaş yavaş Tatar mektepleri qapatılır. Çünki bir çoq Tatar talebeleri Türk mekteplerine qatnap başlar. Tatar klassik edebiyatı eserlerinden faydalanma imkânlarından mahrum qalğan Tatarlar Türkçe kitapları oqurlar. Tatarça umumiyetle yaşlı insanlar qonuşır. Balalar tilni añlaylar ama qonuşamaylar.
Etnik assimilyatsiyası Tatarlarnıñ öz adınıñ değistirmesinen ortağa çıqa. Belli bir derecede bu assimilyatsiya til yaqınığı ve din birliginden qaynaqlana.
Bunıñ bir de siyasi-ideoloji içyüzü bardır: Yani Türkiye, yat etnik müdahaleden tek bir qoruyucısı olaraq algılanır. Tatarlarnıñ etnik assimilyatsiyasının tabii bir sebebi de bar: Tatar nüfusı az olğan köy ve qasabalarda Tatarlar Türkler’ge evlenirler. Bulunğanımız asırnıñ ortalarına qadar qarma evlenmeler pek taqdirlenmez edi. Faqat künümizde bu cereyan bütün ülkeni qapladı. Bu da Bulgaristandaki Tatarlarnıñ bağımsız bir etnik cemaatı olaraq bar olmasını tehdit ete.
Komunist döneminde İqtidar organlarınıñ Tatarlar’ğa nisbeten munasibetleri tutarsız edi. 1956-1992 yıllar arasında Tatarlar’nıñ ülkede barlığını duyurmaqtan qaçınılırdı.
1962 yılında Bulgaristan Kommunist Partiyası’nıñ qabul ettiği “Tatar, Çingene ve Müsülman Bulğarlarnıñ Türkleşmesine qarsı tedbirler” adlı Qararnamesine Tatarlar da tabi tutuldı. Bunıñ aqibeti bir çoq Tatarlarnıñ Türkiye’ge köçmege mecbur etti. (1889). 90-ncı yıllarnın demokratik deñişmelerinden soñra İslam-Türk adları yañıdan canlandırılaraq Türkiye’deki aqrabalar ile temaslar qurmaq izini berildi. Ayrıca kültür-eğitim faliyeyler de yañıdan başladı. 1990 yılından berli Dobriçkovski okrugnıñ Vetovo şeherinde ve Onogur, Topola köylerinde ve Selisrte okrugunıñ Çerkovna köyünde Tatarlarnıñ toplaşuvları endi bir adet olup qaldı. Bu toplaşuvlarda Dobruca’dan kelgen Tatar ansambli de iştiraq ete, şiirler oqula, bulardan en aytuvlısı “Tatar bar mı? dep kim soray? Mına Men barman” Bu şiirni her bir Tatar gençi biledir. Bulğaristan’da bulunğan camilerde Bayram künleri Tatarlar toplaşıp beraber kutlarlar. Vetovo şeherindeki caminiñ duvarları Qırım haritası ve Kök bayraqnen süslengendir, camide milli marşları, kitaplar, dergiler saqlanır. 1993 yılında Silistre şeherinde Ziya İsmail reisliginde “Asabay” adlı kültür-eğitim Tatar cemiyeti quruldı. 1996 yılında cemiyet Dobriç şeherine avuştı – reisi Alkin Hasan. Bu cemiyetin faaliyeti halâ da sınırlı olıp ancaq Tatarlarnıñ Bulgaristan’da barlıgınıñ bir simbolüdir. Soñ 6-7 yıl içinde Bulgaristan’daki demografik krizisine rağmen Tatar cemiyeti yañıdan canlanlama yolundadır. Bu da Tatar etnosunıñ Bulgaristan’da saqlanmasını sağlaycaqtır.

” İzvor” gazetasından alınğan

Bulgaristan’daki Kırım Tatarları Etnoloji Kitabı Hakkında Söyleşi
Bulgaristan’da yaşayan Kırım Tatarlarını konu alan bilimsel yönden geniş kapsamlı bir araştırma, kitap haline gelmiştir ve çıkışı en geç bu yıl mayıs sonuna kadar belirlenmiştir. Kitabın yazarı Dr. Stoyan Antonov’un deyimiyle okullar için tasarlanmış olsa da bu kitap bilimsel özellik taşımaktadır. Aslında o bir doktora tezidir. Fakat yeni etnoloji bilgileriyle tamamlanıp ve genişletilip tüm Bulgar okurları için düşünülmüştür.

Stoyan Antonov 1995 senesinde Sofya’da Sv Kliment Ohridski Üniversitesi İnin Tarih Fakültesi bölümünden mezun olmuştur. Bunun yanında etnoloji ihtisası görmüş ve bu onun uzmanlık alanı olmuştur. Kendisi Plovdiv şehrinde etnoloji müzsinde çalışmaktadır. Aynı zamanda Sofya Üniversitesi’nde ders vermektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Kendisiyle karşılaşmamızda yönelttiğim ilk soru şu oldu:

-Neden Tatarları araştırdınız?

S.Antonov: Ben Bulgaristan’ın kuzeydoğusundanım. Orada Bulgar ve diğer etnik gruplar enteresan bir etnik kültür çeşitliliği sunmakta oldukları için daha üniversiteye girmeden önce etnolojiyi ele almaya karar vermiştim. Ancak üniversite yıllarında farkına vardım ve anladım ki, Bulgaristan’daki Kırım Tatarlarının dili iyi incelenmiş olup, onların etnolojisiyle çalışmalar yapılmamıştır. Başlangıçta Türkçe ve Tatarca dersi aldım. Daha sonrasında 1993 yılından itibaren Bulgaristan’daki Tatarlar devamlı araştırma konum olmuştur.

Amacınız nedir?

S. Antonov: Bilindiği gibi Bulgaristan Tatar-ları Kırım kökenlidir. Eski Sovyetler Birliği’nin etkisi altında onların varolması gizlenmekteydi. Tabular kalkınca bilim dünyası için de araştırmaların daha rahat ve daha net şekilde sağlanması mümkün oldu. Amacımız Bulgaristan Tatarları hakkında başlıca bilgi toplamaktı ve Onları Bulgar okurlarına tanıtmaktı. Tatarlar geçmişin sırrının bir sembolü olarak kalmışlardı. Geçmişin örtülü, gizli kalmış yalanları arasında günümüze kadar yanlış aksedildiler. Hedefimiz tarihten kalan bu yanlış izlerin silinmesi, gerçek olmayan düşüncelerin etkisini günümüzdeki Tatarlara yansıtmamak. Çünkü Bulgar kulağına Tatar demek işgalci anlamına geliyor.

Son rakamlara göre Tatarların sayısı 1800. Ama, bence bu sayı en az 7000. Çünkü Onların çoğu Türk kimliğini tercih etmektedir. Önemli olan Hem Türk, hem Tatar gibi özdeşleşerek Bulgaristan vatandaşları olarak kendilerini ifade etmeleridir. Onlar her zaman azınlıktı ve bu azınlık büyük etnik grupların gölgesindeydi. Aynı zamanda eşitsizlik durumundaydılar. Birçok Bulgar için Tatarlar ikinci sınıf vatandaş olarak görülmektedir. Bazı Türkler için de Tatarlar ikinci sınıf Türk olarak görülmekte ve onları Türk kimliği içinde değerlendirmektedir. Fakat Tatarlar Türkler o kadar çok karışmış ki, onlarla arasındaki fark görülmeyecek kadar az olup, gerçek sayılarını tespit etmek hemen hemen olanaksızdır.

-En mühim konuların kitabınızda nasıl yer aldığını değerlendirebilir misiniz?

S. Antonov: Kitap iki ana bölümden oluşmak-tadır. Her biri başlıklarla daha ayrıntılı bir biçimde bölünmüştür. Mümkün oldukça Tatar kültürünün taşıyıcısı olan Tatar etnik grubu tasvir edilmeye çalışılmaktadır. Girişte tarihsel bakış yer almaktadır. Değişik dönemlere ait yazarları görüşleri aktarılmıştır. Türk-Tatar dünyasına damgasını vuran şahısların önemi de vurgulanmıştır. Daha baştan belirttiğimiz gibi Bulgaristan Tatarları Kırım kökenlidir. Tarih bakımından Onların etnos olarak oluşumundan bu güne gelene kadar çeşitli dönemlerde Tatar teriminin ne anlam içermekte olduğu incelenmiştir. İkinci bölüm üç kısımdan ibarettir. Hayat ve takvim döngülerinden, geleneksel bayramlar ve Tatar adetleri tasvir edilmiştir. Üçüncü kısım en önemli bölümdür. Çünkü bir sentez halinde Tatar etnik grubu hem geleneksel açıdan (din, etnos, kültür), hem de bugünkü görüşten tarif edilmiştir.

-Araştırmalarınızı nasıl gerçekleştirdiniz?

S. Antonov: Etnoloji metodu sayesinde insanlara yaklaştım. Canlı kişilerle çalışmak ve onların anlattıklarını değerlendirmek en büyük avantajımdı. İlk temaslarda kuşkuları hissediyordum. Çünkü hafızalarda Bulgarlaş-tırma dönemine benzetme oluyordu. Öte yandan her Tatar toplumunda güven kazanmak ve ve kendimi bir bilim adamı olarak kabul ettirmek onur verici bir duyguydu. Bana yardımda bulunan herkese minnettarım. Beni kendilerinden biri olarak görmelerinden çok mutluyum.

Tatarlarda beni en çok etkileyen, onların konukseverliği, misafirine emniyet ve rahatlık sağlaması, onların dürüstlüğü ve açık karakterliliği oldu. Birşeyin üzerinde özellikle durmak istiyorum: KIRIM ÖZLEMİ. Nesilden nesile bugüne dek muhafaza edilen, hiç tükenmeyen bir anavatan sevgisine hayran oldum.

Bulgaristan’da içinde yoğun olarak Kırım Tatar yaşayan köylerin Bulgarca adları:

Dobriç İli (bg:Добричка област)
*
o bg:Община Балчик

• Momçil yok
• bg:Бобовец Bobovets Veyisköy
• bg:Соколово Sokolovo Doğanyuvası
• bg:Ляхово Lyahovo Evlekler
• bg:Балчик Balçik Balçık
  o Kasımköy İlçesi bg:Община Генерал-Тошево
• bg:Зограф Zograf Kasaplı
• bg:Изворово İzvorovo Musabey
• bg:Йовково Yovkovo Çıfıtkuyusu
• bg:Къпиново (Kıpinovo) Aydınbey
• bg:Люляково Lülyakovo Karabak
• bg:Огражден Ograjden Hasarlık
• bg:Пчеларово Pçelarovo Elbe
• bg:Росица Rositsa Sarıca
• bg:Снягово Snyagovo Karaağaç
• bg:Спасово Spasovo Sülimanlık
  o Dobriçka İlçesi (Şehir etrafındaki ilçe) bg:Община Добричка
• bg:Батово Batovo Çatallar
• bg:Божурово Bojurovo Nasradın
• bg:Бранище Branişte Kırcaköy
• bg:Воднянци Vodnyantsi Mırzık
• bg:Златия Zlatiya Karamurat
• bg:Самуилово Samuilovo Sarımahmut
• bg:Ломница Lomnitsa Matlım
• bg:Овчарово Ovçarovo Kalfa
• bg:Паскалево Paskalevo Ezibey
• bg:Смолница Smolnits Çamurlu
• bg:Сливенци Sliventsi Yürgüşler
• bg:Царевец Tsarevets Türkçe adı şimdilik bilinmiyor
  o Kavarna ilçesi bg:Община Каварна
• bg:Топола Topola Tatar Süyüçük
  o Armutlu İlçesi bg:Община Крушари
• bg:Абрит Abrit Aptan
• bg:Капитан Димитрово Kapitan Dimitrovo Kadıköy
• bg:Коритен Koriten Ardalı
• bg:Лозенец Lozenets Omurköy
• bg:Северняк Severnyak Terskondu
• bg:Телериг Telerig Köseler
  o Kurtpınar ilçesi bg:Община Тервел Obştina Tervel
• bg:Коларци Kolartsi Arabacı
• bg:Оногур Onogur Yurtluk

Plevne İli (bg:Плевенска област)

• Nikopol ilçesi bg:Община Никопол
  o bg:Дебово Türkçe adı henüz bilinmiyor

Razgrad ili (bg:Разградска област)

• Razgrad İlçesi (Merkez) bg:Община Разград
  o bg:Мортагоново
• Kemallar İlçesi bg:Община Исперих İsperih
  o bg:Йонково
  o bg:Лудогорци
• bg:Община Кубрат
  o bg:Бисерци Bistersti Nasradın

Rusçuk İli (bg:Русенска област)

• bg:Община Иваново
  o bg:Тръстеник (село)
• bg:Община Сливо поле
  o bg:Голямо Враново Golyamo Vranovo Büyük Oran
  o bg:Сливо поле Slivo Pole Stepol
• bg:Община Ветово
  o bg:Ветово Vetovo Vetova
  o bg:Cмирнeнcки Smirnenski Bey Alanı

Silistre İli (bg:Силистренска област)

• bg:Община Дулово
  o bg:Черковна Çerkovna Anızçık
• bg:Община Кайнарджа Kaynarca
  o bg:Средище Sredişte Beypınar
• bg:Община Силистра
  o bg:Професор Иширково
• bg:Община Ситово
  o bg:Любен Lüben Karaveli
  *
  o bg:Сокол (Силистренска област) Sokol Tataratmaca

Şumnu İli (bg:Шуменска област)

• bg:Община Шумен
• bg:Mътницa Bulanık
  o bg:Царев брод Yeniceköy
• bg:Община Хитрино
  o bg:Върбак Söğütlü
  o bg:Сливак Erikli
• bg:Община Каспичан
  o bg:Златна нива Tekerköy
• bg:Община Венец
  o bg:Страхилица Strahilitsa Demirciköy

Varna İli (bg:Варненска област)

• bg:Община Ветрино
  o bg:Белоградец Türk Arnavutlar

Tırgovişte İli (bg:Търговищка област)

• bg:Община Опака
  o bg:Гърчиново
• Hazırlağan Stoyan Antonov

Memba : http://nogai.blogspot.com/2009/04/bulgaristandaki-qrmtatarlar.html?view=classic