KABARTAY BALKAR TÜRKLERİNDE YEMEK VE KONUK GELENEKLERİ – SHURUBU KAYHAN
Rusya Federasyonunun Kuzey Kafkasya bölgesinde yer alan Kabartay Balkar Türk’leri çok uluslu özerk Cumhuriyettir. Başkentleri Nalçik, nüfusu 860.808 dir. lehçeleri Kabardeyce, Balkarca ve bazı kesimlerde dilleri Rusçadır.
Yemek ile ilgili adetler her halkın özel sanatsal yeteneklerini yansıtır. Kabartay Balkar Türkleri’nde yiyecekler; günlük, bayram, yol ve geleneksel olarak ayrılmaktadır. Günlük yemekleri genelde tek düzenli olup, ayran, Kalmık çayı, peynir ve çörekten oluşmaktadır. Bayram yemekleri ise çok çeşitliliği ile günlük yemeklerden ayır edilir. Kabartay Balkarlar tüm örf ve adetlerinin sergilendiği, düğün ve eğlencelerde önce misafirperverlik, sofra düzeni ve çeşitliliğe önem vermişlerdir.
Kabartay Balkarlar tanıdık yada tanımadık insanları misafir etmeyi ve doyurmayı önemsemişlerdir. Yolcu istediği her eve girip misafir olabileceğini bilmiştir. Herkes gelen misafire zengin bir sofra ve sıcak bir ortam sağlamaya özen göstermişlerdir. Lezzetli ve bol çeşitli sofra hazırlamışlardır. Misafirler için; gedlibce, lisiklibce, lokum ve börek yapmışlar. Misafirlere Kabartaylarda boza, Balkarlarda ise bira ikram edilmiştir. Fakat herkese aynı ikramda bulunmamışlar. Bayanlara milli içeceklerini ikram etmemişlerdir. Onlara tatlı çay verilirken, erkeklere ise verilmemiştir. Ani gelen misafirlere geleneksel ev yapımı helva verilmemiştir. Diğer durumdaysa helva mutlaka sofrada bulunmuştur. Gelen misafir yakın mesafeden ve habersiz gelirse tavuk yada horoz kesilirken, uzaktan haberli gelen misafire koyun kesilmiştir.
Kabartay ve Balkarlar günümüzde de misafirperverlikleri ile ünlenmişlerdir. Gelen herkese önce ekmek tuz ikram etmişler. Bazen de yiyecekler arasında yasak olanları da karşımıza çıkar. Örneğin kız çocuklarına tavuk ciğeri yedirmemişler. Yedikleri zaman dudaklarının moraracağı düşünülmüş. Birde ciğer yiyen çocukların boyları uzamazmış. Dil de yasakların arasında olup, yiyen çocuk peltek konuşurmuş. Değerli misafirler için koyun kesilmiş ve başı ona ikram edilmiştir. Kadınlara ise kesinlikle koyun kafası ikram edilmemiştir. Bu da erkeklere verilen diğerin üstünlük örneğidir. Sofraya konulan yiyecekler, sofra düzeni ve ikram sırası örf ve adetler temelinde yapılmıştır.
Kabartay ve Balkarlar çocuklarına küçük yaşlarından itibaren geleneksel yemeklerini yapmayı öğretmişlerdir. Kız çocuklarına anneleri ev işleri ve yemek pişirmede erken yaşlarında deneyim kazandırmışlardır. Kız çocuk yetiştirmedeki en önemli kural milli yemekleri pişirmek ve usülüne göre sunmayı öğretmektir. Kız seçerken sadece dış görüntüsüne değil bu özelliklerine, el işi becerilerine ve terbiye özelliklerine dikkat edilmiştir. Kabartay ve Balkarlar erkek çocuklarına da yemek pişirmeyi öğretmeyi önemsemişlerdir. Yemek kültürlerine göre kimse aç olduklarını dile getirmemişler. Bu davranış ayıp sayılmıştır. Yemek konusunda cimrilik yapmak yada kıskanmak en kötü nitelik olarak sayılmış. Yemek yerken tabakta az bırakmak kibarlık sayılır. Sofraya gelen yemeği seçmek yada reddetmek kabalıktır. Yemeği evdeki en büyük kadın yada gelinlerden biri yapmıştır. Yemekler her zaman fazla yapılmış. Buysa davetsiz misafirin her an gelebilme durumuna karşı önlem sayılmış. Eğer gelen misafir tok da olsa sunulan yiyecekleri reddetme hakkı olmamış. Sunulan ekmek ve tuz, yiyecekler misafir tarafından kabul edilmediği zaman hakaret sayılmış ve kötü niyete yorulmuştur. Diğer yandan sunulan bu nimetlere gösterilen ilgi ve saygı insanlar arasındaki samimiyeti, sevgiyi ve hoş görüyü simgelemiş ve insanları daha da yakınlaştırmıştır.
Türkolog Dr. Shurubu KAYHAN
