Seit Abdulla Ozenbaşlı Kim Edi?
İşbu yanvar 6-cı kunü vefat iden Seit Abdulla Ozenbaşlı qırımtatarlarnıñ uyanuv devriniñ ilk kunlerinde çalışanlardan birisi idi. 1880-90 senelerini qırımtatarlarınıñ uyanuv devriniñ başlanğıçı saymaq mumkündir. Bir taraftan Terciman çıqa, usul-i cedit uzre mektepler açıla, eski usul medreseleriniñ islahına yollar qoyula, genç tatarlar rusça oqumaya yapışalar, az-çoq rusça bilenler rusça gazetalar aldırıp oquylar ehval-i-alemden haberdar olalar. O asırlarda Avrupada töreyen, canlanan sotsializm cereyanı kerek rus ve kerek türk gazetaları vastasıle Qırımğa aks ide.
Bir taraftan Rusiyede, İkinci Aleksander zamanınıñ reformaları, diger taraftan Türkiyede Meşrutiyet(Konstitutsiya) qavğaları qırımtatarı arasında yeñi doğan ufaq bir cemiyetçik arasında habersiz, tesirsiz qalmay. Muhite tenqit nazarıle baqanlar, cemiyetlerde, qavehanelerde serbest ve bu mumkün olmayan yerlerde qapalı olaraq, yine de serbest laf itmeye havesliler çıqa.
O devirlerde Qırımnıñ başqa yerlerinde tatarın ehval-i-ruhiyesi ne halda ve ne derecede bulundığından malümat yoq. Lakin Bağçasaraya kelince, bu asırlarda andaki Avrupa qavehanesi bir yeñi fikirler klubu şeklini ala. Anda her kun sağların çarpışması ola. Nihayet , bunlar arasında eñ soñ bir fırqaçıq ayırılıp Çubuqçı qavehanesine avuşalar. Yaşça, otekilerden daha genç olan bu tabaqa arasında merhumlı! Bodaninskiy, Ahmet Nureddin, Mehmetşah Aqçurin, Pıçaqçı Murtaza ve gayrılar ile Seit Abdulla Ozenbaşlılar da bulunalar.
Bunlar oz cemiyetlerinde bildiklerine kore, maddiyundan(materialistlerden), tabiyyundan(naturalistlerden), darvinizmden, sotsializmden, iştirakiyundan (sotsialistlerden) bahs idiyurlar. Kenardan baqan halq bunlara farmazonlar, dinsizler adını taqa. Yine o vaqıtlar İstanbulda Meşrutiyete(Konstitutsiyağa) ittigi yemini bozup, ilk meclis mebusanı (halq deputatlarını) qapatan Abdul Hamidi indirmek teşebbüsinde bulunan fırqa mensüplarından qırımlı qart inqilapçı Asan Nuriniñ (yerli halq oña Asan Yurgi derlerdi-O.A.) ara-sıra Bağçasaraya kelip-kitmesi gençler fırqasını canlandıra idi.
Bağçasarayda meşhur zengin Acı Abdullanıñ ticarethanesinde defterci hızmetinde bulunan Seit Abdulla Ozenbaşlı kendisiniñ urbasını, tıraşını ve daha bilmem nesini şeriat zan ittigi taassup(fanatizm) qalıplarına tökmek isteyen Acınıñ millionlarını bıraqıp, oz başına yaşamaya başladı.
Seit Abdulla Ozenbaşlı Acı Abdullanıñ hızmetinde bulundığı esnada, Acınıñ etrafını sarmış bir çoq dalqavuq(yaltaq) mollaların quruntılarını kore-kore onlara qarşı onda bir protest fikri uyana. Burada söylemek lazimdir ki, Seit Abdulla Ozenbaşlı gençliginde, atta Usein efendide yazı ogrenmekten başqa, mukemmel bir mektep kormedigi halda, oz başına rusça ve türkçe, arabça ve iranca ogrenmiş hudayinabit (oz başına tasil korgen) bir tatar idi. Türkçe şiir yazar, nağış ornek çıqarır, guzel yazı yazar istidatlı bir kişi idi.Şarq muzıkasında da mahareti var idi.
İlk şiirleri ile şeriye yapan, yetim malı yiyen, tatarın doğğanında, olgeninde başı ucuna ancaq alim quruntusı ile çöken nefishor mollalara qarşı protest ile başladı. Yuzden ziyade şiir yazıp, adını Fonograf haqayıq (aqiqat sesi) qoyduğı, divannıñ bir çoq yerleri esi tsenzura tarafından bozulıp kelmiş ve basılamayıp qalğan edi.
Qırımtatarı arasında ilk olaraq teatro eseri yazan Seit Abdulla Ozenbaşlı diyerek, yañlış olmaz. 1900 senesi Bağçasarayda ilk teatro sahnası quruldığı vaqıt oynalan yerli eserlerden birisi ve ilkisi Seit Abdulla Ozenbaşlınıñ Olacağa çare olmaz namındaki eseri idi. Bu eserde tatarın er şeye kör-köruna inandığı, taqdire til bağlayaraq mesul qaldığı kosterilmek uzre istenile idi. Bu eser oynaldığı vaqıt, Seit Abdulla Ozenbaşlı kendisi de oyunda iştiraq itti. Bir taraftan eserin oynalması, diger taraftan bunda Seit Abdulla Ozenbaşlınñ kendisiniñ de qadın olaraq sahnaya, o vaqıt eski fikirlilerni bus-butün şaşırttı. Muharrir ve artist Seit Abdulla nice sögüşlere oğradı, uzerine lanetler, qahreler yağdırıldı.
Seit Abdullla Ozenbaşlı bir qaç seneler Terciman gazetasında da çalıştı. Onda onıñ qalemile yazılan tatarın iqtisadiy, içtimaiy hayatına dair maqaleler ve şiirler korülirdi. 1902 senesi qırımtatarınıñ Türkiyeye koçmek meselesi Ozenbaşlı keskin bir şiir yazdırdı. Tatarın eskiden bildigi ve zemane uymadığından, kittikçe söndügi sanatlardan faide olmayacağını koren Ozenbaşlı, tatarı yeñi sanatlarda teşviq itmek maqsadıle Bağçasarayda ilk olaraq tatar terzihanesi açmış idi. Seit Abdulla Ozenbaşlınıñ hayatında diqqat olunacaq bir şey daha var ise, o da oğlu ile qızını muntazam surette oqutmasıdır. Bu işten onu hiç bir türlü müşkülat alaqoyamadı. Eñ muhtac kunlerinde bile balalarınıñ terbiyesiniñ çarelerini buldu. Tatarlarda qızını İstanbula mahsus tahsil içün ilk yollayan Ozenbaşlıdır-demek mumkündir. İstanbulda türkçe, Qırımda rusça idadiye tahsil koren qızı, darulfununda tahsilde ve oğlu ise, darulfununnıñ tıbbıye şubesini bitirip doktor unvanını almış ve bugun Totaykoy terbiye tehnikumı mudiri bulunmaqtadır.
Ozenbaşlınıñ bu bala terbiyesi meselesinde zevcesiniñ de yardımı olduğı inkar olunmaz, zira eskiden tatar hayatında balaların halı, alelhusus qızların oqumamasında anaların ne qadar fena tesiri olduğı belli bir şeydir. İşte, tatarın edebiy ve içtimaiy hayatında meşaqatlı adımları atanlardan birisi olan mazlum halq şairi Seit Abdulla Ozenbaşlınıñ hayatı ve faaliyeti bu surette keçmiştir.
Osman Aqçoqraqlı
Yeñi Dünya-1924-yanvar(Ocaq) 11.
