50-dən çox xristian dövrü abidələrinin arginal görkəmi dəyişdirilib
Nazim Əhmədli / Kırımınsesi / Azerbaycan
1992-ci ildə Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi, tariximizin və
mədəniyyətimizin bir qisminin dağıdılmasına və bir qisminin isə mənimsənilməsinə səbəb
oldu. Azərbaycan ərazilərindəki xristianlığa qədər və xristianlıq dövrü abidələrinin
formalarının dəyişdirilməsi üzərində işləməyə Ermənistandakı Beynəlxalq səviyyəli İnstitutlar
cəlb edildi. 28 il Ermənistanın işğalı altında qalan Azərbaycan ərazilərində 20 yeni erməni
kilsəsi inşa edildi və 50-dən çox xristian dövrü abidələrin formaları dəyişdirildi.
İşğal dövrü bütün tarixi həqiqətləri inkar edən Ermənistan Hökuməti xristianlıq amilindən
istifadə edərək bu tipli abidələrin divar yazılarını və bəzi bədii ornamentlərini dəyişdirərək
erməniləşdirdilər. Erməniləşdirilmə: – Azərbaycan torpaqlarının dini, etnik, siyasi, mədəni,
coğrafi və tarixi baxımdan zorakılıqla dəyişdirilərək mənimsənilməsini həyata keçirən zorakı
aksiyadır.
Dizaq Məlikliyi
Ermənistan Hökuməti,azərbaycanlılarıntorpaqlarını erməni milləti üçün əbədiləşdirmək və eyni
zamanda bu torpaqların erməni millətinə məxsusluğunu “sübut” etmək üçün alban dövrü
abidələrin forma və məzmununda dəyişiklik edərək şəkillərini çəkib, beynəlxalq təşkilatları
inandırmaq üçün məqsədli şəkildə davamlı təbliğat kampaniyası aparırlar.
Azərbaycanın cəmi 44 günlük müharibəsinin tarixi qələbəsindən sonra, ermənilər Azərbaycan
ərazilərində yaratdıqları bu saxta “sübut və dəlilləri”in dağıdılacağından qorxuya düşərək,
YUNESKO-ya müraciət ünvanlayaraq, Azərbaycandakı tarixi xristian döpvrü abidələrinin
“dağıdılması”nın “qarşısını almağa” çağrış etdilər.
Əslində heç bir tarixi dövdə keçmiş Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərində bir dənədə olsun
erməni mədəni irsinə aid abidə olmamışdır. Ermənilərin saxta yolla əldə edib beynəlxalq
ictimaiyyətə erməni kilsəsi kimi sırımaq istədikləri bəzi nümunələri təqdim edirəm.
Əsgəran qəsəbə ərazisi Xocalı rayonu
Xocavənd rayonunun, Tuğ kəndinin mərkəzində Qafqaz albaniyası dövrü memarlığına uyğun IX-
X əsrlərdə inşa edilməsi güman edilən məbəd komplekisi. Məbəd kompleksi mühafizə divarları
və böyük giriş qapısı, yardımçı binalar və möhtəşəm üçnefli bazilikadan ibarətdir. Kompleksin
uzunluğu 21,7, eni 12,9 metrdir. Kompleksin mərkəzində inşa edilən məbəd düzbucaqlı zala və
şərq tərəfə açılan giriş qapısına və 1,5 metrlik zirzəmiyə malikdir. Binanın tikintisində yerli pud
daşlardan və əhəng məhlulundan istifadə edilmişdir. Fasad divarları və tağlar o cümlədən giriş
qapısının və pəncərələrin ətraflarının tikintisində yonulmuş daşlardan istifadə edilmişdir.
Məbədin daxili və xarici divarlarında dini simvolikaların və zəng qülləsinin olmaması, binanın
dini xarakterli olmadığını göstərir. Abidə erməni mətbuatında erməni kilsəsi kimi təqdim olunur.
Xocavənd rayonunun Tuğ kəndindəki Dizaq Məlikliyin binalarından biri. XVIII əsrin 20-ci, 30-cu
illərində inşa edildiyi güman edilir. Bu düzbucaqlı, ikimərtəbəli binanın özünə məxsus memarlıq
ansambılı, mühafizə divarları və əsas binanın ətrafında yardımçı tikililər olub. Təsüf ki işğal
dövrü erməni vandallığına tuş gələn bu kompleksin varlığından əsər əlamət belə qalmayıb. Əsas
binanın uzunluğu 38, eni isə 13,24 metr olub.
Ermənistan Silahlı qüvvələrinin işğalından sonra bina və ətrafındakı yardımçı tikililər ermənilər
tərəfindən dağıdılaraq yararsız hala salınıb, salamat qalan kiçik bir hissəsinin isə orginal
görkəmindən məhrum edildilərək erməni kilsəsi kimi təqdim olunur.
Xocavənd rayonunun Hünərli (Sakuri) kəndində XVI əsrdə inşa edilmiş Qafqaz Albaniyası
Memarlığı üslubuna uyğun unikal görkəmi ilə diqqət çəkən məbəd. Məbədin inşa tarixi məlum
deyil, lakin bəzi mənbələrdə bu abidənin XII əsrdə təmir edildiyi bildirilir. Abidənin memarlıq
quruluşu onun dini xarakterli olmadığını göstərir. Yəni abidə heç bir tarixi dönəmdə, hətta təmir
edildikdən sonra da, kilsə və ya monastr kimi istifadə edilməyib. İşğal dövrü abidə arginal
görkəmindən məhrum edilərək erməni kilsəsi kimi təqdim edilir.
Kəlbəcər rayonunun VIII-IX əsrə aid edilən Xudavəng monastırı.
Kəlbəcər Gəncəsər məbədi işğaldan əvvəl və sonra
Laçın rayonunun Kosalar kəndindəki Ağoğlan məbədi. Abidə Qafqaz Albaniyası dövrünə aiddir.
İnşa tarixi IV-V əsrlərə aid edilir. IX əsrdə təmir edillməsi haqqında məlumatlar var. İşğal dövrü
mühafizə divarı dağıdılmış, divar yazı nümunələri dəyişdirilmiş, məbədin ətrafına 4 qəbir daşı
düzülmüşdür. Hal-hazırda təmir edilərək erməni kilsəsi kimi təqdim olunur.
Kəlbəcər rayonunun Vəngli kəndi ərazisindəki XIII əsrdə inşa edilmiş Gəncəsər Monastırı.
Xocalı rayonunun Əsgəran qəsəbəsi yaxınlığında XII əsr alban dövrü abidəsi təmir edilərək
erməni kilsəsi kimi təqdim edilir.
Xocavənd rayonunun Susanlıq (Saruşen) kəndində VII əsrdə inşa edildiyi güman edilən Qafqaz
Albaniyası dövrü abidəsi. Sovet dövrü ambar kimi istifadə edilib. İndi təmir edilərək erməni
kilsəsi kimi təqdim edilir.
Xocavənd rayonunun Susanlıq (Saruşen) kəndindi yaxınlığında Qafqaz Albaniyası dövrü abidəsi.
XII-XIII əsrdə inşa edildiyi güman edilir. İndi təmir edilərək erməni kilsəsi kimi təqdim edilir.
Xocavənd rayonunun Ziyarət dağında XVII əsr Qafqaz Albaniyası dövrü abidəsi. İndi təmir
edilərək erməni kilsəsi kimi təqdim edilir.
Şuşa şəhərində 1868-1887-ci illərdə inşa edilmiş , qazançı adlandırılan Rus Provaslav kilsəsi. İşğal
dövrü forması dəyişdirilərək erməni kilsəsi kimi təqdim edilir.
Faiq İsmayılov
Beynəlxalq Memarlar Akademitası Moskva şöbəsinin professoru.
Azərbaycan Memarlar İttifaqı İdarə Heyətinin üzvü.
