Vahid əlifbaya keçid: “Bu dili ortaq türkçə kimi qəbul etmək olar”

Sənan Qılıncarslan Qacar – Kırımınsesi – Azerbaycan

Mərkəzi Asiyanın türk respublikaları türk dünyasına inteqrasiya istiqamətində mühüm addım atıb. Qazaxıstandan sonra Özbəkistan latın qrafikalı əlifbaya keçəcək. Özbək hökuməti 2023-cü ildən etibarən latın əlifbasına keçiləcəyini bildirib.

Türk xalqları arasında mədəni əlaqələrin güclənməsi ortaq ünsiyyət vasitəsinin, vahid əlifbanın olması mütləq şərtdir.

Bütöv Azərbaycan Ocaqları Birliyi başqanının türk dünyası ilə əlaqələr üzrə müavini, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Faiq Ələkbərli Cebhe.info-ya açıqlamasında deyib ki, türk xalqlarının bu günə qədər ortaq əlifba, ortaq dil istiqamətində razılığa gələ bilməməsi təəssüf doğuran haldır: “Ancaq Qazaxıstan və Özbəkistanın 2023-cü ildən etibarən latın əlifbasına keçməyə başlayacaqlarını bildirməsi çox yaxşıdır. Azərbaycandan sonra latın əlifbasına keçməyə ən çox yaxın olan Özbəkistan olub. Özbəkistan uzun müddətdir ki, həm kiril həm də latın əlifbasından istifadə etməkdə idi. Artıq Özbəkistan dövlətinin 2023-cü ilin yanvarın 1-dən tamamilə latın əlifbasına keçməsini elan etməsi türk cümhuriyyətlərini bir- birlərinə daha da yaxınlaşmasına səbəb olacaq.

Qazaxıstan da bu məsələ də xeyli məsafə qət edib. Doğrudur, Qazaxıstan 2023-cü ildən sonra tamamilə deyil mərhələli şəkildə bunu həyata keçirəcək. Bütün hallarda Özbəkistan kimi Qazaxıstanın da latın əlifbasına keçməyə başlaması müsbət haldır. Üstəlik, 1993-cü ildən etibarən latın qrafikasına keçid barədə qərar vermiş Türkmənistanda da bu proses xeyli dərəcədə gedib. 2000-ci ildən rəsmi sənədləri tamamilə latın qrafikasına keçirməyə başlayan Türkmənistanda əhalinin xeyli hissəsi latın əlifbasını mənimsəyib. Yalnız Qırğızıstanda latın əlifbasına keçid hələlik baş tutmayıb. Ümid edirəm ki, Qazaxıstan və Özbəkistanın qətiyyətli addımlarından sonra Qırğızıstan da bu prosesə başlayacaq”.

“Əlfbada hərf fərqləri də öz həllini tapacaq”

Vahid əlifba məsələsinə gəlincə, filosof alim hesab edir ki, bununla bağlı müəyyən addımlar atılmalıdır: “O ki qaldı türk dövlətlərinin istifadə etdiyi latın qrafikalı əlifbada müəyyən hərf fərqlərinə, bu da öz həllini tapacaq. Əsas odur ki, bu işlərdə xeyli dərəcədə irəliləyiş var. Mənə elə gəlir ki, ortaq Türk əlifbasının yaranması yolunda hər bir Türk dövləti güzəştli addımlar atmalıdır. Əgər Azərbaycanın da üzərində müəyyən güzəştlərə getməklə bağlı təkliflər varsa, bunu da həyata keçirmək lazımdır”.

“Ortaq türkcə tədris olunmalıdır”

F.Ələkbərlinin fikrincə, ortaq türkcə məsələsində problem ciddidir: “Bildiyiniz kimi türkcəmiz şərq və qərb olmaqla iki ağıza ayrılır. Qərb ağzı Oğuz türkcəsidir, şərq ağzı isə Qıpçaq və ya Cağatay türkcəsidir. Bu iki ağız arasında inteqrasiyadan öncə, hər ağız öz içində yaxınlaşma olmalıdır.

Daha sonrakı mərhələdə isə bu iki ağızdan ortaq türkcənin formalaşması vüsət almalıdır. Yəni artıq bir-birini anlamayacaq bir səviyyəyədə olan Türk toplumlarını bu vəziyyətdən çıxarmaq üçün fikrimizcə, məktəblərdə birinci sinifdən etibarən milli türkcələrlə (özbəkcə, qazaxca, qırğızca və. s) bərabər ortaq türkcə də tədris olunmalıdır. Yəni, burda Türk dövlətləri öz iradələrini sərgiləməlidirlər.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan türkcəsi Oğuz və Qıpçaq türkcəsi arasında aralıq vəziyyət tutduğu üçün onun üzərində dayanmaq mümkündür. Doğrudur, Azərbaycan türkcəsi daha çox Oğuz, ya da Qərb türkcəsinə yaxındır. Ancaq onun Qıpçaq-Cağatay, ya da Şərq türkcəsi ilə yaxınlığı da xeyli dərəcədə var. Bu baxımdan Azərbaycan türkcəsini ortaq türk dili kimi inkişaf etdirmək daha məqsədəuyğundur”.

Aydın Turan