Türklerin Milli uyanışında anahtar rolünü oynayan Tercüman gazetesinin matbaası
Bahçesaray-Salaçık yolu üzerinde bulunan bugünkü adıyla “İsmail Bey Gaspıralı Hatıra Müzesi” bundan bir asır önce birçok Türk Dünyası aydını için kapılarını açmıştı.
Orta Medrese’ye yakın mütevazı görünüşlü bu bina, ünlü Kırım Tatarlarının Türk Dünyası’nda son derece büyük etkiye sahip olan gazetesi Tercüman’ı ve diğer neşriyatını çıkardığı yer.
İsmail Bey Gaspıralı’nın günümüze ulaşamayan evi de aynı avlu içinde bulunmaktaydı.
Gaspıralı hayattayken, burası sadece bir matbaa değil, Rusya İmparatorluğu’ndaki Türk/Müslüman halklarının büyük maarif reformunun ve milli uyanış hareketlerinin merkez noktası gibiydi.
Tercüman gazetesi matbaa ve idarehanesi, 1921’de Hansaray Müzesi Müdürü tanınmış Kırım Tatar arkeolog ve etnograf Hüseyin Bodaninskiy’nin gayretleriyle müzeye çevrildi. Müze, Stalin rejimi döneminde 1932’de kapatıldı.
Müzede sergilenen eserlerin çoğu ortadan kaybolurken, Bodaninskiy de 17 Nisan 1938’de idam edildi.
Daha sonraları mesken olarak kullanılan bina 1990’larda Türkiye’deki Kırım Derneği Genel Merkezi tarafından uzun uğraşlardan sonra satın alındı ve 2001’de Türkiye Cumhuriyeti’nin de katkılarıyla tamir edilerek İsmail Bey Gaspıralı Müzesi olarak halka açıldı.
Yapı XX. yüzyıl başından kalmadır. Müzede Gaspıralı’ya ve Bahçesaray’ın geçmişine ait resimler, yayınlar, şahsî eşyalar ve diğer objeler sergilenmekte.
