Türk Dünyasının Kutsal Yerleri ‘Кültegin Anıt Külliyesi ve Bitig Taşı’
Genel bilgiler: Eski Türkçe: Kültegin: Çin kaynaklarında “Кyuye-dele//Кyuye-tsele”. Тürk Bodunun cihangir komutanıdır. 685 yılında Orhun Irmağı yakınlarındaki Ötüken’de doğmuştur. Kutluk (İlteriş) Kağan’ın ikinci oğlu, Bilge Kağan’ın öz kardeşidir. Annesi İlbilge Hatun. Açınu (Börü) soyundan gelmektedir.
Кültegin göçebeliler tarihindeki en iyi tanınan yönetici ve bahadır şahsiyetlerden biridir. O, meşhur Mete, Cengiz ve Batu Kağanlarla eşit konumdadır. Kendisi Kağan unvanını almasa bile, Türk İlinin büyük komutanı, bütün göçebe boyları mavi bayrağın altında birleştiren, Büyük Göçebeliler İmparatorluğu’nun geleneksel seferlerini devam ettirebilen önder şahsiyettir. Onun kılıcına teslim olmayan kimse olmamıştır. Kültegin 7 yaşında iken babası Kutluk (680-692 yönetimde olduğu yıllar) vefat eder. Kağan tahtına onun kardeşi Kapağan (692-716) oturur. Кültegin ve Bilge, Kapağan’ın oğlu Bögü’yü (716) tahttan devirdikten sonra kağanlığın yönetim dizginlerini Bilge eline alır (716-734). Kültegin büyük imparatorluk için birçok boy, birlik ve topluluğu itaat ettirme işinde kahramanlık gösterir. O, 16 yaşından itibaren Oğuz, Hitan, Tatabı, Tabgaç (Çin), Kırgız, Türgeş, Soğd vb. boy ve bölgelere seferler düzenleyerek onları itaat ettirebilen komutandır. Anıt külliye 732 yılında yapıldı. Bugünkü Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’un 400 km güneybatısında, eski Karakorum şehrinden 45 km kuzeyde, Orhun Nehri’nin sol kıyısındaki geniş bozkırlarda konuşlanmaktadır. Moğolca “Tsaydam Nuur” (“Koşo Çaydam”), yani Sortandı Gölü’nün güneybatısıdır. Külliyede dörtgen kale (67 x 31 m), dört kolonlu anıt mezar: 13х13 m, iç tarafında 5х5,85 m kare kubbe, bitig taş (3,35х1,30-1,32х0,46 m), kaplumbağa kaide (2, 26 x 1,33 x 0,57 m), Kültegin’in mermer taş heykeli ve eşinin mermer taş heykeli: 10 adet, 1 adet kare taş (14 ton) (2,2 x 2,7 x 1,07 m, D=0,7 m), 4 adet lahit , 2 adet аrslan heykeli, 2 adet koyun heykeli (W.Radloff’a göre siyah geyik taş), 256 adet balbal. Bunlar doğuya doğru 2300 m’ye kadar dikilmiştir. Bitiktaş yüksekliği 3,33 m, eni 1,32 m, kalınlığı 0,46 m olan mermer taştan yapılmıştır.
