TATARLARIN MENŞEİ

Tatar kelimesi, bir halkı veya halkları ifade eden isim olarak özellikle XIII. yüzyıldan itibaren Cengiz Han sonrası dönemde sıklıkla kullanılmıştır. VIII. yüzyıla aitBOrhun yazıtlarında “Otuz Tatar” “Tokuz Tatar” seklinde geçen adların Moğollara ait olduğu kabul edilmektedir. Bu itibarla Tatar adının köklerini Cengiz Han’dan daha önceki dönemlerde aramak gerekir. Çin kaynaklarında tatar kelimesi ilk olarak IX.yy.da “ta-ta”seklinde geçer. Çinlilerin bu halk için ak tatar ve kara tatar seklinde bir adlandırma yaptıkları görülmektedir.

“Tatar” adı Avrupalılar ve özellikle Ruslar tarafından Cengiz Han dönemi ve sonrasında gelen halkların genel ismi olarak kullanılmıştır. Ruslar sonraları zapt ettikleri ülkelerde yerleşik bulunan halkı da “tatar” diye isimlendirmiş ancak bu adı “Moğol” anlamında kullanmamışlardır. Bunlara tatar demekle beraber Türk menşeli oldukları inkar edilemediğinden Türkiye Türklerinden ayırmak için ilmi nesriyatta Rusya içindeki halklar için “Tyurki” derlerken Türkiye halkı için “Turok-Turki” tabirini kullanırlar. Benzersekilde batı dillerinde de bir ayırım görülmektedir. İngilizce’de Türkiye Türkleri için “Turkish” denilirken Rusya’daki Türkler için “Turkic” tabiri kullanılmaktadır. Kasgarlı Mahmud Divan-ı Lugati’t-Türk’de Tatarları Türk kavimlerinden sayarak meskun oldukları bölgeleri haritada göstermistir. Tatar adı bugün bir Türk boy adı olarak genellikle İdil-Ural bölgesindeki Kazanlılar ve Kırım halkı için kullanılmaktadır.

Tatar kelimesinin anlamının ortaya konulabilmesi için ilk defa kullanılısından itibaren kazandıgı yeni manaları gözden geçirmek gerekir. İslâm dünyasında ilk kullanıldıgında, “Tatar” kelimesiyle kastedilen, “Mogol” idi. Tarih kaynaklarında Mogollardan bahsedilirken daima “Tatar” kelimesinin kullanıldıgı görülmektedir.

Kelimenin bu anlamda kullanılması ile ilgili olarak Mehmet Maksud söyle demektedir:

“Türklerin büyük çogunlukta oldugu Mogol ordusu, günümüzde Rusya denen bölgeyi, on üçüncü yüzyılın ilk yarısında zaptetmisti. Bu durum, Rusların, Avrupa Rusya’sındaki bütün Türk kökenli Müslümanlara niçin Tatar dediklerini açıklar: Mogol (Tatar) ordusunun büyük çogunlugu Türk’tü; Ruslara göre, bütün Avrupa Rusya’sında yasayan Müslüman Türkler, Mogolların (Tatarların) torunlarıydı.Bu Tatar hakimiyeti altında yasayan milletler de Tatar (Mogol) sülâlesinden hanedanların idaresinde yasadıkları için “Tatar” diye anıldılar. Böylece, on dördüncü yüzyıldan baslayarak “Tatar” kelimesi, kavmî, etnik, soyla ilgili bir söz degil, ra’iyyet olmayı, teba’iyyeti (uyruklugu), -hukukî durumu farklı olmakla birlikte- vatandaslıgı ifade eden bir deyim haline geldi. Yani, artık “Tatar” sözü, etnik

(kavmî) degil, siyasî bir anlam ve içerik kazandı.”10 Buna göre “tatar” adı etnik bir anlam tasımaktan ziyade Mogollardan dolayı o dönemde Türklere verilmis bir genel isimdir.

Mogol (Tatar) hakimiyeti altında Hazar Denizi ve Karadeniz’in kuzeyinde yasamıs olan Türkler, “siyasî yafta olarak “Tatar” diye anılır hale geldiler. Günümüzde Karadeniz’in kuzeyinde ve Rusya’da yasayan ve “Tatarca” denen kuzey Türkçesini konusan Müslümanlar, bunların torunlarıdır. Çıkan netice sudur ki, “Tatar” kelimesi, yirminci

yüzyılda, soy gösteren, baska bir deyimle, kavmî etnik bir tabir degildir, tarihî kimligi bildiren bir sözdür. Nasıl ki Osmanlı idaresinde yasayan her ferd “Osmanlı” idi, Osmanlı tâbiyetinde idi; Tatar (Mogol) idaresinde yasayan kuzey Türkleri de öylece Tatar idi.

Kısacası, yirminci yüzyılda, kendilerine “Tatar” denilen Rusya Müslümanları, Mogol degil, ataları Mogol idaresinde yasamıs ve zamanla Mogolları da Türklestirmis olan Türklerdir”. Anlasılan o ki tarihte “tatar” ismi Mogollarla beraber anılmıstır. Geçmisten günümüze kelimenin anlamının daraldıgını söyleyebiliriz. Bugün “tatar” denildiginde

Kırımlılar ile Rusya içindeki bir kısım halk kastedilmektedir. Tatar kelimesinin anlamı ve kökenine dair farklı görüsler mevcuttur. Bunları söyle sıralayabiliriz:

a-Tatar (ta-ta) kelimesi okçu anlamında olup Avrupa’da olumsuz anlamda kullanılarak uygar toplumlara barbarca saldıran yağmacı Moğol anlamında kullanılmış,

İslamiyet’in gelişinden önce Türkçe konuşan veya konusmayan bir çok halka bu isim verilmistir. İslamiyet’i kabullerinden sonra Rusya tüm Müslümanlara bu adı vermistir.

b-Tatarca “dag” anlamına gelen “tau/tav” ile “kisi” anlamındaki “ar” kelimelerininbirlesmesiyle olusan dag adamı ifadesi ile baglantılı olabilecegi öne sürülmüstür. Farsça kisi anlamına gelen “ar” eki birçok halk adında mevcuttur; Bulgar, Macar, Avar vs.13

c-Tatar kelimesi Çin kökenlidir. V. asırda yasamıs ve barbarlıkla nam salmıs bulunan bir kabileden sonra yayılmıstır.

d-Eski Yunan ve Roma mitolojisinde “cehennem” anlamında kullanılan “Tartarus” sözcügü, Hristiyanlık dinince de aynı anlamda kabul edilmis ancak zamanla “Tatar” sözcügü ile karıstırılmıstır. Bu anlamda kullanılmasıyla beraber “tatar” kavramı barbar halk anlamında olumsuz bir çagrısıma sahip olmustur.

Tarihte çogunlukla Mogollarla beraber ad olarak yaygınlasan ve sonraları Ruslar tarafından bütün Müslüman Türk halklarını ifade etmek üzere kullanılan “Tatar” kavramı bir etnik grup adı olmayıp bugün Rusya’da yasayan bir kısım Türkler ile Kırım Türkleri için kullanılmaktadır.

Kaynak : Özcan GÖKÇEBAY