Qırımtatar Rivayetleri ”Nasihat”
Qırımtatar Rivayetleri ”Nasihat”
Nasihat almaq,nasihat bermek, kimniñdir nasihatı esasında yaşamaq-insan ömürünüñ ğayet mühim bir cihettir.Meslehat kibi,öz-özligince yahşılığını közlegen nasihatınıñ da hiç bir vaqıt zararı olmaz,amma kimerde osal maqsatnen berilgen nasihatiniñ aqibeti de osal ola turğan…
Zaman-zaman ekende,evet zaman ekende bir köyde qara saçlı,qara közlü,edepli,ana-baba sözünü hürmetlegen Vani degen bir oğlan yaşay eken.Yaşı yigirmi beşke yetkende,Vani özü göñül bergen bir qıznen,sıra-tertipni yahşı bilgen,çeber elli,ferasetli Abibenen evleneler.Yaşlar baştaları baba evinde yaşaylar,lakin Vani ana-babasınen aqıl tanışıp,özüne de bir ev qurmaqnı niyetlene.Hem öyle-böyle degil,eki qatlı ev qurmaqnı arz ete. Vaqtı kelgende,Abibe bala doğura.Doğura,ama özü vefat ete.Bala sağ qala ve onuñ adını Ali qoyalar.Sevimli qarısınıñ ölgenine yanıp-küygen Vani pek efkarlana,özüne yer tapalmay, amma lâçare, tek ağlamaqnen künü keçmez.Alini baqmaq-östürmek kerek.Böylece,Vani oğlunu anasız,bir özü östüre.Ali de daima babasınıñ yanında ola,babasınıñ aytqanlarını yapa,bütün şeylerini ondan ögrenip öse.
Şay etip künler altından künler,aylar artından aylar,yıllar artından yıllar keçe. Ali de mına saña,degen yigit olup yetişe. Künlerniñ birinde köyde Hıdırlez bayramı yapılğanda,Ali apansızdan bir qızçıqnı abaylay,onu begene ve tanışlardan soraştıra-soraştıra bu qıznıñ adı Ayşe olğanını,o,qomşu köyde yaşağanını bile. Yürekniñ qararına qarşı çıkamazsıñ.İşte,Ali bayramda rastketirgen qız haqqında gece-kündüz tüşünüp,oña sevda olğanını añlay ve bunu da babasına söyley.Vani aqay oğlundan bu haberini eşitkende indemey,amma çırayı da biraz da olsa sıtıla. Ali sevgilisini yoqlamaq içün qomşu köyge sıq-sıq qatnap başlağan soñ,Vani aqay Ayşe’niñ ana-babasına barıp,olarnen söz kesişe.
Her bir baba kibi,Vani aqay da oğlunu evlendirecekte oña bir qaç nasihat bere: -Oğlum,-dey o,-körem,sen Ayşe’ni yürekten sevesiñ,ondan ayrılıp olamaysıñ.Amma bil ki,olarnıñ qorantalarındaki adetler başqalarınkinden farq ete. O qorantanı men daha öz yaşlığımdan bilem,olarda qoranta başı-qadındır.Hem evel-ezelden şay olup kelgen.Eger maña inanmasañ,toy arifesinde aqşam olarnıñ evine bar da,lakin içeri kirme,pencere yanında turup anasınıñ qızına bergen ögütlerini diñle. Ali bu sözlerden biraz taaciplense de,babası aytqanı kibi yapa,atına minip Ayşelerniñ köyüne yol ala,hem bütün yol boyu babasınıñ aytqanları üzerinde tüşüne:”Nasıl adetler bu?Ne içün qoranta başı qadın ola?”. İşte, qaranlıq gecede Ali nişanlısı yaşağan köyge barıp çıqa ve atınıñ başını köy çetinde ösken bir terekke bağlap,Ayşe’lerniñ qaraltısına kele.Pencere baqıp, oda içinde sevgilisini körüp,quvana,yüregi tezce urmağa başlay. Oda içinde Ayşe anasınen otura eken.
Ali babasınıñ aytqanlarını hatırlap,içeri kirmey de,ana-balanıñ laqırdısını diñley. -Qızım,-dep ögütley ana qızını,-evlengen soñ aqayıña degenini yaptırmağa birinci künden alıştır.Amma bunu muqaytlıqnen,duydurmadan yapmalısıñ.Merdivenniñ basamaqlarından yavaş-yavaş köterilgeniñ kibi,maqsatqa taba yavaş-yavaş,basamaq-basamaq yılışmalısıñ -Bunu nasıl yapayım,anaçığım?Yolunu ögret! -dey Ayşe. -Toydan soñ aqayıña özüñnü pek yorğun,mecalsiz etip köster.”Sağlığım yaramay,maña qollarımnı,betimni yuvmaq içün su qızdırıp ketirse”,dep rica et.Ali merhametli yigit,saña “yoq” demez işte,onuñ şu aziletinden çoqça faydalanmağa tırış.Bir kün cıllı su sorarsıñ,başqa bir kün başqa bir şey sorarsıñ,şay etip onu istekleriñni yerine ketirmege alıştırırsıñ. Lakin bir şeyni yahşı bil ki,seniñ hareketleriñ Aliniñ açuvunu qozğamamaq kerekler,yani demin aytqanım kibi,aşıqmadan,yavaş-yavaş, merdiven basamaqlarından köterilgen kibi hareket etmelisiñ. Vaqtı kelip,ağırayaqlı olursuñ.Bu halında saña yardımcı olur,çünki Ali yüklü olğanıñnı körüp seni daha ziyade acır. Böylece, aqılnen iş körseñ,qorantanıñ haqıqî başı sen olursuñ,aqayıñ da,qaynatañ da saña boysunurlar,-dep ögütley ana. Ali ananen bala arasındaki laflarını eşitip,elbet,şaşa,lakin özünü elge alıp,indemey azbardan çıqa da,evine qayta… Evge kelgen soñ eşitkenlerini babasına ayta ve: -Ayşe haqqında ilk kere menden eşitkeniñde ne sebepten çırayıñ sıtılğanını mına endi añladım,baba,-dey. Vani aqay ise oğluna: -Çoq sıqılma,balam.Meseleni añlağan ekensiñ,her şey yerinde olur.İnşallah,apayıña aqıl kesmekniñ çaresini özüñ taparsıñ,- dep meslehat bere.
Ali’nen Ayşe’niñ toyundan bir qaç kün keçken soñ,Ayşe aqayına iylesini ketirmege başlay.Yorğun,hor bir tavırnen o,aqayına dey: -Canım!Bugün ne içündür pek mecalsızım,babañdan da utanam.Rica etem,maña su qızdırıp ketirseñ,qollarımnı,betimni yuvar edim…
Ali apayınıñ ricasını indemey yerine ketire,Ayşe ise içinden:”Mına, birinci basamaqnı endi keçtim”,dep quvana. Böyle etip daha biraz vaqıt keçe.Ayşe özcesine Ali’ni hep boysundurmağa tırışa,endi aqayına tesir etmekniñ ekinci basamağına da kesmekni tüşüne. Bayram künlerniñ birinde Ali kimsege bir söz aytmayıp,atına mine de,dos-doğru qaynata-qaynananıñ bir evine bara. Qaynana qarçığada Ali’ni körgeninen çapıp çıqıp,qızını soraştıra: -Hayırlımı şu?Ayşe’niñ sağlığı nasıl?Ne içün onu alıp kelmediñ? -Rahatsızlanmañız,anay,qorqunçlu hiç bir şey yoq.Tünevin Ayşe ne içündür merdivenge çıqacaq olup,olğanı-olacağı ekinci basamağına ayaq basqanda tayıp yıqılğan. Telaşqa dalğan qaynana kiyevden: -Qızım zararlanmadımı,qolunu-ayağını qırmadımı?Onuñ keyfi nasıl?-dep soray. -Aytam da, rahatsızlanmañız!Qızıňız sağ-selamet,faqat biraz keyiften tüştü,çünkü közlegen basamağına çıqıp olamadı,-dep cevaplana Ali. İzaat: Nasihat-Ömürnüñ ketişatında her bir insan aile qurmağa nail ola,eki adam bir olup qoşulup ömür basamaqlarına adımlap keteler. Terbiye ve ana-babağa boysunuv haqqında bu eserini rahmetli Bekir qızı Gülsüm qartana aytqan edi.
Къырымтатар Риваетлери “Насихат”
Насихат алмакъ,насихат бермек, кимнинъдир насихаты эсасында яшамакъ-инсан омюрюнюнъ гъает мухим бир джихеттир.Меслехат киби,озь-озлигиндже яхшылыгъыны козьлеген насихатынынъ да хич бир вакъыт зарары олмаз,амма кимерде осал макъсатнен берильген насихатининъ акъибети де осал ола тургъан…
Заман-заман экенде,эвет заман экенде бир койде къара сачлы,къара козьлю,эдепли,ана-баба сёзюню хюрметлеген Вани деген бир огълан яшай экен.Яшы йигирми бешке еткенде,Вани озю гонъюль берген бир къызнен,сыра-тертипни яхшы бильген,чебер элли,ферасетли Абибенен эвленелер.Яшлар башталары баба эвинде яшайлар,лакин Вани ана-бабасынен акъыл танышып,озюне де бир эв къурмакъны ниетлене.Хем ойле-бойле дегиль,эки къатлы эв къурмакъны арз эте. Вакъты кельгенде,Абибе бала догъура.Догъура,ама озю вефат эте.Бала сагъ къала ве онунъ адыны Али къоялар.Севимли къарысынынъ ольгенине янып-куйген Вани пек эфкарлана,озюне ер тапалмай, амма лячаре, тек агъламакънен куню кечмез.Алини бакъмакъ-осьтюрмек керек.Бойледже,Вани огълуну анасыз,бир озю осьтюре.Али де даима бабасынынъ янында ола,бабасынынъ айткъанларыны япа,бутюн шейлерини ондан огренип осе.
Шай этип куньлер алтындан куньлер,айлар артындан айлар,йыллар артындан йыллар кече. Али де мына санъа,деген йигит олуп етише. Куньлернинъ биринде койде Хыдырлез байрамы япылгъанда,Али апансыздан бир къызчыкъны абайлай,ону бегене ве танышлардан сораштыра-сораштыра бу къызнынъ ады Айше олгъаныны,о,къомшу койде яшагъаныны биле. Юрекнинъ къарарына къаршы чыкамазсынъ.Иште,Али байрамда расткетирген къыз хакъкъында гедже-куньдюз тюшюнюп,онъа севда олгъаныны анълай ве буну да бабасына сёйлей.Вани акъай огълундан бу хаберини эшиткенде индемей,амма чырайы да бираз да олса сытыла. Али севгилисини ёкъламакъ ичюн къомшу койге сыкъ-сыкъ къатнап башлагъан сонъ,Вани акъай Айше’нинъ ана-бабасына барып,оларнен сёз кесише.
Хер бир баба киби,Вани акъай да огълуну эвлендиреджекте онъа бир къач насихат бере: -Огълум,-дей о,-корем,сен Айше’ни юректен севесинъ,ондан айрылып оламайсынъ.Амма биль ки,оларнынъ къоранталарындаки адетлер башкъаларынкинден фаркъ эте. О къорантаны мен даха озь яшлыгъымдан билем,оларда къоранта башы-къадындыр.Хем эвель-эзельден шай олуп кельген.Эгер манъа инанмасанъ,той арифесинде акъшам оларнынъ эвине бар да,лакин ичери кирме,пенджере янында туруп анасынынъ къызына берген огютлерини динъле. Али бу сёзлерден бираз тааджипленсе де,бабасы айткъаны киби япа,атына минип Айшелернинъ коюне ёл ала,хем бутюн ёл бою бабасынынъ айткъанлары узеринде тюшюне:”Насыл адетлер бу?Не ичюн къоранта башы къадын ола?”. Иште, къаранлыкъ геджеде Али нишанлысы яшагъан койге барып чыкъа ве атынынъ башыны кой четинде оськен бир терекке багълап,Айше’лернинъ къаралтысына келе.Пенджере бакъып, ода ичинде севгилисини корюп,къувана,юреги тездже урмагъа башлай. Ода ичинде Айше анасынен отура экен.
Али бабасынынъ айткъанларыны хатырлап,ичери кирмей де,ана-баланынъ лакъырдысыны динълей. -Къызым,-деп огютлей ана къызыны,-эвленген сонъ акъайынъа дегенини яптырмагъа биринджи куньден алыштыр.Амма буну мукъайтлыкънен,дуйдурмадан япмалысынъ.Мердивеннинъ басамакъларындан яваш-яваш котерильгенинъ киби,макъсаткъа таба яваш-яваш,басамакъ-басамакъ йылышмалысынъ -Буну насыл япайым,аначыгъым?Ёлуну огрет! -дей Айше. -Тойдан сонъ акъайынъа озюнъню пек ёргъун,меджалсиз этип косьтер.”Сагълыгъым ярамай,манъа къолларымны,бетимни ювмакъ ичюн су къыздырып кетирсе”,деп риджа эт.Али мерхаметли йигит,санъа “ёкъ” демез иште,онунъ шу азилетинден чокъча файдаланмагъа тырыш.Бир кунь джыллы су сорарсынъ,башкъа бир кунь башкъа бир шей сорарсынъ,шай этип ону истеклеринъни ерине кетирмеге алыштырырсынъ. Лакин бир шейни яхшы биль ки,сенинъ харекетлеринъ Алининъ ачувуну къозгъамамакъ кереклер,яни демин айткъаным киби,ашыкъмадан,яваш-яваш, мердивен басамакъларындан котерильген киби харекет этмелисинъ. Вакъты келип,агъыраякълы олурсунъ.Бу халында санъа ярдымджы олур,чюнки Али юклю олгъанынъны корюп сени даха зияде аджыр. Бойледже, акъылнен иш корьсенъ,къорантанынъ хакъыкъî башы сен олурсунъ,акъайынъ да,къайнатанъ да санъа бойсунурлар,-деп огютлей ана. Али аньанен бала арасындаки лафларыны эшитип,эльбет,шаша,лакин озюню эльге алып,индемей азбардан чыкъа да,эвине къайта… Эвге кельген сонъ эшиткенлерини бабасына айта ве: -Айше хакъкъында ильк кере менден эшиткенинъде не себептен чырайынъ сытылгъаныны мына энди анъладым,баба,-дей. Вани акъай исе огълуна: -Чокъ сыкъылма,балам.Меселени анълагъан экенсинъ,хер шей еринде олур.Иншаллах,апайынъа акъыл кесмекнинъ чаресини озюнъ тапарсынъ,- деп меслехат бере.
Али’нен Айше’нинъ тоюндан бир къач кунь кечкен сонъ,Айше акъайына ийлесини кетирмеге башлай.Ёргъун,хор бир тавырнен о,акъайына дей: -Джаным!Бугунь не ичюндюр пек меджалсызым,бабанъдан да утанам.Риджа этем,манъа су къыздырып кетирсенъ,къолларымны,бетимни ювар эдим…
Али апайынынъ риджасыны индемей ерине кетире,Айше исе ичинден:”Мына, биринджи басамакъны энди кечтим”,деп къувана. Бойле этип даха бираз вакъыт кече.Айше озьджесине Али’ни хеп бойсундурмагъа тырыша,энди акъайына тесир этмекнинъ экинджи басамагъына да кесмекни тюшюне. Байрам куньлернинъ биринде Али кимсеге бир сёз айтмайып,атына мине де,дос-догъру къайната-къайнананынъ бир эвине бара. Къайнана къарчыгъада Али’ни корьгенинен чапып чыкъып,къызыны сораштыра: -Хайырлымы шу?Айше’нинъ сагълыгъы насыл?Не ичюн ону алып кельмединъ? -Рахатсызланманъыз,анай,къоркъунчлу хич бир шей ёкъ.Тюневин Айше не ичюндюр мердивенге чыкъаджакъ олуп,олгъаны-оладжагъы экинджи басамагъына аякъ баскъанда тайып йыкъылгъан. Телашкъа далгъан къайнана киевден: -Къызым зарарланмадымы,къолуну-аягъыны къырмадымы?Онунъ кейфи насыл?-деп сорай. -Айтам да, рахатсызланманъыз!Къызыňыз сагъ-селамет,факъат бираз кейифтен тюштю,чюнкю козьлеген басамагъына чыкъып оламады,-деп джеваплана Али. Изаат: Насихат-Омюрнюнъ кетишатында хер бир инсан аиле къурмагъа наиль ола,эки адам бир олуп къошулуп омюр басамакъларына адымлап кетелер. Тербие ве ана-бабагъа бойсунув хакъкъында бу эсерини рахметли Бекир къызы Гульсюм къартана айткъан эди.
