QIRIMTATAR LÂTİFELER

Vay, balam, – dey anası, – sen endi balaban qız oldıñ, amma, kene de qaranlıq odağa bir özüñ kirmege qorqasıñ. – Yoq, ana, men endi iç de qorqmayım, inanmasañ yür, beraber kireyik. * * * – Ana! Yarıqnı söndürme, tüşüm yahşı körünmey…

* * *

– Ana! Er bir balanıñ babası olmaq kerek doğrumı? – Doğru, qızım! – Aysa ne içün bizim qorantada dört dane bala bar, babamız ise bir dane?!

* * *

Asançıq babasınen tükânğa bara. Satıcı balağa baqıp: – Qoluñnı uzat, balam, saña tatlı bereyim, – dey. – Babam uzatsın, – dey bala. – Nasıl terbiyeli bala ekensiñ, babañnı pek sevesiñ ğaliba, – dey satıcı. – Babamnıñ avuçı menimkinden büyük de! – dey bala.

* * *

– Ana ne içün zenginler ağlaylar? – Fuqareler çoq olğanı içün! – Aysa fuqareler ne içün ağlaylar? – Zengin adamlar az olğanı içün…

* * *

Şeryan mektepten kelgen soñ, babası soray: – Soñ, oğlum, bugün derslerden nasıl baalar aldıñ? – Taşlasa, baba, aqiqiy er adamlar böyle ufaq-tüfek şeyler aqqında laf etip oturırlarmı?!

* * *

– Ana, ana, suv olğan qopqağa sıçan tüşti! – Soñ, ne yaptıñ, sıçannı tuttıñmı, qızım? – Yoq, sıçannı tutsun, dep men o qopqağa mışığımıznı taşladım.

* * *

– Doqturğa bardıñmı? – Bardım. Soñ nasıl? Tişiñ ağıramı yoqmı? – Bilmeyim, doqtur onı özüne alıp qaldı.

* * *

– Emce, a emce! Siziñ ana-babañız ayvanmı? – Yoq, ne içün böyle deysiñ? – Ya babam sizni körgeninen : “Anavı ayvan kene keleyata” – dedi de.

* * *

Tiş ekiminiñ odasından pek keskin ses eşitile. Beş yaşındaki oğlu andan çıqqan soñ babasıbaladan soray: – Pek bağırdıñ, ekim ağırttımı, oğlum? – Men bağırmadım, baba! Parmağını tişlegen edim, ekim bağırdı!

* * *

– Asan! Sen balaban olıp, ne içün kiçkene qardaşına çantañnı köterip yürmekni mecbur etesiñ ya? – Men oña büyüklerge yardım etmekni ögretem!

* * *

– İslâm! Ağalarıñ nasıl yaşaylar? – Büyügi evlendi, kiçigi yahşı yaşay!…

* * *

Mektepten kelgen talebe babasından soray: – Baba, sen iç bir şeyden qorqmaysıñmı? – Yoq! – İç, iç bir şeyden qorqmaysıñmı? – Yoq dedim de! – Aysa kündelik defterimni oqu da baq, ocapçem saña ne yazıp yolladı!

* * *

– Kerim! Sen ne içün tişiñni temizlemeysiñ? – Ana! Men kirli iç bir şey aşamadım da!

* * *

– Fikret! Ne içün yolda Kerimnen kötekleştiñiz? – Ya evde kötekleşmege izin bermeysiñiz de!

* * *

– Ana! Çatalnen qaşıq qarı-qocamı? – Yoq, neçün öyle deysiñ? – Ya ne içün olmasam olar er vaqıt sofrağa beraber çıqalar?

* * * – Fikret, qaç yaşındasıñ? – Yaqında 8 olacam, şimdi 3 yaşındam.

• * *
• – Ana! Ne vaqıt yarın olacaq? – Bugün gece yuqlasañ soñ. – Ekinci künü sefer kene anasından soray: – Ana, şimdi yarınmı? – Yoq, şimdi bugün. – Ne yapsam eken, iç yarını tutıp olamayım!
• * * *
• – Esap ocası birinci sınıf talebesinden soray: – Alim! Anañ saña bir dane ceviz berdi, babañ da bir dane ceviz berdi. Episi olıp qaç dane ceviziñ ola? – Olar maña ceviz bermediler, ocam, onıñ içün bir şey olmay…
• * * *
• – Almanı bağçada ne vaqıt cıymaq yahşı? – dep soray ocapçe talebeden. – Karaveliniñ köpegi bağlı olğan vaqıtta, – dey bala.
• * * *
• Beş yaşındaki qızçıqtan soraylar: – Aliye, anañ qayda? – 5 daqqağa dep saba qomşularğa ketken edi.
• * * *
• – Qartana! Horaz özüniñ horaz ekeneni unutsa yımırta qozlarmı?
• * * *
• – Alim sen Tairlerge barma, o yahşı bala degil! – Ya men? – Sen yahşı balasıñ. – Yahşı ana! Aysa Tair bizge kelsin.
• * * * Bir qadın loqsahaneden çıqıp evge kelgen soñ qomşularğa añlata: – Biz qız bekley edik, amma Alla bizge oğlan bala qısmet etken eken… – Ana, ana! – dey yanında turğan beş yaşındaki oğlu, – fiş yanında olsa onı kene de deñiştirirler.
• * * *
• – Oğlum! Eki afta tatil bergenler. Boş yürgence kitaplarını oqu, mektepke barğanda özüñe qolay olur. – Yoq, ana, eki aftadan soñ oqumaycaqmız! – Neçün?

– Qışlıq tatilge çıqqanda ocamız: Balalar! Endi bir yıldan soñ körüşecekmiz dep ayttı, – dey.

* * *

– Torunım! Aş aşamağa oturmazdan evel qol yuvğanlarınıñ sebebini bilesiñmi? – Bilem, qaşıq kirlenmesin, dep yuvalar.

* * *

– Baba, siz qayda doğdıñız? – Samarqandda. – Ya anam? – Taşkentte. – Ya men? – Kezlevde. – Ya bizler nasıl etip bir-birimizni taptıq?

* * *

– Añlap olamayım, nasıl etip sen bir künde bu qadar çoq yaramazlıq yapıp yetiştiresiñ ya? – dey ana beş yaşındaki oğluna. – Ya men pek erte turam da, – dey oğlu.

* * *

– Kemal! Kemane çalmasını yahşı ögrenseñ saña er kün bir kümüş beririm. – Razı degilim, bita. Eger çalmasam qomşularımız er kün eki kümüş bermekni işandıralar.

* * *

Bala babasınen yolda yürgende bir cenazege rastkele. – Cenazeni qayda alıp keteler baba? – dey. – Öyle bir dünyağa alıp keteler ki, anda ne yemek, ne içecek, ne de kiyecek velasıl bir şey yoq, – dey baba. – Vay baba, onı bizim evge alıp kele ediler!

* * *

– Baba evde qavğa nasıl başlay? – dep soray oğlu babasından. – Pek qolay başlay, oğlum, – dey babası. – Mına, deyik, bizge ananıñ babası keldi. Olmaycaq şey içün mızmızlanıp başlay… – Sus! – dey apayı, – Menim babam seniñ kibi mızmız degil. – Men bunı misal olaraq aytam. Ya sen özüñ neçün olacaq-olmaycaq şeyge burnuñnı tıqa beresiñ? – Çünki sen aytqan lafıñnı tüşünip-taşınıp aytmaysıñ. Ağzıña kelgen şeyini patlata beresiñ. – Seniñ aqlıñ yoq! – dey aqayı ve oturğan yerinden turıp tışarığa çıqıp kete. – Oldışunı, – dey bala, – qavğa nasıl başlağanını men endi añladım.

* * *

Dünyada eñ ahmaq ayvan – sığır. Özü suv içe, sütüni adamlarğa bere.

• * * Qarı-qoca qavğalaşalar. – Seni körecek közüm yoq! Şimdi şeylerimni cıyıştırırım da, evden başımnı alıp, anamlarğa keterim, – dey qadın. – Ne yapayım, sağlıqnen bar, paranı da bereyim, – dey aqayı. Şay dey de, apayınıñ ögüne para taşlay. – Ya ne içün az? – dep soray apayı. – Anañlarğa ketiş bilet parası üç kümüş. Men saña beş kümüş berdim. – Ya qaytıp kelmege? – dey apayı.
• * * *
• Belli ki, loqsahanege çet adamlarını kirsetmeyler. Qaide öyle. Yaş bir baba loqsahaneniñ azbarında yüre-yüre. Apayı yatqan odanıñ penceresini tapa. Amma o eki qatlı binanıñ pencereleri de yahşı etip qapatılğan. Bir laf bile eşitilmey. Er alda yaş qarı-qoca arasında laf pek qızğın kete. – Oğlanmı, qızmı? – Üç buçuq kilo! – Adını ne qoyacaq oldıñ? – Tavuq şorbasınen biraz alma ketirseñ yeter! – Özüñ nasılsıñ, keyfiñ yahşımı? – Saña beñzey! – Ne vaqıt çıqarır ekenler? – Saçları sim-siya, em quvurcıqlı! Ana da, baba da pek memnün olıp, bir-birlerini qol sallaylar. Bu yerde laflar eşitilmese de, işanda degil, ekisinde de sevinç, quvanç olğanı körünip tura.
• * * *
• – Sen, canım, tek maña qartanamnıñ vasiyet etip qaldırğan evi içün evlenecek olasıñmı? – Yoq, hanım, öyle demege utanmaysıñmı? – Qartanañ degil, qartbabañ vasiyet etip qaldırğan olsa da, evlenir edim.
• * * *
• – Ah, menim sevgilim, tüşüne-tüşüne saña aytacaq zarur sözlerni iç de qıdırıp tapamayım. – Zararı yoq, zarur paralarnı tapsañ, maña o da yeter.
• * * *
• – Bugün seniñ doğğan künüñ, hanım, canıñ ne istey? – Sen menim ince parmaçıqlarımnı, ince boyunçığımnı ve nazik qulaçıqlarımnı unutmasañ olğanı… – H-a-a, añladım, demek saña sabun kerek, – degen fikirsiz aqay.
• * * *
• Seyaatta bulunğan aqay ömür arqadaşına mektüp yaza: – Cançığım, bu dünya da senden de yahşı qadın yoq eken. Tünevin aqşam men bundan bir daa emin oldım…
• * *
• İşten qaytqan aqay qadınğa cekire: – Kene aşamağa iç bir şey pişirmegensiñ. Endi restoranğa barıp aşaycam! Qadını özüni sıqmayıp: – Beş daqqa sabır et, – dey. – Beş daqqada ne pişirecek olasıñ şu? – Beş daqqada kiyin çıqarım ve seniñnen restoranğa keterim.
• * * *
• – Saña aytam, kimsege duydurma. Tünevin avtobusta Ablâmitniñ oğlu Bormambetniñ qızınen bir oturğıçta oturıp ketkenlerini öz közümnen kördim. – Qızğa yaqınca oturayım dep, oğlan cılışıp, ayaq üstünde turğan bir yolcunı yanına oturttı, arlanmay…
• * * *
• Tezek içinde baba, bala – eki qurt yaşay. Bala qurt babasından soray: – Baba! Tezek içinde yaşamaq yahşımı ya da almadamı yaşamaq? – Ebet almanıñ içinde yaşamaq yahşı. – Ya armutnıñ içinde yaşamaq? – O daa yahşı! – Ya olmasa ne içün biz alma ya da armutnıñ içinde degil de, tezekniñ içinde yaşaymız? – Vatan da balam, vatan! – dey baba qurt.
• * * *
• Yazda baba-bala plâjda yatalar. – Baba! Baq, yanımızda nasıl apay yata, – dey yedi yaşındaki Amet. – Taşla şunı! – dey babası. – Baba! Baq nasıl dülber… – Baş kütmese, – dey babası. – Baba! Baq, bütün yeli ap-açıq! – Bilesiñmi oğlum, – dey babası, – öyle apaqay almaq içün yahşı oqumaq kerek…
• * * *
• Amet aqay öz-özünen laqırdı ete: Yuqlağanda men hurulday ekenim. Bu yalan. Huruldasam özüm de uyanır edim daa.
• * * *
• Tünevin Arslanbek mırza ölgen dep eşittim. Alla ramet eylesin. Ne de olsa, ömrüniñ soñunda o da aqıllı bir iş yapqan. Baş degen şey. Baş degen şey adamına köre hızmet ete. Misal içün Cantemir mırzanıñ başı olmasa o kök qalpağını cemaatqa nasıl kösterir edi. Demek, Cantemir mırzağa baş degen şey, qalpaq kiymek içün kerek. Ya mollanıñ qarısına ne içün kerek? O qalpaq kiymey de. Oña qalpaq yük taşımaq içün hızmet ete. Elleri bütün vaqıt tespi çekkeninden, üşür-zekât boğçalarını başı üstünde taşıy.