ON BEŞ KİLO ŞİMAL QARTOBINA DEÑİŞTİRİLGEN TARAQTAŞ MAQATI

NİCE-NİCE DEŞET ŞEYLERNİ KÖRGEN, BAŞINDAN KEÇİRGEN ASİYE BİTAY VATANINDA YAQIN İNSANLARNEN QUVANIP YAŞAY.

Sudaq rayonınıñ Taraqtaş köyünde Apla Çala şve Ayşe Yaltır aile qurıp, çoq yıllar beraber yaşadı, balalarını östürdiler. 1932 senesiniñ küzünde, oktâbr 7-de olarnıñ qorantasında altıncı bala- qızçıq dünyağa keldi. Olar o zamanlarda Taraqtaşnıñ civarındaki Almağaç degen yerde yaşadılar.

Apla ağa oğul olsun dep aves ete, amma qız doğa. O apayı qız doğurğanına açuvlanıp, oña yardım etmey. Aqayı, qolunda doğğan balaçıq ve eşyalarınen Ayşe Sudaq şeerinden cayav Almağaçka qaytalar.

Yolda qadın boldura ve raatlanmaq içün toqtay. Taşqa otura aqayı ise bir-qaç adım ögde kete. O, aqayına açıvlanıp: “Seniñ qartlığıñ bu balanıñ eline qalsın!” – dey. Qızçıqnıñ adını Asiye qoyalar.

1938 senesi Asiyeçik mektepke bara. Mektepte muvafaqiyetli oquy. Yazda olarnıñ qorantası Almağaçqa sebze ve qartop saçmağa kete, Asiye ise Taraqtaşta, evde 2-4 yaşında olğan eki qız qardaşını baqıp qala. Furun yaqıp, anası basıp ketken hamırdan ötmek pişire, evlerini cıyıştıra. Qalğan balalar bağçalarında ana-babasına yardım eteler.

1944 senesi 18-mayısta, saba saat beşte alalarınıñ torunı çapıp kele: “Emce, bizni Qırımdan aydaylar”, – dey. Apla (Abdulla) ağa azbarğa çıqa ve silâlı askerlerni köre.

Askerler: “Davayte sobiraytes, vas vısılayut iz Krıma, niçego ne berite!” – deyler. Baba bütün balalarına birer qaşıq, çanaq ve meşrebe almağa emir bere. Apla ağa qadını ve balalarınen çıqa. Olarnı Sıçan-töpe tübündeki alanda toplaylar.

O vaqıtta Asiye on eki yaşında eken. O, evge qaytıp maqat alıp kele. Halqnı Taraqtaşnıñ merkezine cıyalar. İnsanlarnı büyük maşinalarğa oturtalar. Asiye maqatnı köterip, maşinağa qoymağa yardım ete. Asker kelip, onı yerge çekip tüşüre. Asiye maşinadan tüşip, maqatnı kene kötere.

Maşinalar köylülerni Kefege alıp keteler. Anda mal vagonlarına mindirip, insanlarnıñ yarısını Özbekistanğa, başqalarını Uralğa alıp keteler. Olar ise Görkiy vilâyetiniñ şimalindeki Gorodetskiy bölgesine, Oktâbrskiy köyüne, dağnıñ içine kelip tüşeler. Anda baraklarda yaşaylar. Apla ağa büyük qızı Alime-Şerfe ile dağda terek kese.

O zamanda açlıq, fuqarelik üküm süre, insanlar pek qıynanalar. Olar Qırımdan ketirilgen maqatnı on beş kilo qartopqa deñişeler.

Görkiy vilâyetiniñ bazı yerlerinde yaşağan adamlarğa, evleriñizden çıqmañız, soqaqlarda kezmeñiz, bir közlü, insan aşağan adamlar kelecek dep, qorquzğanlar.

Qırımlar tarlalardan sebze cıyılğan soñ, yer tübünde qalğan çürük qartoplarnı çıqarıp, pite yapıp, aşay ediler.

Asiye ve oğlan qardaşı Mussa dağlardan yemiş cıyıp, sepetlerge qoyıp, yağmur, çamur demeyip, odun vagonlarınıñ töpesinde Volgadan keçip, Pravdinskiy şeerine barıp, cıyğan yemişlerni sata ediler. Bazı allarda provodnikler sepetlerini alıp taşlay ediler. Öyle olıp yıllar keçe. 1949 senesi Apla ağanıñ büyük qızı Alime-Şerfe aqayğa çıqa.

1950 senesi olar Özbekistan cumhuriyetiniñ Buhara şeerine köçeler. Asiye anda beş yıl tikiş fabrikasında motoristka olıp çalışa. 1955 senesi Andijan vilâyetiniñ Marhamat şeerine köçeler. Anda Asiyeni Bulaqbaş bölgesiniñ Nayman köyünde yaşağan Fevziy Qadırov begene ve kelip nişanlay. Evleneler.

Olar Nayman köyünde yaşaylar. 1956 senesi qızı Remziye dünyağa kele, 1959 s. Elvira qızı doğa. Şu senesi yazda iyül ayında Andijan şeerinden ev satın alıp, anda köçeler. Andijanda Asiye üçünci balasına yüklü ola. Fevziy bu oğlan doğacaq dep, suv alıp kele, odun yara, doğacaq balanı pek aybetley. “Menim oğlum olacaq, ösip, institutnı bitirecek!” – dep quvana. Fevziy aqay o zamanlarda tula zavondında çalışa. O, işten kelgen soñ eki qızçığını ve apayını tsirke, raatlıq bağçasına alıp kete. Asiyeni pek seve ve onıñ ile ğururlana. Onıñ ve Fevziyniñ arasında olğan sevgi bütün ömürleriniñ quvançı edi. O ale bu künü şu aydın sevgi ile yaşay, bir saniyege bile Fevziyni unutmay.

Künlerden bir kün Fevziy kene işke kete. İşinde başı ağırta, yaramay ola. Dostu barıp, acele yardımnı çağırta, olar onı hastahanege alıp ketmege istey. Fevziy razı olmay, oña ukol yapıp, evge yollaylar.

Ekinci künü sabağa yaqın Fevziy: “Apay, tez-tez legenni uzat, qusacağım kele” – dey. Asiye legenni bere ve qomşusına acele yardımğa çañ qaqmağa kete. Evge çapıp kelgende, aqayı endi başını tübge egip, yata eken. Acele yardım kelip, baqıp keri kete.

Asiye aqayınıñ başını elinde tutqan alda bir özü yüklü qala, balaları ağlay… Qomşuları keleler, ana-babalarını alıp kelmek içün araba yollaylar. Fevziy bir qaç saaten soñ, Asiyeniñ qollarında vefat ete.

Beş künden soñ (bu 1961 senesi oldı) oğlu Abibulla dünyağa keldi. Lohsahanedeki ekimler:

– Balalarıñız barmı? – dep soradılar.

– Bar, eki qızçığım, – cevap berdi Asiye.

– Öyle olsa, aqayıñızdan müjde, oğluñız oldı. – deyler.

– Bu balanıñ babası beş kün ögüne vefat etti, maña episi bir, oğlanmı, qızmı, onıñ babası artıq yoq, bu künlerni köralmadı! – dep közyaş tökti Asiye.

Emşireler susıp qalalar:

– Bağışlañız bizni, bilmedik, – deyler.

– Babası… Oğlan doğacaq dep, o qadar quvana edi, amma bu künlerni körmege qısmet olmadı.

Asiye hastahanede ne bir şey aşay, ne yuqlay, ölmege istey. O, biri beş yaşında, biri eki yaşında ve yañı doğğan balasınen yañğız qaldı. Ekimler ukol yapıp, onı yaşamağa mecbur eteler.

Babası, Apla dede, qızı doğğanda, onı qoluna almasa da, torunını er kün kelip baqa.

– Balam, tüşünme, ağlama, balalarıñnı da, seni de baqarmız. Başıña böyle yazılğan eken, ne yapayıq! – dep Apla ağanıñ közlerinden közyaş tamçıları aqqan.

Apla ağanen, büyük qızı Alime-Şerfe kelip, Asiyeni hastahaneden alalar, evge alıp qaytalar. Evde ise oña aqayınıñ sıması körüne, etraftaki er şey sevimli adamını hatırlata. Aqayına olğan sevgisinden az qaldı, delirecek edi. Fevziynen quvanıp, sevip yalıñız altı yıl yaşadılar.

Babası qızına:

– Balam, bir şey tüşünme, men seni bu evde yañğız taşlamam. Marhamatqa alıp keteyim, anda biz ile yaşarsıñ, qardaşlarıñ merametli, olar saña yardım eterler, – dey.

Aqayınıñ ölüminden yigirmi kün keçken soñ olar Andijandaki evni satıp, Marhamatqa, babasınıñ evine köçeler. Anda yaşağanda, canı sıqıla, aqayınıñ resimlerini balalarına köstere:

– Mına, babañız, balam! – dey.

Gece-kündüz aqayınıñ resmine baqıp, asret çeke. Bekir qardaşı onı ekimge alıp kete. Ekim olarğa:

– Oña işke kirmek kerek, uzaq bir yerge, yürse, bu facianı unutır, – dey.

Ağası onı beş kilometr uzaqtaki bala sanatoriysine işke kirsete. O, anda beş yıl çalışa, soñ sanepidemstantsiyağa laborant olıp avuşa.

Balaları öseler, mektepke baralar. Yıllar tez keçe. Apla ağa hastalanıp yata. Apayı “tilegeni” kibi, Asiye onı soñki künlerine qadar baqa. Apla ağa vefat ete. Bir-qaç aydan soñ, Ayşe bita da öle.

Asiye qızlarını oquta. Eki qızı da oca olmağa istey, oquv yurtuna kirip, zenaat ala, evlene.

1987 senesi Qaasuvbazar bölgesiniñ Ortalan köyüne köçeler. Oğlu kolhozda işley. 1996 senesi Abibulla Sudaq bölgesiniñ Taraqtaş köyüne kele. Evelden anası yaşağan evniñ yanından yer satın ala ve ev qura.

Şimdi Asiye bita torunlarınen Vatanda quvanıp yaşay.

Uriye Ortaalan KADİROVA