Mevlâna Qadı Mühsin
Keniş bilgi saibi olğan şair – Mevlâna Qadı Mühsin
Tarih menbalarına bazanıp asırlar qatlamlarına dalğanda, bizler XIII-nci yüzyıllıqtan itibaren bayağı bir devir zarfında, Qırımdan çıqqan qırımlı Beybars ve onıñ sülâlesi, cian medeniyetiniñ ilki ocağı esap etilgen arap dünyasınıñ merkezi – Firaunlar (Faraonlar) yurdu Mısır tahtında bulunıp, bu ücsüz-bucaqsız ülkege ükümdarlıq etkeniniñ şaatı olamız. Mezkür sultannıñ namı al-Malik az-Zahir Rukn ad-duniya va-d-din Beybars al-Bundukdari as-Salih dep araplaştırılğan olup, bütün seyyaremizde onıñ tüsüni – izini yalıñız Mısırda ve Qırımda rastkelmek mümkün. Qırımnıñ qadimiy Eski-Qırım (Solhat) şeerinde Beybars tarafından qurdurılğan ve bugünde tamir işlerine pek muhtac “Beybars Cami”si saqlanılıp kelmekte.
Söylemek istegenimiz, Mısırnıñ tahtına minip, arap dünyasına ükümdarlıq yapqan Beybarslar devirinde, Qırımdan bayağı adam anda ketip yerleşti. Anda barıp çıqqan qırımlar arap dünyasındaki maarif, ilim, edebiyat ve bu cümleden topraq işleri em de suv inşaatları saalarınıñ inkişafına büyük isse qoştular. Emir bin Osman Sufi, Ziyaeddin bin Sadullah, Rukneddin Ahmed bin Muhammed Abdulmumin, İshaq bin İsmail – Necmeddini Qırımiy, İbraim bin Muhammed – Burhaneddin Qırımiy, Ebubekir Muhammed, Mevlâna İshaq, Ahmedhoca Efendi, Abdulmecid Efendi, Mevlâna Qadı Mühsin… kibi onlarle belki yüzlerle qırımlar bular cümlesindendir. İşte, tedqiqatçılar içün, yani ilim-fen ehli içün kütüphanelerde – arhivlerde saqlanılıp kelingen velâkin daa açılmağan ğayet qıymetli menbalar.
Söylemek istegenimiz, XIV-nci yüzyıllıqta yaşağan şair Mevlâna Qadı Mühsin de özüniñ qırımlı vetandaşları kibi, Mısırda yaşap, anda da icad etti. Teessüf ki, bu zatı aliyleriniñ ömür yolu hususta şimdiki al malümat yoq esapta. Velâkin bazı bir menbalarğa esaslanacaq olsaq, Mevlâna Qadı Mühsin çeşit saalarda, bu cümleden adliyecilik saasında da keniş bilgige malik olup, öz deviriniñ belli – yüksek mertebeli şahslar sırasına kire edi.
Sevdigim ben ademiyler canıdur,
Qamu hublar hubınıñ sultanıdur.
Keçti Leyli, keçti Şirin hublığı,
Uşbu kün menim mahım devranıdır.
Bendesidür boyunıñ serv-u çinar,
Ay-u küneş yüzüniñ hayranıdur.
Yanağı sayrulara alma satar,
Dudağı derdiylerniñ dermanıdur.
Ne yanaq kim – mat eter taze gülü,
Ne dudaq kim – mısriy şekker kânıdur.
Engeki zindanına tüşken esir –
Ol ki bu kün Yusuf-i Kenanidur.
Qaşa, köze aldanırsa daiyler,
Mühsinniñ teferruc-i Rahmanidur.
Nazm satırlardaki bazı sözlerge izaat:
qamu hublar – yüksek isler, yüksek duyğular (sevgi manasında)
hub – sevgi
mahım – alevli
serv-u – dülber; acayip (selvi kibi)
hayranıdur – taacibidir
mat eter – yeñer; artta qaldırır
mısriy – mısrlı
kânıdur – ocağıdır (qoyı yeri manasında)
tefferuc-i – filisi
EDEBİYAT:
Sayfi Saroyi Gülistoniy bit-Turkiy. – Taşkent. 1986. (Neşirge fil. il. namzet Nasrullo Davron azırladı).
Abdulvaap N. – Krımskiye tatarı v öbşçestvenno-politiçesköy i külturnoy jizni Osmansköy imperii. Nauçnıy bülleten. – Simferopol. 2003. №3.
Aliyev Yu. Çetel qırım milliy edebiyatına bir nazar. – Literatura krımskogo zarubejya. – Simferopol. 2007.
Vozgrin V. İstoriya krımskih tatar. – Simferopol.2013.
Memba: http://www.leylaemir.org/lat/literary-gallery/mevlana-qadi-muhsin/mevlana-qadi-muhsin.php
