‘Halqıña Yardım Etecek Olsañ, Qoluñdan Kelgenini Yap’
Halqıña yardım etecek olsañ, qoluñdan kelgenini yap
Seyran Oca Useinov
Musulman ve Türk halqlarınıñ meşur maarifçisi, yañı qırımtatar edebiyatınıñ yaratıcısı, istidatlı yazıcı ve gazetacısı (yani publitsisti), qırımtatar tiliniñ islâatçısı (yani reformatorı), milliy devriy matbuatnıñ yaratıcısı, qırımtatar tilinde yazılğan edebiyatnıñ neşircisi, mektep derslikleri ve qullanmalarınıñ müellifi, milliy oquv müessiselerinde oqutuvnıñ teraqqiy (progressiv) usullarınıñ propagandacısı, musulman ve türk aleminiñ belli ve nufuzlı içtimaiy-siyasiy erbabı İsmail bey Mustafa oğlu Gasprinskiy (1851–1914) parlaq ömür yaşadı ve peyğamberimizniñ yaşına kelip, vefat etti.
Qırımtatar halqınıñ ulu insanı 63 yıl ömür içinde öz milleti içün yapqan işleri qararsızdır. İsmail Gasprinskiy dünyağa belli “Terciman” gazetasınen beraber mahsus qadınlar içün “Alem-i nisvan” jurnalı, arap tilinde “Al-Nahda” gazetası, qırımtatar tilinde “Millet” gazetası, reklama ilâvesi “İlânlar yaprağı”, qırımtatar tilinde “Ha-ha-ha” adlı mizahiy (yumoristik) gazeta çıqardı.
İsmail Gasprinskiy aqqında çoq yazıldı, yazıla ve daa yazılır. Onıñ ömrü ve faaliyetiniñ, em de “Terciman” gazetasınınıñ birinci aqiqiy tedqiqatçısı özümizniñ insanımız Seyitğazı Ğafarov oldı. Gasprinskiy aqqında ğayelerniñ generatorı olğan dostu Basır ağa Ğafarovğa yazğan mektübinde o: ““Terciman” gazetasınıñ birinci kününden başlap 1915 senesinece çıqqan sanlarında basılğan Gasprinskiyniñ 1300-den ziyade (!) maqalesiniñ cedvelini yaptım”, – dep yazğan edi.
İsmail Gasprinskiyniñ tercimeialı aqqında 2000 s. tarih fenleri doktorı V.Yu. Gankeviçniñ «На службе правде и просвещению(Na Slujbe Pravde i Prosvesheniyu)» adlı salmaqlı monografiyası çıqqan edi. Bu adam Qırım, Moskva, Sankt-Peterburg arhivleri, müzeyleri ve kitaphanelerinden ve çoq diger menbalardan Gasprinskiy aqqında materiallar toplap, olarnı ögrendi, işledi ve sistemağa çekti. Bugün qolumızda olğan kitap – Gankeviçniñ on yıl devamında yapqan işiniñ neticesi oldı.
Ulu mütefikkirimiz aqqında arhiv materiallarını saifelegen ve “Terciman” gazetasında basılğan onıñ maqaleleriniñ serlevalarını közden keçirgen adam, Gasprinskiyniñ ne qadar ulu insan olğanını köre.
Biz bahtlı insanlarmız, çünki bizim sönmez yıldızımız bar. Milletimizniñ qaramanı İsmail Gasprinskiyniñ ömür yolunen ketip, onıñ işini devam etmek – er bir maarifçiniñ, er bir Vatanperver ve milletperverniñ şerefli boyun borcudır.
Seyran ocanıñ dersleri
Халкъынъа ярдым этеджек олсанъ, къолунъдан кельгенини яп
Сейран Оджа
Мусульман ве Тюрк халкъларынынъ мешур маарифчиси, янъы къырымтатар эдебиятынынъ яратыджысы, истидатлы языджы ве газетаджысы (яни публицисти), къырымтатар тилининъ исляатчысы (яни реформаторы), миллий деврий матбуатнынъ яратыджысы, къырымтатар тилинде язылгъан эдебиятнынъ неширджиси, мектеп дерсликлери ве къулланмаларынынъ муэллифи, миллий окъув муэссиселеринде окъутувнынъ теракъкъий (прогрессив) усулларынынъ пропагандаджысы, мусульман ве тюрк алемининъ белли ве нуфузлы ичтимаий-сиясий эрбабы Исмаил бей Мустафа огълу Гаспринский (1851–1914) парлакъ омюр яшады ве пейгъамберимизнинъ яшына келип, вефат этти.
Къырымтатар халкъынынъ улу инсаны 63 йыл омюр ичинде озь миллети ичюн япкъан ишлери къарарсыздыр. Исмаил Гаспринский дюньягъа белли “Терджиман” газетасынен берабер махсус къадынлар ичюн “Алем-и нисван” журналы, арап тилинде “Ал-Нахда” газетасы, къырымтатар тилинде “Миллет” газетасы, реклама илявеси “Илянлар япрагъы”, къырымтатар тилинде “Ха-ха-ха” адлы мизахий (юмористик) газета чыкъарды.
Исмаил Гаспринский акъкъында чокъ язылды, языла ве даа язылыр. Онынъ омрю ве фаалиетининъ, эм де “Терджиман” газетасынынынъ биринджи акъикъий тедкъикъатчысы озюмизнинъ инсанымыз Сейитгъазы Гъафаров олды. Гаспринский акъкъында гъаелернинъ генераторы олгъан досту Басыр агъа Гъафаровгъа язгъан мектюбинде о: “”Терджиман” газетасынынъ биринджи кунюнден башлап 1915 сенесинедже чыкъкъан санларында басылгъан Гаспринскийнинъ 1300-ден зияде (!) макъалесининъ джедвелини яптым”, – деп язгъан эди.
Исмаил Гаспринскийнинъ терджимеиалы акъкъында 2000 с. тарих фенлери докторы В.Ю. Ганкевичнинъ «На службе правде и просвещению» адлы салмакълы монографиясы чыкъкъан эди. Бу адам Къырым, Москва, Санкт-Петербург архивлери, музейлери ве китапханелеринден ве чокъ дигер менбалардан Гаспринский акъкъында материаллар топлап, оларны огренди, ишледи ве системагъа чекти. Бугунь къолумызда олгъан китап – Ганкевичнинъ он йыл девамында япкъан ишининъ нетиджеси олды.
Улу мутефиккиримиз акъкъында архив материалларыны саифелеген ве “Терджиман” газетасында басылгъан онынъ макъалелерининъ серлеваларыны козьден кечирген адам, Гаспринскийнинъ не къадар улу инсан олгъаныны коре.
Биз бахтлы инсанлармыз, чюнки бизим сёнмез йылдызымыз бар. Миллетимизнинъ къараманы Исмаил Гаспринскийнинъ омюр ёлунен кетип, онынъ ишини девам этмек – эр бир маарифчининъ, эр бир Ватанпервер ве миллетпервернинъ шерефли боюн борджудыр.
Сейран оджанынъ дерслери
