Batı Sahra çatışması zirvede! – Elman Valiyev
Batı Sahra çatışması zirvede!
Makale, araştırma ve analizin bir sentezidir.
İspanya ile Fas arasındaki son uzlaşma, Cezayir’i daha da sinirlendirerek kıtayı yıkıcı bir sürece sürükledi. İki taraf arasındaki çatışmayı şiddetleyen dış güçlerdir. Özellikle ABD, Fransa, İsrail ve İran. Rusya silahlarını satmaktan memnun. Türkiye tarafsızlığını koruduğunu ve gerginliğin BM düzeyinde çözüme kavuşturulmasını desteklediğini belirtiyor. Batı, Rusya-Ukrayna savaşındaki gaz sorunu nedeniyle Kuzey Afrika’yı kaybetmek istemiyor. Bu kıta çok önem taşıyor. Cezayir, Avrupa’ya gaz ihraç eden başlıca enerji kaynaklarından biridir. OPEC üyesi olan Cezayir, dünyanın önde gelen petrol ve gaz güçlerinden biridir.
Ayrıca iki taraf arasındaki çatışmanın bir an önce bitmesini de istemiyorlar. Siyasetin ana kollarından biri, çatışmadaki bazı tarafların çıkarlarına hizmet etmektir. Batı Sahra krizinin yakında çözüleceğini düşünmüyorum. Bölgede referandum yapılırsa Polisario cephesinin galip geleceğini düşünüyorum. Ancak Fas hükümeti bunu kabul etmeyecektir. Polisario güçleri ile Fas arasında bir olay daha yaşanması ihtimalini göz ardı etmiyorum. Böyle bir karşı karşıya gelme durumunda Fas’ın “arkası” güçlü kuvvetlere dayanmaktadır.
Sorunun temellerine bir göz atalım.
Fransa ve İspanya’nın sömürge politikaları tarih sayfalarında silinmez izler bırakmıştır. Bu kolonilerin ikisi de Kuzey Afrika’daki iki Müslüman ülke olan Cezayir ve Fas’tır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni bir dünya düzeni oluşmaya başlamış ve dünya demokrasi adı altında yeni bir sisteme girmeye başlamıştır. Dekolonizasyon süreçleri zaten belirgin hale gelmişti. Fransa ve İspanya sömürgelerini kaybetmeye başladılar. Her ikisi de 1956’da Fas ve 1962’de Cezayir oldu. Bu iki devlet egemenlik kazansalar da toprak sorunundan kurtulamadılar. Bağımsızlık kazandıktan sonra iki komşu devlet bölgede kıta liderliği için savaşmaya başladı.
İki devlet arasında hala sonsuz bir düşmanlık var.
1954-962’de Fransa ile bağımsızlık mücadelesi veren Cezayir, Evian Antlaşması’nı imzalayarak sömürge zincirlerini kırdı. Daha sonra zorunlu Fransızcayı Arapça ile değiştirdi. Elbette Fransa bundan hoşlanmadı. Paris yönetimi Cezayir’den intikam almak için Fas’ı Cezayir’e karşı kışkırtmaya başladı.
Bu provokasyon şiddetlendi ve bir çatışmaya dönüştü. 1975 yılında İspanyol-Fas-Moritanya üçlüsü bir araya gelerek sorunu birlikte çözmeye karar verdi.
️Fas, Batı Sahra’dan ayrıldıktan sonra, bölgenin üçte ikisinin kontrolünü ele geçirdi. Diğer kısım ise Moritanya tarafından alındı. Polisario Cephesi daha sonra Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti’ni kurdu. Cumhuriyet, Afrika ve Latin Amerika ülkeleri de dahil olmak üzere 40 ülke tarafından tanınmaktadır.
Bu cephe 1973’te İspanya’ya karşı savaşmak için kuruldu ve birkaç kez başarılı oldu. 8 yılda Fas, polisi engellemek için “Fas Duvarı” nı inşa etti. Bu duvar Çin Seddi’nden sonra en uzun ikinci duvardır.
Cezayir Polisario, Batı Sahra’yı ele geçirmek için elinden geleni yapıyor. Polisario ve Moritanya 1979’da bir barış anlaşması imzaladılar. Fas ayrıca Moritanya’nın elindeki Sahra’yı da ele geçiriyor. Fas güçleri ile Polisario cephesi arasında kanlı olaylar yaşanıyor. 1991 yılında taraflar ateşkes imzaladı. Cezayir ile Fas arasındaki diplomatik görüşmeler Suudi Arabistan üzerinden yeniden başladı. 1989’da Cezayir, Fas, Tunus, Libya ve Moritanya Arap Mağrip Birliği’ni kurdu.
Cezayir, Fas ile ilişkileri normalleştirmeye çalıştı ancak yapıcı bir sonuç alınamadı. Resmi Rabat, Fas’taki 1994 terör saldırısından Cezayir’i sorumlu tuttu ve Cezayir vatandaşlarına vize uyguladı. Cezayir ise sınırlarını kapattı ve kapalı kalmaya devam ediyor. Fas bölgesel gücünü artırmak, Cezayir ise bunu engellemek ve Atlantik Okyanusu’na açılmak istiyor. Yani her iki taraf da kıtaya hakim olma niyetinde.
Fas, Sahra’da bölgenin kendi topraklarına dahil edilmesi gerektiğini söyleyerek “özerklik önerisi” yaptı. Polisario bunu reddediyor ve bölgenin bağımsız bir devlet olmasını ve tanınmasını istiyor. Fas, Fransa, ABD ve İsrail tarafından destekleniyor. Polisario, Cezayir ve İran tarafından destekleniyor. Fas, İran ile diplomatik ilişkilerini keserek büyükelçiyi sınır dışı etti. İran’ın Polisario’ya Hizbullah üzerinden yardım göndermesi de mümkün. İran, Polisario’ya yardım ederek bu güçlerden ABD ve İsrail’e karşı bir şeyler kazanmayı umuyor.
Cezayir, gazını batı boru hattı üzerinden Fas üzerinden İspanya’ya gönderiyor. Fas da bu boru hattı için bir ücret alıyor. Dış kuvvetlerin “ne yakma, ne kebap” ilkesi bölgedeki enerjiye bağlıdır.
İspanya son zamanlarda Polisario lideri İbrahim Gal’in covid-19 tedavisine verdiği destek nedeniyle Fas ile gerginliğe karıştı. Faslı göçmenler İspanya sınırlarını terk ederek İspanya’yı zor durumda bırakıyorlar. Fas ayrıca İspanya’nın kendisine Melilla topraklarını vermesini istiyor. İspanya bunu reddediyor.
Rabat, İspanya büyükelçisini geri çağırdı. Gerginlik 10 ay sürdü. Son olarak, İspanya Başbakanı Pedro Rabata ziyaret etti. Al-Cezayir, Cezayir’i Pedro Sahara davasında Rabat’ın önerisini desteklemek için yeterli adımları atmaya çağırıyor.
BM, anlaşmazlığı barışçıl bir şekilde çözmek için birkaç temsilci gönderdi, ancak sonuçsuz kaldı. Polisario tarafı BM’nin referandum yapmasını istiyor. Ancak BM üretken bir paradigma gösterememektedir.
Siyasi analist Elman Valiyev
