Avşar (Afşar) Boyu Hakkında Bilinmeyenler

Sənan Qılıncarslan Qacar/Azerbaycan

Avşar (Afşar) boyu, Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud’a göre Divân-ı Lügati’t-Türk’te tanımlanan Oğuz boylarından altıncısıdır. Bu boyların Bozoklar kolundan Kağan’ın oğlu Yıldız Han’ın dört oğlundan en büyüğü olan Afşar’ın soyundan gelir. Avşar sözcüğü eski metinlerde “Avşar” ya da “Afşar” biçiminde yazılırdı. Avşar sözcüğünü ilk kez Arap tarihçisi Makrizi’de görüyoruz. Bu sözcük onda bir köy adı olarak geçer. Kaşgarlı Mahmut bu sözcüğü Afşar biçiminde yazıyor. Burada Afşar, “işlerini çabuk yapan” anlamında kullanılmaktadır. Reşidü’d-din ise bu sözcüğü “Avşar” biçiminde yazmıştır. Reşidü’d-din’e göre Avşar sözcüğü, “çevik ve vahşi hayvan avına hevesli” anlamına gelmektedir. Yazıcıoğlu’nun listesinde de bu sözcük “Avşar” biçiminde yazılmıştır. Avşar ongunu (kutsal hayvan) Reşidü’d-din ve Yazıcıoğlu’na göre tavşancıl kuşu (kartala benzeyen ama daha küçük ve kahve renkli bir kuş), Ebulgazi Bahadır Han’a göre ise çure-laçin kuşudur. Avşarlar’ın, Dede Korkut Destanlarında geçen ve Oğuzeli diye bilinen Siri-Derya bölgesinde yaşadıklarını biliyoruz. Avşarlar’ın Anadolu’nun Türk yurdu haline gelmesinde Kayılar, Kınıklar gibi ilk sıralarda yer aldıkları bir gerçektir. Malazgirt Savaşı`ndan sonra, Anadolu`ya Türkmenlerle beraber göç eden Avşarlar, Anadolu Selçuklu Devleti`nin uç bölgelerine yerleştirilmişlerdi. Bunlardan bir kol da Irak, Suriye yoluyla yine Anadolu’ya gelmişlerdir. Genel olarak, Anadolu`da yerleşim yerleri arasında Avşar adı, Kayılardan sonra ikinci sırada gelmektedir. Bu yer adları, Avşarların, Anadolu coğrafyasının fetih ve iskanında Kayılar ve Kınıklar gibi birinci derecede rol oynadıklarını göstermektedir. Avşar Türkleri Avşarlar, Türk ulusu içinde sadece bir boy, ama çok kalabalık bir boy olduğu için nerede Türk topluluğu varsa orada Avşarlar da vardır. Avşarları üçe ayırabiliriz: 1) Anadolu Avşarları, 2) Azerbaycan Avşarları, 3) Orta Asya’da kalan Avşarlar. Bu üç gruptan biri olan Anadolu Avşarlarını da ikiye ayırabiliriz: A) Selçuklular zamanından itibaren ve daha sonraki yıllarda yurdumuzun çeşitli illerine dağılmış, oralarda çok eskiden beri yerleşik düzene geçmiş olan Avşarlar Germiyanoğulları, Karamanoğulları gibi. 1865 yılında Derviş ve Ahmet Cevdet Paşalar’ın Fırka-i İslahiyye harekatıyla iskan edilen Avşarlar’dır. İran Avşarlarını ise Mansur Bey Avşarları, İmanlu Avşarları, Alplu Avşarları, Usalu Avşarları, Eberlu Afşarları olmak üzere başlıca beş büyük obaya ayırabiliriz. Balkanlarda da Avşar boyuna mensup insanlar vardır, fakat bu aileler 17. ve 18. yüzyılda sürgün yoluyla buraya yerleştirildikleri için toplu halde yerleşmemişlerdir ve zamanla Balkanlardaki diğer Oğuz boylarının, özelliklede Çepnilerin arasına karışmışlardır. Bulgaristan’da Deliorman bölgesinde ve Makedonya, Kosova civarında dağınık şekilde yaşarlar. Avşarlar günümüzde yerleşik olmalarına rağmen, bir kısmı, adetlerini halen devam ettirmektedirler. Bugün Kayseri’nin Sarız ve Pınarbaşı ilçelerine bağlı çok sayıda köy ile, Pınarbaşı’nın Pazarören beldesinde Avşarlar yaşamaktadır. Sivas’ın Gürün ilçesi civarında da bir çok Avşar bulunmaktadır. Kahramanmaraş’ın Andırın ilçesinde, Adana’ya bağlı Mağara ilçesi köylerinden Ayvad ve Ağdaşalanı köylerinde ve Kastamonu, Bolu, Muğla, Denizli, Isparta ve Antalya, Çorum, Konya ili Taşkent ilçesi yörelerinde pek çok Avşar köy adına rastlanır. Osmanlı Devleti, Arap ve İran kültürüne açıktı. Göçebe Avşarlar ise kendi kültür ve geleneklerini yaşatmışlardır. Bu durum doğal olarak kapalı ekonomi, kapalı kültürde bulunmalarının bir sonucuydu. Türk dilinin zengin diller arasında sayılmasında elbette göçebe Oğuzların önemli bir katkısı olmuştur. Avşar Karamanoğlu Mehmet Bey: “…Türkçe’den başka bir dil kullanılmayacaktır.” diye buyruk vermişti. Siyasi Hayatta Avşarlar Hakkında Birkaç Husus: – Musul Atabeyleri (diğer adı Zengiler) Musul ve Halep yöresine egemen olmuşlardır. – Şumlaoğulları İran’ın Huzistan bölgesinde hakimiyet kurmuşlardır. – Karamanoğulları Beyliği Afşar boyunun Karamanlı kolundandır. – Alâiye Beyliği Karamanoğulları sülalesinden gelen beyler tarafından kurulmuştur. – Germiyanoğulları Beyliği (Alişiroğulları diye de bilinir) Malatya yöresinden Kütahya’ya gelerek yerleşmişlerdir. – İnançoğulları Denizli yöresinde kuruldu. – Aydınoğulları Beyliği Afşar olabileceği düşünülür. (Osmanlı arşivlerinde Aydınlı aşireti, Afşar olarak kayıtlıdır) – Saruhanoğulları Beyliği Afşar boyunun Saruhanlı kolundandır. – Sevindik Han Beyliği Erzurum-Kars civarında kurulmuştur