Avrupalılaşıp Modernleşmek mi, Özümüze Dönüp Türkleşmek mi?

Şu ifadeleri sık sık duyuyoruz: “Avrupalılaşmak” ve “modernleşmek“.  Bu ifadelerin kullanılması kime, neden, ve ne için gereklidir? Genel olarak bu anlayış nedir ve toplumda nasıl anlaşılır? Öte yandan, “Türkleşmek”, yani “özleşmek” – özümüze dönmek bize ne kazandırır ve hayatımızda neleri değiştirebilir? 

Bu makalede bu tür soruların cevaplarını bulmaya çalışacağım. Bu cevapları araştırırken, Avrupalı yazarlarının ve düşünürlerinin yazılarını ve düşüncelerini irdeleyeceğim. Öncelikle, “modernleşme nasıl oluştu” sorusuna cevap arayalım ve bu tanımın anlamı ile ilgili düşüncelere odaklanalım. 

Modernleşme nedir?

Sözlük anlamı çağdaşlaşmak, yenileşmek, ve çağa uyum sağlamak olan “modernleşme” kelimesi, geri kalmış bir medeniyetin ileri seviyedeki medeniyete (uygarlığa) ulaşma çabalarının ortak adıdır. Bu kendi içinde, dış etkilere ortaya çıkan bir toplumsal değişim sürecidir. Milattan sonra V. yüzyılda Hristiyanlığı resmen kabul eden Roma dönemini, eski Pagan döneminden ayırmak için kullandığı “modern” kelimesi, latince “modernus”-dan gelmektedir.

Öncelikle şunu not edelim ki Avrupa, hakkında konuştuğumuz zamana kadar hristiyanlığa karşı duruş sergileyerek savaşmış, Hz. İsa’yı katletmiştir. 

Daha sonra orta çağdan yeni çağa geçen Avrupa’nın yeni anlayışı olan, yeniden doğuş sürecini ifade etmek için kullandığı “modern” anlayışı, Batı Avrupa’nın tarihsel bölümünde kendi gelişim tecrübesini ifade etmiştir. 

İlk kez Hengel tarafından kullanılan “modern” kelimesinin Avrupa kıtasını kapsadığı gerçeği bunun bir kanıtıdır. 

“Modern” kökünden türetilen modernite terimi, Avrupa’da belli bir dönemde yaşanan köklü değişikliklerin karşılığıdır ve bahsettiğimiz zaman farklılıklarını ifade etmek için kullanılır.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, Avrupa’nın Orta Çağ’dan yeni çağa geçerken “modernleşme” olarak adlandırdığı bu dönem neden önemlidir? 

Orta Çağ kavimlerin büyük göçü ile başladı ve 1453’te İstanbul’un Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilmesi ile sona erdi. Yeni Çağ ise 1453’te İstanbul’un fethi ile başladı ve 1789’da Fransız Devrimi ile sona erdi.

Bu dönemler aslında Avrupa’nın, rezillik, gericilik ve pislikten meydana gelen bulaşıcı hastalıklarla dolu olan tarihidir. Öncelikle Avrupalıların orta çağ yaşamına ve kültürüne bakınca, “modernleşmeye” ne kadar ihtiyaçları olduğunu anlıyoruz.

Şu anda kendilerini kültürün beşiği olarak düşünen Avrupalıların geçmişi hiç de iç açıcı değil. Onlar medeniyeti, giyimi, temizliği ve eğitimi müslümanlardan ve Türklerden öğrenmişlerdir.

Avrupalılar daima sömürgecilik politikası izlemişlerdir. Aynı zamanda, ne hijyenik ne de ilmi bilgilere sahip olan Avrupalılar, kilisenin, kralın ve feodal beylerin kölesi olarak hayatlarını sürdürdüler.

Bu dönemde Avrupa’da banyo yapmamak modaydı ve kilise banyo yapmayı yasaklayan emirler veriyordu. Hatta o dönemlerde yıkanmayı ahlaksızlık olarak görüyorlardı. O zamanlarda, veba, tifüs ve frengi gibi hastalıklar yaygınlaştı. Frengi hastalığı Avrupaya Fransadan başlayarak yayılmıştı. Zaten frengi kelimesinin kökü, o dönemde frenk olarak adlandırılan fransızlardan geliyor.

Avrupa halkı 16. yüzyılın ortalarına kadar yıkanmayı tamamen unuttu. Ellerini ve ağızlarını yıkamakla yetiniyorlardı. Elit katmanda ise yılda bir ya da iki kez yıkanmak normal karşılanıyordu. Örneğin İspanya Kraliçesi 1. İsabel (1451-1504) birincisi doğumundan sonra, ikincisi evlenirken olmak üzere hayatında yalnızca iki kez yıkanmıştır.

İsabel o dönem verdiği kararla Hristiyan olmayanlara çok fazla baskı uygulamış ve 200.000 İspanyol vatandaşını sınır dışı etmiştir. Kraliçe İsabel gibi yılda iki kez yıkanma “medeniyetine” sahip diğer bir isim Fransa Kralı XIV. Louis’dir. Fransa’yı ziyaret eden bir Rus elçisi, tuttuğu notlarında XIV Louis’in vahşi bir hayvan gibi koktuğunu belirtmiştir. Bu nedenle elçi sert bir şekilde uyarılmış ve bir daha Avrupa’ya ziyareti kabul edilmemiştir. 

Ruslar da Avrupalılardan geri kalmıyor, ayda bir defa yıkanıyorlardı. O dönemde Avrupa saraylarının nasıl koktuğunu siz tasavvur edin. Bu berbat kokunun önünü kesebilmek adına parfümü keşfettiler. Fransızlar, parfümün ortaya çıkış nedenini hatırlayabilseler kendileri için çok da kötü olmazdı!

Avrupa’nın karanlık yüzü: Gulyabanilik (Yamyamlık)

“Gulyabanilerin yalnızca Afrika’ya ait olduğunu düşünen insanlar olabilir, lakin yanılıyorlar. Hakiki gulyabaniler Avrupalılardır.” Bu sözler geçtiğimiz günlerde “Mumyalar, Gulyabaniler-yamyamlar ve Vampirler” adlı kitabı ile Avrupa ve Amerika’da ciddi tartışmalara yol açan, Durham Üniversitesi öğretim görevlilerinden Dr. Richard Sugg’a ait.

Sugg’a göre, Avrupa’da, kökü geçmişe dayanan bir gulyabanilik, yani insan eti, kanı, kemiği vb. kullanma geleneği bulunuyor. Bu gelenek yalnızca orta çağa ait bir gelenek değil. Bizim sözde “aydınlanma devri” dediğimiz 18. yüzyılda bu adet hala sürdürülüyordu. Sadece fakir sofralarında değil, aynı zamanda görkemli sarayların yemek masalarında da  kafatası kemiği tozu ya da mumya parçaları bulunurdu.

“Geo” dergisi geçmiş sayılarının birinde bu anormal durumun gizli detaylarını ortaya çıkararak, gulyabaniliğin “Avrupa’nın karanlık sırrı” olduğunu ifşa etti. Fakat nedense Türkiye ve Azerbaycan’da bulunan Avrupa severler bu gizli belgelerin açıklanmasına ilgi göstermeyip, bu gerçekleri görmezden geldiler. 

Üstelik Avrupa’nın Türkleri “katliamcı” olmakla ve barbarlıkla suçladığı bir dönemde bu vahşiliğin görmemezlikten gelinmesi hakikaten akıl alır gibi değil. 

Gulyabaniliği başka ırklara ait gören Avrupa’ya bu belgelerin ışığında bakıldığında, gulyabaniliğin en uzun süre devam ettiği kıta haline geldiği görülür. Bu bakımdan kendisini aydınlanma merkezi gibi gören Avrupa’ya karşı Sugg’un kitabını, ve “Geo”nun haberini gündeme getirmenin tam sırası diye düşünüyorum. 

Kendilerinde gulyabanilik devam ettiği halde, çizdikleri karikatürlerde “beyazları bir kazanda pişiren Afrikalı gulyabaniler” imajını sık sık kullanıyorlar.

Şunu da belirtmek isterim ki, 19. yüzyıl Danimarka’sında başı kesilecek olan mahkumların altında, ellerinde kaplarla bekleyen insanları görebilirsiniz. Özellikle, idam edilen mahkum gençse, onun bedeninden akan kanın sarılık hastalığını iyi edeceği düşünülürdü. Garip olan, bu adetin 19. yüzyılın ortasına kadar devam etmesidir.

Hatta idam eden mahkumun kanını içen kişinin ağzını sildiği bez dahi elden ele dolaştırılarak şifa umulurdu (Sugg, sayfa 81). Mezar açmak, “tıbbi gulyabanilik” de Avrupalıların bir geleneğiydi.  15. yüzyılda Papa VIII İnnocent ölüm döşeğindeyken kandırılarak öldürülen 3 genç kurbanın kanı içirilmiş ve şifa bulacağı düşünülmüştü. Fakat bu tedavi yöntemleri işe yaramadı ve Papa 25 Temmuz’da öldü.

Bu durum sadece papa ve halk arasında değil, aynı zamanda şaşalı Avrupa saraylarında da geçerli idi. Öyle ki, Kanuni Sultan Süleyman‘ın “Sen ki, Fransa Kralı Françeskosun” diye hitap ettiği  I. François, yanında sürekli küçük bir mumya parçası taşırdı. 

Bu arada, Bilimsel Devrim’in filozofu sayılan Francis Bacon da, mumya parçasının kanı durdurmak için faydalı bir ilaç olduğuna inanıyordu. İngiltere Kralı II. Charles ölüm döşeğindeyken acılarını dindirmek için bol bol kafatası kemiği tozu içirilmişti. Zaten İngiltere’de “ceset tıbbı” Stuart hanedanının özel ilgi alanına giriyordu. 

Kısacası Richard Sugg, “modern”, “modernleşen”  Avrupa’da zengin-fakir olsun, eğitimli veya cahil olsun herkes,  200 yıl boyunca az veya çok gulyabanilik yapmıştır.  Bu durumda Avrupalılara sormak gerekir, kim gerçekten gulyabani ve barbardı? Vahşi ve ilkel diye hakaret edilen bizler mi, yoksa bu işi kitaplara konu olacak kadar geliştiren Avrupalılar mı?

Şunu da kaydedelim ki, gençlerin idam edilmesi hastalar için tedavi umudu idi. Ünlü tıp adamı Paracelsus’un öğrencisi kimyacı Johann Schroeder, ölü bedenin yaşamın iksiri haline gelebileceği düşüncesini şu şekilde açıklıyor: “ Ölmüş 24 yaşındaki siyahi birinin cesedi bir gece ay ışığında tutulmalıdır. Böylece kokusu tütsülenmiş et gibi olur”. 

Neden siyahi bir insanın tercih edildiğini merak ediyor olabilirsiniz. Bunun nedeni Avrupalıların siyahileri insan olarak görmemeleri, hayvan sınıfında değerlendirmeleri idi. 

Bugün Avrupa’da yaşayan Afrikalıların, hayvan gibi avlanan ve köle olarak kullanılan insanların torunları olduğunu unutmayalım. Henüz çok uzak olmayan bir tarih olan 22 Ocak 2017’de dahi Avrupa’daki siyahilere baskı yapılıyor ve futbol sahasında “maymun” yakıştırmasında bulunularak hakarete uğruyorlar.

Tuvalet kültürü

Bilinen ilk tuvalet örneklerine Mezopotamya’da rastlanılır. Avrupalıların beğenmediği ve ötekileştirdiği Hindistan’da, Suriye’de ve diğer bazı ırklarda biz Türklerde olduğu gibi tuvalet kültürü çok eskilere dayanır. Hatta Mısır’da Firavunların mezarlarına tuvalet ve banyolar eklenmiştir. Van’da bugün kullanılan tuvaletlere benzeyen, milattan önce 8. yüzyıla ait tuvalet kalıntıları bulunmuştur. 

Ancak Avrupa’ya baktığımızda onlarda bu kültürün olmadığını açıkça görüyoruz. Örneğin, Herodot’un yaşadığı o muhteşem dönemde Yunanlılar tuvalet kültürüne sahip değillerdi. Tarihçiler, tuvalet kültürünün, Doğu’dan Batı’ya gittiğinde hemfikirdirler. Ancak bu geçiş yüzlerce yıl sürmüştür. Bu, Avrupa’da görülen hastalıkların ana nedenlerinden biridir. Örneğin, 1388’de İngiltere Kralı II. Richard, göllerin ve göletlerin bu amaçla kullanılmasını yasaklamış, fakat bu ihtiyacın nerede giderileceğini söylemeyi unutmuştur.

Fransa’daki durum aynıdır. Daha önce de belirttiğimiz gibi, Paris parfümleri bu nedenle icat edildi. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk Paris elçisi Yirmisekiz Mehmed Çelebi hatıratında, Fransız erkek ve kadınlarının su gibi parfüm kullandıklarını belirtiyor. Ancak, Fransızların bedeninden ve çevreden yayılan pis kokuların, hiçbir parfüm veya kokuyla örtülemeyecek düzeyde olduğunu da not düşmüştür.  

Çelebi vatanına döndüğünde ayağının tozu ile “Türkçe deyimler” sözlüğüne yeni bir ifade hediye eder ki, bu “üzerine tüy dikmek” yani “üzerine tüy ekmek” ifadesidir. Çelebi bu ifadeyi “hatanın hata ile telafi edilmesi” anlamında kullanmıştır. Bu ifadenin ne anlama geldiğini sizinle paylaşacağım.

Fransa’daki Versay Sarayı’nda “tüy dikmek” yani “tüy ekmek” yöntemi şu şekildeydi: Fransız krallarının koridorların köşelerine bıraktıkları necisleri hizmetçiler tarafından temizlenmeden önce, üzerine bir kaz tüyü konulurmuş. Necis kuruduğu zaman o tüyden tutup necisi pencereden sokağa atarlarmış. Bu da böylece “üzerine tüy ekmek” şeklinde dile dahil olmuştur.

Avrupa’da temizlik ve tuvalet kültürü anlayışınınoluşması çok yenidir. Binalar yükseldikçe tuvalet problemi ciddi sıkıntılara neden oldu. Neticede sifonun bir temizlik vasıtası olarak binalara girmesiyle su tesisatçılığı başlamıştır. Avrupa kentlerinde su tesisatları ve kanalizasyon sistemleri 19. yüzyılın sonlarına doğru inşa edilmiştir.

Avrupa’da bilim

Avrupalılar bilim alanında da her şeyi Müslümanlardan ve Türklerden öğrendiler. Örneğin astronomi. Bu ilmi müslümanlardan öğrenmelerinin neticesidir ki, yıldızların adı Arapçadan gelir. Aldebaran (Avrupa dillerinde) -al-Dabaran (Arapça), Algenib (Avrupa dillerinde) – Al-Cenup (Arapça), Altair (Avrupa dillerinde) -al-Tayr (Arapça).

11. yüzyılda Bağdat’ta büyük bir rasathane inşa edilmiştir. Teymuriler’in Türk Kağanı Uğur Bey (1394-1449) aynı zamanda dünyadaki en önemli matematik ve astronomi bilginlerinden biridir. Uluğ Bey yıllarca Samarkand’daki rasathanenin başında olmuş, araştırmalarıyla eski Yunan bilgelerinin daha sonra ilk Arap astronomlarının hatalarını düzelterek bugünün Astronomi’sinin temellerini atmıştır.

Bugün Avrupa kıtasının X. Columb tarafından keşfedildiği söyleniyor olsa da, ondan çok uzun zaman önce ünlü denizci Piri Reis‘in el çizimi haritasının ancak günümüz teknolojisinin kozmik fotoğraflarında görebileceği ayrıntılar barındırdığını unutmamalıyız. Bu arada, büyük Türk alim İbn Sina tıbbın ve hekimliğin kurucusudur. İbn Sina’nın “Al-Shifa“, “Al-Nicat“, “Al-Qanun-Fit-Tibb” gibi eserleri, 17. yüzyılın sonlarına kadar tüm Avrupa Üniversitelerinde okutulmuştur.

Türk-İslam dünyasında çıkan ilim ve eğitim kurumu, ocağı da medresedir. Bugünün üniversiteleri de medreselerden ilham alınarak oluşturulmuştur. Üniversiteler Avrupalılar tarafından kurulmamış olsa da, İslam dünyasında ilk yükseköğretim kurumu 11. yüzyılın ortlarında resmi bir belgeyle ortaya çıkan medrese sistemi Selçuklu Türklerinin eseridir. 

Ayrıca bu eğitim sisteminin, Selçuklular öncesinde bir gelişim süreci geçirdiğini ve bu hazırlık dönemi boyunca, Horasan ve Mavrananehr veya Kaşgarlı Mahmud‘un ifadesi ile Çayardi bölgesinin, yani nüfusun hiç olmazsa bir kısmı veya büyük bir kısmı Türk olan coğrafi çevrelerin büyük payı olduğu görülmektedir.

Dolayısıyla, İslam dünyasının ilk ve orta öğretim kurumu olan medrese de Türklerin bir eseri, İslam dünyasının kültür ve medeniyetine Türklerin önemli bir katkısı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Avrupa Haçlı seferlerinde Müslümanlardan yıkanmayı, yemek kültürünü, seramik sanatını ve bunlar dışında daha pek çok şey öğrenmiştir. Eğitim, bilim, medeniyet, teknoloji vs. birçok şeyi bugün beğenmedikleri, hatta barbar, gerici olarak adlandırdıkları Müslümanlardan, Türklerden öğrenen Avrupa’nın gerçek manada barbar olduğunu gördük.

Bazı Avrupalılar, Müslümanların ve Türklerin önemini şu sözlerle itiraf ediyorlar: “Müslüman Endülüs’ten bize 30 kitap kaldı. Onlarla atomu parçalayabildik. Şayet yakılan bir milyon kitabın yarısı kalsaydı uzun zaman önce galaksilerin arasında olurduk. “

Pierre Cure (Nobel ödüllü Fizikçi)

“Tarihten Türkü çıkarsanız geriye tarih denilen bir şey kalmayacaktır”.

Wolfgan von Goethe

Avrupalıları neden taklit ediyoruz?

Yazılanlardan gördüğünüz üzere, Avrupa için geri kalmış medeniyetlerini geliştirmek adına ileri medeniyetten, yani Müslümanlardan, Türklerden birçok açıdan ne varsa öğrenmek,”modernleşmek” önemli ve gereklidir. 

Peki bizler “modernleşiyoruz” düşüncesiyle Avrupa’nın geride kalmış medeniyetini neden taklit ediyoruz?

Avrupalılaşmak düşüncesini “modernleşmek” olarak algılayan,  “fast-food” dedikleri sağlıksız yemek anlayışını, etik olmayan ve medeniyet normlarına uymayan giyim tarzını, kaba sözlerden oluşan müzik kültürlerini benimseyerek modernleştiğini düşünenler ciddi manada yanılıyorlar!

Bizler özleşmeliyiz, özümüze dönmeliyiz. Tarihe meydan okuyan, dünyanın Fatih olarak adlandırdığı Avrupa’ya hükmeden Atilla‘nın, Oğuz Han‘ın torunları “Şanlı Türk Milleti” olduğumuzu unutmamalıyız.

Bizler özleşip Türklüğümüzün farkına varamazsak modernleşemeyeceğiz. İlmimize ve medeniyetimize sahip çıkmazsak, Avrupalıların bizim medeniyetimizi benimseyerek bilimde, teknolojide ilerlemelerini uzaktan izlemeye mahkum olacağız. 

Makalenin sonunda size Mehmet Akif Ersoy, Celil Memmedkuluzade ve Mustafa Kemal Atatürk’ün konuyla alakalı sözlerini hatırlatarak, bunların üzerine düşünmenizi rica ediyorum.

“Kim demiş Avrupa insanı medeni?

Ne edep var, ne haya çırılçıplak bedeni!

Eğer medeniyet açıp saçmaksa bedeni;

Desenize, hayvanlar bizden daha medeni!”

Mehmet Akif Ersoy

Azerbaycan kadını çarşaftan çıkıp başını açtığında medenileşti diyerek sevincimden papağımı göğe fırlattım. O gün bu gündür papağımı bulamıyorum.

Celil Memmedkuluzade

“Muhtaç olduğun kudret damarlarindaki ASİL KANDA MEVCUTTUR”

Mustafa Kemal Atatürk

Özel teşekkür: Türk Komutan İSHAK ÇELIK Beye Saygılarla

YAZAR: Aynur Talibli– Tarih ve Medeniyet Araştırmacısı