Cian edebiyatından – Yunus Emre

İlham tacınıñ saibi

“Yedi yüz yedi hicriy senesinde yazmaya başlayan Yunus Emreniñ “Şol Cennetin irmaqları”, “Ali almış sancağını eline” kibi ilâilerini bilmeyen qırımtatar köyü bugünde yoqtır, desek mubalâğa etmemiz…”

Seitbekir Çoban-zade

Keçenlerde elime bir gazeta tüşti. Gazetanıñ namı “Bereket”. Azer tilinde. Bakuda neşir etile. Anda, “Menim adım: dertli dolap” serleva astında maqale derc etilgen. Maqale türk dünyasınıñ büyük şairi Yunus Emreniñ doğğanına yedi yüz elli yıl toluvı munasebetile yazılğan. Maqale müellifi, ğiyabiy tanışım Mammed Aslan eken. Bundan tamam on sene evelsi, Mammed efendi maña alâqa bölügi vastasıle kitabını ediye etken edi. Kitapnıñ namı “Türk halq şiirinden seçmeler”.

“Bereket”teki maqalege diqqat etim. “Size azizler azizi, ğaribler ğaribi, doğmalar doğması Yunus Emreden subet açmaq isteyim…” dep başlay özüniñ maqalesini, edebiyatşnas alim, halqımıznıñ yaqın dostu – meslekdeşi Mammed Aslan. Soñra, fikirini devam eterek şöyle dey: “Yedi yüz elli yıl az-azaçıq zaman degil, amma Yunus Emreler içün ebediyet ömrüniñ başlanğıçıdır…”. Aq saqallı qırımlı qartlarımız böyle vaqıtta, kitabiye sözler söylediñ diye turğanlar. Em aqiqatta, kitabiye sözler! Yunus Emre kendine kesilgen ve inşialla ileride daa çoq kesilecek qıymetni aqlı olaraq qazana. Bu büyük sımanıñ yaratıcılığını, onıñ:

Benim adım dertli dolap

Suyım aqar yalap-yalap,

Böyle ömür eylemiş Çalap,

Onıñ içün iñlerim…

yahut:

Şol Cennetin irmaqları

Aqar Alla deyüb deyüb,

Çıqmış islâm bülbulleri

Öter Alla deyüb deyüb,

kibi inci satırlarını soñunace ögrenmege – talil etmege çare olurım acep! Bir şey demek küç. Sebebi, şairniñ yaratıcılığı efsaneviy tübsüz quyunı añdıra…

Yunus Emre seksen eki yaşına kelip vefat etti. O 1239 – 1321 seneleri yaşadı. Doğğan ve vefat etken yerleri belli degil. Şair çoq memleketlerde, hususan arap memleketlerinde em de Kavkaz diyarında bulunğanı bellidir. Kavkazğa – Azerbaycanğa kelgen eken, ihtimal bizim Qırımğa da kelgendir, eger de o, aslı da Qırımda doğmağan olsa. Bu tabiy al. Sebebi, Yunus Emre yaşağan zamanları islâm dünyasında, daa doğrusı mağrepten meşriqkge barğance Solhatnıñ – Eski Qırımnıñ şüreti büyük olıp, o özüniñ bilgi – medeniyet ocaqları ile meşur edi. Solhat yalıñız edimi aceba! Hayır!.. Ya Kefe, Suvdağ, Gezleve… Aşıq Ümer, Abdulla Remiz, Edip Efendi, Fazil Muhammed, İsmetiy, Cevheriy, Ğazı Geraylar kibi bizim büyük sımalarımız – söz ustalarımız Yunus Emreden ğıda alğanlardır…

Benim dilim quş dilidir,

Benim ilim dost ilidir.

Ben bülbulüm, dost gülümdir,

Biliñ, gülüm solmaz benim, –

dey şair.

Yunus Emreniñ yaratıcılığı ile – şiirlerile tanış olğanda, onıñ bilgisi yüksek derecede ekenine tekrar-tekrar qani olasıñ. Türkiye alimi Sevgi-Ayvaz Gökdemir Yunus Emreniñ yüksek bilgili bir zat olğanı aqta böyle dey: “…Onıñ şiirlerinden tüzgün bir ögrenim körgeni, arapça, farsça ve islâm ilimleri, islâm tarihı kibi devriniñ standart bilgilerini eyi ögrengeni añlaşılmaqtadır”.

Amma Yunus Emre, şiirlerinden birinde:

Yoq yere geçirdim güni,

Ah nideyim ömrüm seni,

Seniñle olmadım ğani

Ah nideyim ömrüm seni, –

dep yanıqlay. O bu fani dünyada iç bir şey yapıp olamağanına öküne, yani öz-özünden memnün olmağanını ifade ete. Zaten, Emre kibi büyük qalbli simalar iç bir vaqıt öz-özlerinden qanaatlenmeyler. Bu da tabiy al. Velâkin Yunus Emre icatta pek mahsuldarlı çalışqanı körüne. Bazı malümatlarğa köre o biñlerle şiirler yarattı. Amma episi bir, göñüli raatsız…

Türkiyeli edebâtşnas alim Ahmet Kabaklı şairniñ yaratıcılığı aqta bir meraqlı rivayetni misal ketire: “Yunus Emre üç biñge qadar şiir söylemiş. Bunları bir kitapta toplamıştır. Ölüminden çoq soñra bir kün Molla Kazim adında bir zahit o kitabı ele geçirmiş. Oturmış bir göl kenarında oquyor, kendi sofulığına doğru gelmeyen şiirlerni yırtıp-yırtıp suvğa atarmış. Belki eki biñ manzumeyi böylece parçalamış. Feqat birden bire gözü, bir şiirdeki:

Yunus Emre bu sözü egri-bügri söyleme

Seni sorğuya çeker bir Molla Kazim gelir,

beyitine ilişince, eli ayağı buz kesilmiş. Yunusın kerametine, kendi cailligine inanmış. Başqa şiirlere toqunmamış artıq. Ne var ki, suya atılan şiirler de yoq olmış sayilmayur. Çünki söylenirken melekler, quşlar ve suvdaki balıqlar onları ezber etmişler. Er saar zamanı oqurlarmış. Yunus da bunı bir ilâisinde söylemiş:

Dağlar ile taşlar ile çağırayım Mevlâm Seni,

Seerlerde quşlar ile çağırayım Mevlâm Seni…

Bizler de, insan zatı, tabiatnıñ bir qısımı olaraq, rivayette tasvirlenilgen şu tabiatnıñ cemi varlıqlarına qoşularaq qanımız, tilimiz, canımız nesil nesilden keçip, türk sıması Yunus Emreniñ:

Bu fenada bir ğaribsiñ gülme-gülme ağla göñül,

Derdiñ dahi çoqtur seniñ gülme-gülme ağla göñül.

İşi-gucu cevri-cefa, dünya kime qaldı vefa,

Qani Muhammed Mustafa gülme-gülme ağla göñül.

Bir gün ola ecel gele, qullar qulluğından qala,

Cümle mahlüq topraq ola, gülme-gülme ağla göñül,

kibi beyitlerni, yani Mammed Aslannıñ lisanı ile söylegende ebediyetten yer alğan satırlarnı oquycaqmız, ruhlanacaqmız, büyük sımanıñ nesili olğanımızdan mağrurlanacaqmız ve yañı-yañı yeñişlerni elde etmek içün bitmez-tükenmez bu ilham köpkesinden suv içecekmiz.

Yusuf ALİ (Hapıshorlı)

“SALĞIR”. 1991. № 2