|
Şamil Seyit oğlu Alâdin (1912 s. iyül 12 – 1996 s. mayıs 21) – qırımtatar yazıcısıdır.
Şamil Alâdin 1912 senesiniñ iyül 12-de Yalta uyezdiniñ Mahuldür köyünde doğdı. Bağçasarayda yedi yıllıq mektepni bitirdi. Anda Şamil o zamannıñ belli ocası Yağya Bayburtlıdan ders ala, edebiyatqa sevgi ve aveslikni de oña şu ocası aşlay. Ondan soñ o Aqmescitte pedagogika tehnikumını bitirdi, soñra pedinstitutta oqudı.
Soñundan iri nesirci olıp yetişken Şamil Alâdin edebiyatqa 15 yaşında, yani 1927 senesi İsmail Gasprinskiyge bağışlağan ve “Yaş quvet”te basılğan “Tañ bülbüli” şiirinen keldi. Tehnikumda oquğan Şamil Alâdin gazeta ve mecmualarda bir sıra şiirler bastıra. Onıñ bu şiirleri 1932 senesi “Topraq küldi, kök küldi” serlevasınen çıqqan birinci kitabına kirdiler. Bu kitapqa yaş müellifniñ 10-dan ziyade şiiri kirgen olıp, o şiirler Şamil Alâdin ayatnıñ passiv bir közeticisi degil de, onıñ faal tasvir etici ekenini, o gazeta ve mecmualarda oqup bilgen şeyleri aqqında degil de, özü körgen, özünde eyecan doğurğan, özüni coşturğan vaqialar aqqında yazğanını köstereler.
1932 senesiniñ soñunda Şamil Alâdin Qızıl Orduğa çağırıla, anda Qızıl kazak atlılar polkunda hızmet ete. Soñra 1935 senesi o “Qızıl qazaqnıñ yırları” adlı ekinci şiiriy kitabını çıqara. 9 şiirden ibaret bu kitap şairniñ yañı icadiy araştıruvlar yolunda olğanını köstere. Bu araştıruvlar neticesinde müellif şunı añladı ki, oña öz fikirlerini istegeni kibi tolu ve keniş sürette ifade etmek içün nesirge baş urmaq kerek. Em öyle de yapa. Soñundan basılğan bir sıra nesir eserleri onıñ bu fikriniñ doğrulığını tasdiqladılar. Edip 1937 senesi ŞSCB yazıcıları birligine azalıqqa qabul oluna.
Ordu hızmetinden qaytıp kelgen soñ Şamil Alâdin aqiqiy eserler yazmaq içün çoq şey bilmek, çoq ayat tecribesini elde etmek kerekligini añlap, komsomol yollanmasınen Orta Asiyağa kete. Çırçıq qurucılığında ekskavatorcı olıp çalışa. Birinci beşyıllıqnıñ bu iri qurucılığı, büyük işçi kollektivi, andaki munasebetler, iş protsessindeki qıyınlıqlar yaş romantik yazıcı içün kerçekten de ciddiy emek ve ayat mektebi ola. Bu vaqialar esasında o çoq yıllardan soñ, sürgünlik devrinde “Eger sevseñ” romanını yazacaqtır.
1939 senesi Şamil Alâdin Qırımğa qaytıp kele ve onı Qırım yazıcıları birliginiñ vazifesine saylaylar. Aynı şu yılı onıñ 9-ıncı sınıflar içün tertip etken “Edebiyat hrestomatiya”sı basılıp çıqa. Onıñ Qırımğa qaytıp kelgen soñ yazğan “Sensiñmi, oğlum?” povesti işte şu qurucılıqta alğan teessüratları esasında doğğan eserdir. Onıñ esasını yaşlıqnıñ emek romantikası, coşqunlığı, yañı ayat entuziazmı teşkil etmekte. Bu yıllarda, yani 1936–1939 seneleri edebiyat mecmuasında onıñ bu povestinden başqa “Gecelev” ikâyesi, “Merdiven”, “Şalanda” povestleri ve diger eserleri basıldı, 1940 senesi ise şiiriy ve nesir eserlerinden ibaret “Ömür” adlı cıyıntığı çıqtı. Ayrı eserleri rus tiline tercime etilip, 1937 senesi “Пoэты Крыма” (Qırım şairleri) ve 1940 senesi “Татарскиe писатeли Крыма” (Qırım tatar yazıcıları) cıyıntıqlarına kirsetileler.
1941 senesi cenk başlanğanınen cebege kete ve diger Qırım yazıcılarınıñki kibi, onıñ da icadiy faaliyeti uzaq devirgece üzüle. Cenkte o atlı ve cayav asker sıralarında vzvod ve eskadron komandiri olaraq uruştı, eki defa yaralandı.
Cenkten qaytıp kelgen Şamil Alâdin öz qorantasını Özbekistanda taptı. Mında o biraz vaqıt yaş temaşıcılar teatriniñ direktorı vazifesinde çalıştı, soñra 1949 senesinden başlap çoq yıllar devamında Özbekistan yazıcıları birliginiñ apparatında edebiy konsultant, mesül kâtip olıp çalıştı. 1965–1966 seneleri az vaqıt “Lenin bayrağı” muarririniñ muavini oldı, soñ kene Yazıcılar birligine işke keçti.
1980–1985 seneleri ise “Yıldız” mecmuasınıñ baş muarriri oldı. Çoq yıllar Özbekistan yazıcıları birliginiñ yanındaki qırımtatar edebiyatı sektsiyasınıñ reisi oldı.
Ekinci cian cenkiniñ iştirakçisi Şamil Alâdin 1957 senesi Oktâbr inqilâbı ve Vatandaşlar cenki vaqialarını aks ettirgen “Teselli” povestini yazdı. Aynı şu devirde yazılğan “Çauş oğlu” povesti ise yazıcınıñ ayatiy ve icadiy diapazonı daa ziyade kenişlegenini köstere. 1961 senesi “Eger sevseñ” romanı, 1969 senesi “Ruzgârdan sallanğan fenerler” romanı derc olundı.
Şamil Alâdin qırımtatar halqınıñ demokrat şairi, 1913 senesi reaktsionerler tarafından vahşiane öldürilgen Üsein Şamil Tohtarğazınıñ ayatına bağışlanğan “İblisniñ ziyafetine davet” povestini yazdı. Müellif şairniñ ömürini qandırıcı sürette ve aynı zamanda bediiy şekilde tasvir etti. 1979 senesi ayrı kitap olıp çıqqan bu povest Şamil Alâdinniñ tarihiy-vesiqalı edebiyat janrında elde etken daa bir müim icadiy muvafaqiyeti oldı.
1976–1977 seneleri Şamil Alâdinniñ eki cıltlıq saylama eserleri derc etildi. Bunda onıñ romanları ve ayrı povestleri kirsetildi. 1987 senesi ise edipniñ “Çoqraçıqlar” adlı büyük kölemde saylama eserleri kitabı neşir etildi. Bu kitapqa yazıcınıñ “Teselli”, “İblisniñ ziyafetine davet”, “Furtuna tınğan soñ” ve diger povestleri, ikâyeleri kirsetildi. “Çoqraçıqlar” kitabı Özbekistan yazıcıları birliginiñ Aybek adına mukâfatınen taqdirlendi. Edipniñ özüne ise Özbekistanda nam qazanğan medeniyet hadimi ve “Özbekistanda nam qazanğan sanat erbabı” kibi şerifli unvanlar berildi.
Böylelikle, ilki nesir eserlerini cenkten evel bastırğan Şamil Alâdin umumen cenkten soñki qırımtatar edebiyatında iri nesirci sıfatında icat etip keldi.
Şamil Alâdin 1994 senesi Vatanğa qaytıp keldi ve mında gazetalarda aktual mevzularda bir sıra publitsistik maqalelernen çıqışta bulundı.
Edip 1996 senesi mayıs 21-de, 84 yaşını toldurmadan vefat etti, Aqmescitniñ Abdal mezarlığında defin etildi.
Yazıcınıñ tarihiy vaqialarğa bağışlap yañı yazıp başlağan “Toğay bey” romanı bitmey qaldı. Romannıñ baş qısmını edipniñ qızı jurnalist Leylâ Alâdinova azırlap “Yıldız” mecmuasınıñ 1998 senesi 1-inci sanında bastırdı.
Şamil Alâdinniñ yaratıcılığınıñ diapazonı ğayet keniş olıp, çeşit janrlarda icat etken, büyük kölemli eserler – romanlar ve povestler yaratqan, acayip esse, ikâyeler yazğan, oçerkler ve publitsistik maqalelernen muntazam surette çıqışta bulunğan zemaneviy yazıcı edi. |
