GİRAY HANEDANLIĞI

Giray Hanedanı Âl-i Cengiz
Ülke	Kırım
Mülk	Kırım Hanlığı
Unvanlar	Han
Kuruluş	1441
Kurucu	I. Hacı Giray
Son Hükümdar	Şahin Giray
Yıkılış	1783
Milliyet	Türk, Tatar

Giray Hanedanı
Giray Hanedanı (Kırım Tatarcası: Geraylar) ya da Âl-i Cengiz, Kırım hanlarının mensubu bulunduğu hanedanın adı (15-18 yüzyıl). ‘Cengiz Han’ın soyundan gelen Giray Hanedanı’nın kurucusu olarak 1449 tarihi temel alınır ve kurucusu I. Hacı Giray Han kabul edilir. Cengiz Han geleneğinden gelen Altın Ordu Hanlığının, Kazan Hanlığı ve Kırım Hanlığı olarak bölünmesi üzerine, ‘Giraylar’ tarih sahnesine çıkar. Giraylar’dan seçilen hükümdar ‘Han’ unvanını taşır. Hanlığın merkezi bu gün Ukrayna sınırları içerisinde kalan, Kırım’ın Bahçesaray şehridir. Bahçesaray’da bulunan ve günümüze kadar korunabilen Hansaray hanların yönetim merkezidir. Hanedanda, Han’dan sonra tahta geçecek veliaht Kalgay unvanına sahiptir.

I. Mengli Giray döneminde Osmanlı İmparatorluğu ‘na bağlanır. Sahip Giray Hanlığın baş kentini Eski Kırım şehrinden Bahçesaray’a taşır.

Giray hanedana mensup hanlardan sonra hükümdarlığı üstlenecek ‘Kalgay’ın kim olacağı, Kırım’da Mirza adı verilen (Şirin, Barın, Кıpçak, Argın) gibi diğer ‘soylu’ ailelerin temsilcileri tarafından seçilir. Kalgay adaylarına Nureddin adı verilirdi. ‘Mirzalar’ adı verilen bu ailelerin mensubu beyler, Kırım’daki iktidarın ‘Hanla’ birlikte diğer unsurlarıdır.

Osmanlı Dönemi
Osmanlı diplomasi geleneğine göre Giray Hanedanı üyeleri, Osmanlı Hanedanı mensuplarının ardından Osmanlı İmparatorluğu hiyerarşisinde ikinci sırada yer alırdı.

“Eğer Roma ve Bizans üç önemli emperyal değerin ikisini temsil ediyorsa, üçüncüsü Cengiz Han soyudur… Eğer Osmanlı büyüdüyse, bunda Cengiz soylu Giraylar’ı mirasının etkisi büyüktür” (Sebag Montefiore Prince of Princes: The Life of Potemkin. London, 2000).

15. ve 16. yüzyılda Osmanlı diplomasisina göre protokolde Giray Han Osmanlı Sultanı’nın ardından gelmekteydi ve Vezir-i Azam’dan bir üst seviyedeydi. Semiz Mehmet Giray’ın, isyanından sonra protokoldeki seviyesi Vezir-i Azam seviyesine düşürüldü.

Osmanlı Diplomasisi ve Giraylar
Kırım Han’ı İstanbul’a geldiğinde kendisine görkemli törenler yapılır. Osmanlı Hakanı, üç adım öne çıkarak kendisini karşılar. Kırım Hanı, iki tuğ, iki sancak ve yedi kat mehter sahibidir. Kırım ordusu, Osmanlı ordusuna katıldığında da, top ve tüfek atışlarıyla karşılanır. Rumeli Beylerbeyi bütün maiyetiyle karşılamaya çıkar; Ordugâhın girişinden itibaren bütün rikab-ı hümâyun ağaları, at üstündeki Hanın sağ ve solunda yaya olarak yürürler.

Osmanlı Hakanının oturduğu Otağ-ı Hümâyun’a yaklaşınca vezirler karşılar ve Otağa götürürler. Kırım Hanı atından iner; Vezir-i âzam, Hanın koltuğuna girerek huzur-u hümâyuna çıkarır. Osmanlı Hakanı, “Hoş geldin Han kardeş” diyerek iltifat eder. Bütün bunlar sadece Kırım Hanı için uygulanan en yüksek protokoldür.Kırım ve Kırımlılar Kültür ve Turizm Bakanlığı,’Kırım ve Kırımlılar’ maddesi.

Hanedanın Düşüşü
Kırım’ın Ruslar tarafından ilhak edilmesi üzerine Giray Hanedanı mensupları Türkiye’ye göç etti. Bazıları Avrupa’ya yerleşti. Son han, Şahin Giray’ın büyük oğlu ve büyük kızı ise Bursa ve Istanbul’a yerleşti. Hanedan Kırım Hanlığının 1783 yılında sona ermesi ile son han Şahin Giray ile iktidarını tamamladı.

Giray Hanedanı listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi