Kırım Tatarlarının Öz Adı: Tarih ve Modernlik başlıklı bilimsel – ameli konferans gerçekleşti

Kırım Tatarlarının Öz Adı: Tarih ve Modernlik” bilimsel-ameli konferansının kararı Simferopol, 1 Temmuz 2024 1 Temmuz 2024 Simferopol şehrinde Tataristan Bilimler Akademisi erkanında Şehabeddin Mercani adına Tarih Enstitüsü’nün Kırım Bilim Merkezi’nin himayesinde “Golos Krıma new” gazetesi, “Yenı dünya” gazetesi ve “Yıldız” derginin yazı işleri bürolarının düzenleme ortaklığında “Kırım Tatarlarının Öz Adı: Tarih ve Modernlik” başlıklı bilimsel-ameli konferans gerçekleşti.

Etkinlik, Kırım Tatarlarının isminin belirlenmesi (kendini tanımlama) konusunda uzun yıllardır süren tartışmalara bir yanıt niteliğindeydi ve ilgili konularda ilk bilimsel ve pratik forum oldu. Daha önce bu konu medya alanında, yuvarlak masa toplantıları, seminerler ve tartışmalar formatında tartışılıyordu. Konferansa tarih, filoloji, siyaset bilimi, felsefe, uluslararası hukuk ve gazetecilik alanında yirmiden fazla uzman katıldı. Ana hedefleri, hem Kırım Tatarlarının adı (kendi adı) sorununu genel olarak, hem de bu adın değiştirilmesini destekleyenlerin en sık dile getirdiği argümanları ele almaktı. Konferansta sunulan bildirileri dinledikten, onları detaylı bir şekilde tartıştıktan ve sunulan tüm tarihi, etnogenetik, filolojik, kültürel, politik ve hukuki argümanları dikkate aldıktan sonra konferans katılımcıları aşağıdaki kararı kabul ettiler: 1. “Kırım Tatarları” öz adı, herhangi bir halkın öz adı gibi, uzun bir tarihsel süreç içinde ve birçok coğrafi, etnik, politik, kültürel ve genetik faktörün etkisi altında kendi ulusal bilincinde oluşmuş ve pekişmiştir. O, Kırım’ın en çok sayıda yerli halkının birçok neslinin genetik hafızasının, kendi ulusal kimliklerinin sembolünün kısa bir ifadesi ve tanımı, hem de insanların kendilerini çevreleyen sosyal gerçekliğin diğer tüm özneleri ile ilişkilerindeki etnokültürel “yüzü” oluyor. 2. “Kırım Tatarları” adı – hiç kimsenin karmaşık bütünlükleri içindeki modern Kırım Tatarlarının ataları üzerindeki keyfi arzularının veya dış etkilerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmamıştır. O, ancak yüzyıllardır aynı topraklarda birlikte yaşamanın, ortak ulusal çıkarların, etnik topluluklar ve bireyler arasındaki sayısız etkileşimin, genel kabul görmüş ve genel kabul görmüş ilkelerin, ahlak ve değerlerin, kültürün, dilin, yaşam biçiminin gelişmesinin sonucudur. 3. Kırım Tatarlarına, uluslararası topluma, bireysel bilim adamlarına ve Kırım Tatar kökenli olmayan kamuoyuna dayatılan ulusal öz-adın değiştirilmesi gerektiği iddiasına ilişkin tartışma kabul edilemez. Kullanılan “Kırım Tatarları” isminin hiçbir tarihi, bilimsel veya sosyo-kültürel temeli olmayan hayali “Kırımlı”, “Kırımı”, “Kırımlılar” sahte etnik adlarıyla değiştirilmesi yönündeki tüm çağrılar Kırım Tatar halkının gerçek çıkarlarına dayalı olmayan bir propagandadır ve o şu anda tespit edilmesi zor olan faktörlerden kaynaklanmaktadır. Bu propaganda ulusal konsolidasyonu baltalamayı, Kırım Tatar milletinin tek bir organizma olarak bazı düşman parçalara bölünmesini ve sonuçta etnik bir grup olarak kaçınılmaz olarak yok edilmesini amaçlıyor. 4. Kırım Tatarlarının ulusal çıkarları açısından Kırım Tatarları arasında ve dış dünyayla ilişkilerinde “Kırım Tatarları”, “Kırım Tatar halkı”, “Kırım Tatar milleti” isimleri (kendi adları) mümkün olan tek adlardır. 5. Yirminci yüzyılda halkın hayatında yaşanan trajik olaylara rağmen, Kırım Tatarlarının milli kimliğinin pekiştirilmesi ve güçlendirilmesi süreci günümüzde de devam etmektedir. 6. Konferans katılımcıları, halkı bilgilendirmek amacıyla konferans materyallerinin Kırım Tatarcası, Rusça, Ukraynaca, Türkçe ve İngilizce olarak ve mümkünse diğer dillerde yayınlanması ve bunların medya ve internet aracılığıyla erişilebilir yollarla dağıtılması gerektiği konusunda anlaştılar. Konferansta ayrıca Kırım Tatarlarının tarihi, kültürü, dili ve öz kimliğine ilişkin bilgilerin yayılmasına yönelik sistematik çalışmaların yürütülmesinin önemine de dikkat çekildi.

Konferans katılımcıları: 1. Abdujemilev Refat – filoloji bilimleri adayı.

2. Abdulvapov Nariman – filoloji bilimleri adayı.

3. Abduramanova Şefika – “Kırım Tatar Kültürel ve Tarihi Miras Müzesi”nin (Simferopol) bilimsel ve eğitimsel faaliyetleri boyunca birinci kategorili metodologu.

4. Abibullayeva Elmira – Tataristan Bilimler Akademisi erkanında Şehabeddin Mercani adına Tarih Enstitüsü’nün (Kazan) Kırım Bilim Merkezi’nin asistan araştırmacısı.

5. Ablayeva Naciye – “Canly” medya platformunun başkanı.

6. Ablâzov Emir – “Kırım’ın Sesi new” gazetesinin özel muhabiri.

7. Apselâmova Alime – siyaset bilimleri adayı.

8. Bekirov Nadir – felsefi bilimler adayı.

9. Zaatov İsmet – sanat bilimleri adayı.

10. İzzetov Refat – yerel tarihçi.

11. Kemal Elvira – tarihçi, yerel tarihçi.

12. Kirimov Tair – filoloji bilimleri adayı.

13. Kömürcü Rüstem – pedagojik bilimler adayı.

14. Kondratük Grigory – Tarih Bilimleri Doktoru.

15. Osmanov Dilâver – “Yıldız” dergisinin genel yayın yönetmeni.

16. Seitbekirov Eldar – “Kırım’ın Sesi new” gazetesinin genel yayın yönetmeni.

17. Seitvaniyeva Gulnara – İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü yüksek lisans öğrencisi.

18. Seitmemetova Selvina – “Bahçesaray Tarihi, Kültürel ve Arkeoloji Müzesi-Rezervi”nde (Bahçesaray) kıdemli araştırmacı; Tataristan Bilimler Akademisi erkanında Şehabeddin Mercani adına Tarih Enstitüsü’nün (Kazan) Kırım Bilim Merkezi’nin kıdemsiz araştırmacısı.

19. Seydametov Eldar – Tarih Bilimleri Adayı.

20. Seyran Süleyman – “Yañı Dünya” gazetesinin genel yayın yönetmeni.

21. Seyt-Mametov Şukri – tarihçi, Tataristan Bilimler Akademisi erkanında Şehabeddin Mercani adına Tarih Enstitüsü’nün (Kazan) Kırım Bilim Merkezi’nin asistan araştırmacısı.

22. Seythalilova Leyla – çevirmen, dilbilimci.

23. Useinov Memedulla – tarihçi, epigrafist.

24. Emirov Ayder – “Kırım Ülkesi” almanakının editörü.

25. Yunusov Şevket – Filoloji Bilimleri Adayı.

“QIRIMTATARLARNIÑ ÖZ ADI: TARİH VE ŞİMDİKİ DEVİR” İLMİY-AMELİY KONFERENTSİYASINIÑ QARARI

İyül 1 künü Aqmescit şeerinde Ş. Marcani adına Tarih institutı Qırım ilmiy merkezi ve oña informatsion destek köstergen “Golos Krıma new”, “Yañı dünya” gazetaları ve “Yıldız” mecmuası “Qırımtatarlarnıñ öz adı: tarih ve şimdiki devir” ilmiy-ameliy konferentsiyasını keçirdiler. Belli ki, endi çoq yıldan berli halqnıñ adı (öz adı) mevzusında munaqaşalar alıp barıla ve bu tedbir buña bir seslenüv sıfatında teşkil olundı em de o mezkür meselege bağışlanğan ilk ilmiy-ameliy konferentsiya oldı. Bundan evel işbu mevzu “tögerek masa”larda, seminarlarda ve matbuatta olğan tartışuvlar şeklinde baqıla edi. Konferentsiyada tarih, filologiya, politologiya, felsefe, halqara uquq, jurnalistika kibi saalarnı temsil etken yigirmiden ziyade mütehassıs iştirak etti. Olar em qırımtatarlarnıñ adı (öz adı) meselesini, em de halqnıñ adını deñiştirmekniñ tarafdarı olğanlarnıñ delillerini muzakere ettiler.

Konferentsiyanıñ iştirakçileri tedbirde yapılğan maruzarnı diñlegen soñ, olarnı er taraflama muzakere eterek ve mezkür maruza ve munaqaşalarda ketirilgen cemi tarihiy, etnogenetik, filologik, medeniy, siyasiy, uquqiy delillerni esapqa alaraq, şöyle qararğa keldiler:

1. Başqa halqlarda olğanı kibi, bizim halqnıñ da “qırımtatar” degen öz adı uzun tarihiy devir devamında, çoqtan-çoqcoğrafik, etnik, siyasiy, medeniy ve genetik amiller tesirinde şekillenip keldi ve halqnıñ milliy şuurında pekindi. Bu ad Qırımda eñ çoq sayılı tamır halqqa ait nesillerniñ genetik hatırasınıñ qısqa şekilli ifadesi ve belgisi, milliy kimlik remzi olmaqnen birge bütün bir halqnıñ etrafındaki içtimaiy ayniyette bulunğan bütün diger subyektlernen munasebetlerde halqnıñ medeniy “sıması” olaraq hızmet ete.

2. Halqnıñ “qırımtatar” degen adı kimniñdir öz başına ıdırınuvlarınıñ ya da şimdiki qırımtatarlarnıñ ecdatlarına tıştan tesir etüvniñ aqibeti degil de, bir mintaqada asırlar devamında birlikte yaşamaqnıñ, etnik toplumlar arasında, ayrı ferdler arasında qurulğan özara bağlantılarnıñ, er kes qabul etken ve er kes tanığan müşterek printsiplerniñ, ahlâqve qadriyetlerniñ, medeniyet, til, ömür tarzınıñ neticesidir.

3. Güya ki halqnıñ öz adını deñiştirmek zarurlığı hususında qırımtatarlarğa, halqara cemaatçılıqqa, ayrı ilim erbaplarına, qırımtatar asıllı olmağan cemaatçılıq vekillerine taqıştırılayatqan munaqaşanıñ iç de keregi yoq. Tarihiy, ilmiy, içtimaiy-medeniy negizi olmağan “qırımlı”, “qırımlar”, “krımtsı” kibi sahte uydurma etnonimler – propagandadır, em bu propaganda qırımtatar halqınıñ temelli menfaatlarını kerçekten qayğıruvğa esaslanmağan. Al-azırda bu teşviqatnıñ tayini tam belli olmasa da, açıq-aydın körüne ki, onıñ maqsadı – milliy birligimizni sarsıtmaq, bütünlikli bir organizm olıp kelgen qırımtatar halqını nasıldır antagonistik parçalarğa bölip taşlamaq ve ahır-aqibet qırımtatarlarnı etnos olaraq yoq etmektir.

4. Albu ki, “qırımtatar”, “qırımtatar halqı”, “qırımtatar milleti” degen adlar qırımtatarlarnıñ milliy menfaatları noqtai-nazarından em qırımtatarlarnıñ özleri arasında, em tış alemnen munasebetlerinde yekâne doğru kelişikli adlardır.

5. XX asır devamında halqnıñ ömürinde yüz bergen facialı vaqialarğa baqmadan, qırımtatarlarnıñ birleşüv ve milliy kimligini pekitüv ceryanları şimdi de devam etmekte.

6. Konferentsiyanıñ iştirakçileri mezkür ilmiy tedbirniñ materiallarınen keniş dairedeki insanlar tanışa bilmeleri içün bu materiallarnı qırımtatar, rus, ukrain, türk, ingliz, mümkün olsa daa başqa tillerde derc ettirmek, şu cümleden kütleviy informatsiya vastalarında ve İnternette yayınlamaq,qırımtatarlarnıñ tarihı, medeniyeti, tili ve milliy kimligi aqqında bilgilerni yaydıruv boyunca sistemli iş yapmaq zarurlığınen razılar.

Konferentsiya iştirakçileri:

1. Abdujemilev Refat – filologiya ilimleri namzeti.

2. Abdulvapov Nariman – filologiya ilimleri namzeti.

3. Abduramanova Şefika – Qırımtatar medeniy-tarihiy miras müzeyiniñ usulcısı (Aqmescit).

4. Abibullayeva Elmira – TC İA Ş. Marcaniy adına tarih institutı (Qazan) Qırım ilmiy merkeziniñ küçük ilmiy hadimi.

5. Ablayeva Naciye – “Canlı” mediaplatformasınıñ başı.

6. Ablâzov Emir – “Golos Krıma new” gazetasınıñ mahsus mühbiri.

7. Apselâmova Alime – siyaset ilimleri namzeti.

8. Bekirov Nadir – felsefe ilimleri namzeti.

9. Zaatov İsmet – sanatşınaslıq namzeti.

10. İzzetov Refat – ülkeşınas.

11. Kemal Elvira – tarihçı, ülkeşınas.

12. Kirimov Tair – filologiya ilimleri namzeti.

13. Komurci Rustem – pedagogika ilimleri namzeti.

14. Kondratük Grigoriy – tarih ilimleri doktorı.

15. Osmanov Dlâver – “Yıldız” mecmuasınıñ baş muarriri.

16. Seydametov Eldar – tarih ilimleri namzeti.

17. Seitbekirov Eldar – “Golos Krıma new” gazetasınıñ baş muarriri

18. Seitvaniyeva Gülnara – İstanbul universitetiniñ aspirantı.

19. Seyt-Mametov Şükri – tarihçı, TC İA Ş. Marcaniy adına tarih institutı küçük ilmiy hadimi.

20. Seitmemetova Selvina – Bağçasaray tarihiy-medeniy ve arheologik müzey-qoruğınıñ üyken ilmiy hadimi; TC İA Ş. Marcaniy adına tarih institutı Qırım ilmiy merkeziniñ küçük ilmiy hadimi.

21. Seythalilova Leylâ – terciman, tilşınas.

22. Seyran Süleyman – “Yañı dünya” gazetasınıñ baş muarriri.

23. Üseinov Memedula – tarihçı, epigrafist.

24. Emirov Ayder – “Strana Krım” almanahınıñ baş muarriri

25. Yunusov Şeket – filologiya ilimleri namzeti.

Aqmescit ş., 2024 s., iyül (temmuz) 1