İlk Matbaa Uygur Türkleri tarafından kullanıldı
Matbaanın mucidi Türklerdir
Yapılan en son tarihi araştırmalar Uygur Türkleri’nin XI. asırda matbaayı tanıdıklarını ortaya koyar.
19. asrın son demlerinde Tung-Huang mevki’nin yakınında üstü duvarla örtülü bir mağarada bizim için çok önemli olan bir kaç Uygur matbaa harfleri de ele geçmiştir. Yapılan araştırma ise matbaa harflerinin 1209 yılından çok daha öncesine ait olduğunu ortaya koymuştur.Nitekim matbaanın tarihi ile uğraşan İngiliz bilgini Carter’a göre de yeryüzünde mevcut en eski matbaa harfleri Uygur dilinde olup Türkçedir.
Prof. Dr. Yahya AKYÜZ’ün araştırmasına göre, Alman Profesör Bossert, 1937′ de İkinci Türk Tarih Kongresi’ne sunduğu bildiridinde, matbaayı ilk kez Uygur’ların kullandığını savunuyor. Bununla ilgili olarak An-su bölgesinde Tung-Hunang’da bir mağarada tahtadan bazı Uygur matbaa harfleri ve Uygurca bazı baskı kitaplar da bulunmuş.
Basım sanatının bulunuşu konusunda, 1937’de 2. Türk Tarih Kongresine sunduğu bildiride, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Profesörü Bossert’ in ileri sürdüğüne göre bir ülkede matbaanın icadı ve geliştirilebilmesi için üç şartın birlikte bulunması gereklidir:
Harf sayısı az bir alfabenin kullanılmakta olması.
Okuma arzusunun artmış ve kitapların çok aranmakta olması.
Kâğıdın bilinip kullanılması.
Bossert’e göre, bu açılardan bakıldığında, matbaanın önce Çinlilerde bulunduğu şeklindeki söylenti doğru görünmüyor. Çünkü kâğıdı biliyorlardı ama binlerce harften oluşan Çin yazısı basım için çok büyük teknik sorunlar çıkaracağı gibi, bu yüzden Çince kitapların matbaa ile çoğaltılması elle çoğaltılmaya göre pek ekonomik de olmazdı. Bu nedenle, matbaayı ilk önce onların bulunduğundan kesinlikle şüphe edilmelidir. Onlar tahta vs. ile kalıp basmayı kullanmışladır ama bu matbaa tekniği değildir.
Çinlilere komşu olan Uygurlar da kalıp baskıyı, kâğıdı kullanıyorlardı. Okuma yazma ve kültür düzeyleri çok yüksekti. Hatta başka devletlere kâtip, bürokrat, çevirmen, danışman, öğretmen olarak hizmet verecek kadar bilgili kültürlü yetişiyorlardı. Sade bir alfabeleri vardı. Böylece ayrı ayrı kesilmiş harflerle bası tekniğinin ortaya çıkması için tüm şartlar hazırdı. Bu uygun ortam içinde onların matbaa tekniğini bulduklarını gösteren somut veriler vardır: Kan-su bölgesinde Tung-Hunang’da bir mağarada tahtadan bazı Uygur matbaa harfleri ve Uygurca bazı kitaplar ele geçirilmiştir. Bunların, M.S. 700–900 yıllarına çıktığı anlaşılmıştır. Böylece. Bossert’e göre, matbaayı Uygurların bulduğunu kabul etmek gerekir.
Çinliler bu tekniği 11. yy da onlardan alıp demirden harfler yaparak geliştirmişlerdir.AltınOrdu Devleti kuvvetleri, Almanya’ya yaktıkları akınlarında bu tekniği oralara götürdüler.Daha sonra da Gutenberg matbaayı kullandı.
