”Tarihnıñ erte-keç yaşaycaq şeyi – mustaqil ve mesut Qırımdır…”
-
Noman Çelebicihan.
Millet içün,atalar toprağı içün canını feda etken qahraman ecdadımız Noman Çelebicihan nesillerge örnek olacaq insandır.Daha yaş ekende Abibullah Odabaş ve Cafer Seydamet dostları ile “Vatan” degen gizli teşkilatını qurğanda millî dava ve Qırım’nı serbestligi oğrunda çalışmağa söz berdi. Ve hep sözünü tuttu.Siyaset,edebiyat,din sahalarında faal olup bir kişiniñ her taraflama inkişaf etmesi mühimligini kösterdi.Keliñiz onuñ qısqa ama tillerde detan olğan ve hep aqlımızda qalacaq hayat yolunu daha bir kere hatırlayıq.
Noman Çelebicihan (arap urufatında: نومان چلبى جهان) (1885 – 1918) – şehit ketken Qırımtatar millî qahramanıdır. Qırım musulmanlarınıñ müftisi,siyasetçi,şair, I.Qırımtatar Millî Qurultayı prezidiumınıñ azası, Qırım Halq Cumhuriyetiniñ hükümet reisi.
Noman Çelebicihan
1885 senesi Or uyezdiniñ Büyük Sunaq köyünde doğdu (bu köy sürgünlikten soñ ğayıp oldı, viranesi Canköy bölgesinde buluna). Yerli mektepte, soñra Kezlev medresesinde tahsil aldı. 1908-1916 seneleri İstanbul ve Sankt-Peterburg universitetlerinde oqudu. Huquq ve tıp fenlerini mükemmel ögrendi. 1908 senesi Cafer Seydamet ve başqa qırımtatar yaşlarınen türk inqilâbında iştirak etti. Aynı zamanda “Qırım Talebe Cemiyeti”ni teşkil etti. Qırımtatar halqınıñ çar hükümetiniñ zulumından qurtulması içün çalıştı.
1917 senesi mart ayında Qırım müftisi ve soñra Qırım Musulman İcra Komitetiniñ reisi olaraq saylandı.Hükümet başında eken, qırımtatar milletiniñ vaziyetini büs-bütün deñiştirmek ve millî medeniyetini östürmek içün büyük ğayret ve sebat kösterdi.
Noman Çelebicihan bolşevik terröruna feda oldu. 1918 senesi Ocaq 26 künü onu hapis ettiler, ve Şubat 23 künü Aqyar’da deñizciler onu mahkemesiz öldürüp, cesedini parçalap Qara deñizge attılar.
Noman Çelebicihan öz şiirlerini yaşlıq çağında yazmağa başladı. Büyük istidat ile yazılğan lirikası felsefî mizacı ile ayırılıp tura. Bir sıra eserinde teren vatanperverlik duyğuları açıq körüne. “Ant Etkenmen!” şiiriniñ metni şimdi qırımtatar halqınıñ gimnidir.
“Çoban qızı” (1912), “Bastırıq” (1913), “Tatarlar Yurtu” (1914), “Yolcu Ğarip” (1916), “Sarı Lâle” (1917) kibi şiirlerinde ince lirikanen yüksek millî pafos ve azadelik nağmeleri terennüm etile.
Noman Çelebicihan’nıñ 1913 senesi yazğan “Qarılğaçlar Duası” hikâyesi haqqında Cafer Seydamet böyle dedi: “Bu hikâye Qırım türkleri edebiyatınıñ ölmez bir parçası olaraq daima quvetini muhafaza etecektir!”Noman Çelebicihan’nıñ nutqundan:
“Qırım yarımadasında türlü renklerde bir çoq zarif güller, zanbaqlar, lâleler bardır. Ve bu lâtif ruh-i naz çeçeklerniñ рepisiniñ kendilerine mahsus bir güzelligi, özlerine mahsus lâtif qoquları bar. Bu güller, bu çeçekler Qırımda yaşağan milletler: qırımtatar, rus, ermeni, yehudi,almanlar ve başqalarıdır. Qurultaynıñ maqsadı olarnı bir yerge toplap hepisinden bir güzel ve nefis buket yapmaqtır, güzel Qırım adasında haqiqî medenî bir İsviçre tesis etmektir.Qırımtatar Qurultayı yalıñız qırımtatarlarnı degil, asırlardan berli qırımtatarlarnen beraber qardaşça yaşap kelgen diger milletlerni de tüşünmekte. Olarnı da işke davet eterek, olarnen qol-qolğa berip ketecektir. Qırımtatar bu işte amir degil, belki bir müteşebbis, yalıñız bir teşebbüsçilik vazifesini icra etecektir. ”
“ Qırımnı qanğa boğa bilirler, yurtnu ateşke bere bilirler, her şeyimizni mahv ete bilirler…Faqat bütün bular qırımlılarnıñ istiqlâl imanlarını yıqmağa degil,onu quvetlendirmege yaraycaqtırlar.Tarihnıñ erte-keç yaşaycaq şeyi – mustaqil ve mesut Qırımdır…” -
- Номан Челебиджихан.
Миллет ичюн,аталар топрагъы ичюн джаныны феда эткен къахраман эдждадымыз Номан Челебиджихан несиллерге орьнек оладжакъ инсандыр.Даха яш экенде Абибуллах Одабаш ве Джафер Сейдамет достлары иле “Ватан” деген гизли тешкилатыны къургъанда миллî дава ве Къырым’ны сербестлиги огърунда чалышмагъа сёз берди. Ве хеп сёзюню тутту.Сиясет,эдебият,дин сахаларында фааль олуп бир кишининъ хер тарафлама инкишаф этмеси мухимлигини косьтерди.Келинъиз онунъ къыскъа ама тиллерде детан олгъан ве хеп акълымызда къаладжакъ хаят ёлуну даха бир кере хатырлайыкъ.
Номан Челебиджихан (арап уруфатында: نومان چلبى جهان) (1885 – 1918) – шехит кеткен Къырымтатар миллî къахраманыдыр. Къырым мусульманларынынъ муфтиси,сиясетчи,шаир, I.Къырымтатар Миллî Къурултайы президиумынынъ азасы, Къырым Халкъ Джумхуриетининъ хюкюмет реиси.
Номан Челебиджихан
1885 сенеси Ор уездининъ Буюк Сунакъ коюнде догъду (бу кой сюргюнликтен сонъ гъайып олды, виранеси Джанкой больгесинде булуна). Ерли мектепте, сонъра Кезлев медресесинде тахсиль алды. 1908-1916 сенелери Истанбул ве Санкт-Петербург университетлеринде окъуду. Хукъукъ ве тып фенлерини мукеммель огренди. 1908 сенеси Джафер Сейдамет ве башкъа къырымтатар яшларынен тюрк инкъилябында иштирак этти. Айны заманда “Къырым Талебе Джемиети”ни тешкиль этти. Къырымтатар халкъынынъ чар хюкюметининъ зулумындан къуртулмасы ичюн чалышты.
1917 сенеси март айында Къырым муфтиси ве сонъра Къырым Мусульман Иджра Комитетининъ реиси оларакъ сайланды.Хюкюмет башында экен, къырымтатар миллетининъ вазиетини бус-бутюн денъиштирмек ве миллî медениетини осьтюрмек ичюн буюк гъайрет ве себат косьтерди.
Номан Челебиджихан большевик террёруна феда олду. 1918 сенеси Оджакъ 26 куню ону хапис эттилер, ве Шубат 23 куню Акъяр’да денъизджилер ону махкемесиз ольдюрюп, джеседини парчалап Къара денъизге аттылар.
Номан Челебиджихан озь шиирлерини яшлыкъ чагъында язмагъа башлады. Буюк истидат иле язылгъан лирикасы фельсефî мизаджы иле айырылып тура. Бир сыра эсеринде терен ватанперверлик дуйгъулары ачыкъ корюне. “Ант Эткенмен!” шиирининъ метни шимди къырымтатар халкъынынъ гимнидир.
“Чобан къызы” (1912), “Бастырыкъ” (1913), “Татарлар Юрту” (1914), “Ёлджу Гъарип” (1916), “Сары Ляле” (1917) киби шиирлеринде индже лириканен юксек миллî пафос ве азаделик нагъмелери тереннюм этиле.
Номан Челебиджихан’нынъ 1913 сенеси язгъан “Къарылгъачлар Дуасы” хикяеси хакъкъында Джафер Сейдамет бойле деди: “Бу хикяе Къырым тюрклери эдебиятынынъ ольмез бир парчасы оларакъ даима къуветини мухафаза этеджектир!”Номан Челебиджихан’нынъ нуткъундан:
“Къырым ярымадасында тюрлю ренклерде бир чокъ зариф гуллер, занбакълар, лялелер бардыр. Ве бу лятиф рух-и наз чечеклернинъ реписининъ кендилерине махсус бир гузеллиги, озьлерине махсус лятиф къокъулары бар. Бу гуллер, бу чечеклер Къырымда яшагъан миллетлер: къырымтатар, рус, эрмени, ехуди,алманлар ве башкъаларыдыр. Къурултайнынъ макъсады оларны бир ерге топлап хеписинден бир гузель ве нефис букет япмакътыр, гузель Къырым адасында хакъикъî меденî бир Исвичре тесис этмектир.Къырымтатар Къурултайы ялынъыз къырымтатарларны дегиль, асырлардан берли къырымтатарларнен берабер къардашча яшап кельген дигер миллетлерни де тюшюнмекте. Оларны да ишке давет этерек, оларнен къол-къолгъа берип кетеджектир. Къырымтатар бу иште амир дегиль, бельки бир мутешеббис, ялынъыз бир тешеббюсчилик вазифесини иджра этеджектир. ”
” Къырымны къангъа богъа билирлер, юртну атешке бере билирлер, хер шейимизни махв эте билирлер…Факъат бутюн булар къырымлыларнынъ истикъляль иманларыны йыкъмагъа дегиль,ону къуветлендирмеге ярайджакътырлар.Тарихнынъ эрте-кеч яшайджакъ шейи – мустакъиль ве месут Къырымдыр…”
