Ant etkenmen,Söz bergenmen,Millet içün ölmege!..
1918 senesi, fevral 23 künü bolşevikler elinden elâk olğan Noman Çelebicihan azretleri, yüreginden yanardağ kibi qaynap çıqqan bu ant-yeminine ömüriniñ soñuna qadar sadıq qaldı! Ebet, qırım halqınıñ yüzlerle teren bilgili ve aynı zamanda qorqubilmez, cesür oğullarından biri esap etilgen Çelebicihan ğayet az ömür körse de, (33 yıl), o doğmuş milleti içün, halqı içün, analarnıñ Anası Vetan Qırım içün misli yoq büyük işler yaptı. Qısqa bir vaqıt içerisinde çoq yıllar zarfında ğaflet yuqusında bulunğan doğmuş halqını, onıñ añını uyanttı. Neticede, er bir qırımlı, kendi ecdadlırınıñ nasıl bir büyük – ikmetli insanlar olğanlarını añlap, sezip, mağrurlanıp Çelebicihan ve onıñ safdaşları etrafında toplandılar. Halq öz evlâdı – Çelebicihannı aydın, parlaq yol kösterici qudretli bir Cetemen yıldız sıfatında kördiler, tanıdılar ve onıñ peşinden kettiler.
– Men Çelebicihannı şahsen 1908 senesinden berli bilem, – dep yaza öz hatırlavında büyük qırım şairi ve muallimi Şevqiy Bektöre azretleri. – Onıñ, cemi arqadaşları arasında közge çarpacaq qadar ayrı üstünlikleri bar edi. Temiz kiyinir, tertipni sever. Güzel ahlâqlı ve tutumlı, tütün ve içki içmez. Vaqıtını boş keçirmez, çoq oqur ve çoq çalışır edi. Çelebicihan ortadan biraz yüksek boylu, tiknaz ve sağlam müçeli edi. Areketleri çevik, yürüşi muntazam. Yürerken başını biraz ögge eger, sağına-soluna baqmaz, kendini çoq ciddiy tutardı. Kiyinişi-quşanışınde bile özüne mahsus ideal bir zevqqa saip edi. Daima temiz tuttığı eñsesine qadar tökülgen uzun ve gür siyah saçları, çatma qaşları, gür mıyıqları, biraz çiçek bozuğı olmasına rağmen, çoq sevimli, ğayet qanı sıcaq, boğday reñk çeresi, zekâ tolu, qara qumral beyaz çızıqlı qara ştan kiyer edi. Kölmek yerine krahmallı köküslik, tik beyaz yaqa ve manjet taqar, boynuna da 20 santimetr keñliginde yipek şeritten galun özüne has bir zevq ala, papion biçimli büyük bir boyunbağı bağlardı…
Şevqiy Bektöre Çelebicihannıñ portretini işte öyle tasvirley.
Bağçasarayda, İstanbulda, Sankt-Peterburgda tasil alğan Çelebicihan azretleri, 1914 senesi birinci cian cenki başlağanda cebege alına. Bazı bir malümatlarğa köre, Çelebicihan Aqmescid demirölu vokzalında cebege ketken poyezdge minecekte, tamir deposına yaqınlaşa da, qan damarını çertip-kesip, deponıñ divarına saf qırım qanı ile böyle nazm satırlarnı yaza:
Sağlıkle qal, tatarlıq!
Men ketem cenkke.
Atımnıñ başı aylandı ahret betke,
Seniñ içün yaşadım, sensiz ölsem,
Bilmem nasıl kirerim boş Cennetke!*
Zanımızca, mında izaatqa acet yoq, er şey açıq-aydın añlaşıla. Yalıñız, bir şeyni söylep keçmeli ki, mezkür satırlarnı oquğanda Çelebicihannıñ nasıl bir büyük yürekli milletperver, vetanperver şahıs olğanına tekrar-tekrar emin olasıñ.
1917 senesi. Rusiyede qalabalıqlar başlay. Çelebicihan aman-esen Vetanına qayta. O mında millet aşqına, Vetan aşqına bütün barlığı ile siyaset girdabına dalıp kete.
Qırım halqı cesür, emeksever, teren fikirli, dünyabaqışı ileri ve sağlam Çelebicihan azretlerini milletniñ em siyasiy, em de diniy yetekçisi – lideri olaraq sayladı ve yuqarıda söylegenimiz kibi, onıñ peşinden ketti. Bu tarihiy vaqia 1917 senesi noyabr 26-da öz işini başlağan Birinci Qırım Milliy Qurultayı Qırım Halq Respublikasını ilân ete ve Anayasasını – Konstitutsiyasını qabul ete. Çelebicihan azretleri ise, işte yaı Respublikağa yolbaşçı saylana. Velâkin eki – üç ay keçer-keçmez bolşevikler Aqyar deñizcileri yardımı sayesinde Qırım Milliy ükümetini dağıta. Ükümet azalarını, bu cümleden Çelebicihan azretlerini de yaqalaylar ve Aqyar apshanesinde qurşunğa tutalar.
Qırımnıñ, daa doğrusı Türk dünyasınıñ daa bir Cetemen yıldızı – meşali İsmail bek Gaspralınıñ evlâdı, baba izinden ketken Şefiqa hanım öz hatırlavlarında qayd etkenine köre, o bir sıra safdaşları ile Çelebicihannı apsten qurtarmaq ve qaçırmaq üzerinde iş alıp bara. Velâkin olar silâlı askerler tarafından bir tamam sarılğan Aqyarğa kirip olamaylar.
Şefiqa hanım Gaspralı Çelebicihannıñ soñki künü aqqında böyle yaza: “Çelebicihan efendiniñ hanımından diñlegen edim: Onıñ kendisi de, apsten qurtulmaq, qaçmaq çarelerini araştırğan. Oña ara-sıra yemek alıp barğan ihtâr bir qadın vastası ile, öñce ailesile temasqa keçken. Planınıñ tatbığı içün lâzim kelgen temin etmek üzre, kene o ihtiyar qadın Kezlevge ketmek yollarını arağan, lâkin… 23 fevral kelip çıqqan. Kendisini idamğa alıp ketmege kelgenleri vaqıt yuqlay eken. Uyandırğanlar. Vaziyetni qavrayaraq qalqqan, ücre arqadaşları ile vedalaşqan ve cellâtnıñ peşi-sıra yürgen. Apshaneniñ avlusında divarğa dayandıraraq ayaqqa tursatqanlar. Başını yuqarığa qaldırğan, kök yüzüne baqıp, arqağa sıqılğan qurşunlarle yerge serilgen…”.
İşte, bu deşetli facia 1918 senesi fevral 23-te sadır oldu. Velâkin, bugün de – bugün Çelebicihan azretleri aramızda bulunmasa da, onıñ millet aşqına, halq aşqına, analarnıñ Anası – Vetan Qırım aşqına başlağan muqaddes işleri – yaqıp ketken qığılçımı büyük meşalge çevirilmekte. Demek, Çelebicihan azretleri ayat! O ebediy! O mengu!
… Artımızda şanlı bir tarih ile bir zamanlar er yerde kendi quvetlerini yükseltken ve şimdi, asırlar astında beyaz kefinlerge bürünip bizge baqqan bir ecdad bar. “Aceba, menim torunlarım bu müim künlerde ne yapacaq?” dep bizni temaşa ete. Eger bizler ecdadlarımıznıñ torunları isek, olar kibi fedakârlıq kösterip iş yapmalımız. Olarnıñ yapqan işlerini tekrar tiriltmek – bizim vazifemizdir!*
—————————
* – Çelebicihan
Memba http://leylaemir.org/lat/our-columns/editors-page/editors-page.php
