Qırımtatar Halqımıznıñ Ramazan ayı (Oraza) Bağlı Adetleri
Ramazan ayı qırımtatar halqı içün ve umumen bütün dünya musulmanları içün mubarek ve müim bir aydır. Ramazan ayınoraza tutmaq farz olundı. Quranda bu aqta böyle buyurıla: “Ey, iman etkenler! Allah sizge, sizden evel olğan halqlarğa kibi, oraza tutmaqnı farz etti. Oraza tutıp, Allahtan qorqqanlardan olursıñız” (Baqara suresi, 2/ 183-ci ayet). Qırımtatarlar, musulman olıp, oraza tutmağa o qadar alıştı ki, bu ibadet adet olıp saqlandı. Belli tarihiy devirlerde ibadetler yasaqlanğanına ve çoq diniy adetlerimiz yoq olğanına baqmadan, qırımtatarlar bu mubarek ayda oraza tutmağa devam etti. Bu ise halqnıñ Allahtan qorqqanını, Onıñ emirlerini ömürge keçirgenini bildire.
Keliñiz, Ramazannen bağlı adetlerimizni ögrenip, olarnıñ diniy tamırlarını tapmağa tırışayıq.
Ramazan ayınıñ birinci kününden evelki aqşam, bundan da ğayrı, Ramazan ve Qurban bayramlarınıñ arefesinde “qoqu çıqarmaq” adetimiz bar. Aqşam yaqınlaşqanda qırımtatar qadınları evlerinde çeşit-çeşit lezetli aşlar pişirip, et ya da çiberek qızartıp, böyle etip, qoqusını çıqara. Bundan soñ qomşular bir-birlerini bu lezetli aşlarnen sıylay. Bilgenimiz kibi, evel telefon, internet kibi vastaları yoq edi. İşte, “qoqu çıqarmaq” adeti Ramazan ayı ya da diniy bayram yaqınlaşqanını bir-birlerine bildirmek içün bir vasta olğan. Yani, bu adetniñ birinci manası, qomşular arasında haberleşmedir. Ekinciden, İslâm dinimizde qomşu munasebetleri ayrı bir yerni almaqta. Bu adet ise, qomşular arasında dostane munasebet qurmağa yardım ete.
Qomşular arasında bu lezetli aşlar paylaşılğanda, bazı insanlar “ölülerniñ canına tiysin” dep, ayta. Keliñiz, bu adetniñ tamırlarına baqayıq. Hadislerde bildirile ki, insan ölgen soñ, onıñ ameller defteri tek üç şey içün qapanmay. Birinciden, sadaqa icariye, yani insannıñ cemaatqa fayda ketirgen amelleri içün ölümden soñ da oña savap ketirecek. Ekinciden, faydalı bilgi ve üçüncisi mümin balasıdır. Yani, eger bir bala ana-babasınıñ adına hayırlı amel yapsa, meselâ, sadaqa berse ya da fuqare insannı aşatsa, o amel ana-babasına savap ketirecektir. Demek ki, “ölülerniñ canına tiysin” degen ibareni “ölülerniñ savabına yazılsın” dep, añlamaq kerektir.
Endi ise orazanen bağlı adetlerimizni hatırlayıq. Ramazan ayı devamında suhur (temçit), yani sabalıq olaraq qırımtatarlar çiberek ya da yantıq pişire edi. Bu aş lezetli ve besleyicidir. Un ve et kün devamında ezim etile. Bu ise, orazanı qolay-qolay tutmağa yardım ete. Muhammed Peyğamberimiz (s.a.v.) böyle buyurğan edi: “(Oraza künleri) tañdan evel aşañız! Kerçekten de, suhurda (temçitte) bereket bardır” (Buhari, Müslim). Oraza künleri saba, tañdan evel aşamaq sunnettir. Qayd etmek kerek ki, qırımtatar halqı da bu sunnetke uymağa tırışa.
Ramazan ayında küneş batqan soñ bütün dünya musulmanları iftarğa, yani aqşam aşına buyura. Qırımtatarlarnıñ cemaat iftarlarını yapmağa adeti bar. Musulmanlar bir-birlerine musafirlikke barıp, beraberlikte ağız açıp, aşqa buyuralar. Bundan da ğayrı, iş adamları ya da Qırım müftiyatı tarafından camilerde de iftar berile. Belli olğanı kibi, Ramazan ayında orazalı insannı aşatqan kimse çoq savaplarğa nail olur. Muhammed Peyğamberimiz (s.a.v.) böyle buyurğan edi: “Bir orazalı insanğa iftar bergen kimsege, o orazalınıñ savabı qadar savap berilir. Amma o orazalınıñ savabından da bir şey eksilmez” (Tirmizi, Savm 82).
İftardan soñ ise, cemaat namazları qılına. Adet olaraq, camilerge teravih namazını qılmaq içün barğan erkekler, qartlar, özüniñ yanına balalarnı da ala. Böyle etip, balalarğa bu sunnet olğan adetimizge sevgi aşlana.
Ramazan ayınıñ soñunda da fitir sadaqası bermek adetimiz bar. Bu sadaqa fuqare musulmanlarğa berilip, olarnıñ Ramazan bayramını da quvanç ile keçirmege imkân bere.
Añlağanımızğa köre, adetlerimizniñ er biriniñ ayırı bir sebebi ve diniy tamırı bardır. Keliñiz, diniy adetlerimizni saqlayıq. Cümlemizge Ramazan ayına qavuşıp, oraza tutıp, Allahnıñ rizasını qazanmağa nasip olsun!
“Hidayet” aylıq diniy-içtimaiy gazetasından
