Türk dünyasının stratejik çatı kuruluşu: Türk Keneşi

Türk Keneşinin kurulmasına ilişkin ilk adım, 2009 yılında Nahçıvan’da yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 9. Zirvesi’nde atıldı.

Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan’ın 3 Ekim 2009’da imzaladığı “Nahçıvan Anlaşması” ile ise süreç kurumsallaştı ve Türk Keneşi kuruldu. İstanbul’da 15-16 Eylül 2010’da düzenlenen 10. Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nde ise Keneş resmen hayata geçirildi.

“Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi”, “Türk Konseyi” ya da “Türk Keneşi” olarak adlandırılan devletlerarası yapı, devlet başkanları konseyi, dışişleri bakanları konseyi, her ülkeden gelen akil insanlardan oluşan aksakallar konseyi, kıdemli memurlar komitesi ve merkezi İstanbul’da bulunan sekretaryadan oluşuyor. Türk Konseyinin kurulmasından bu yana devlet başkanlarının katılımıyla 6 zirve düzenlendi.

Türk Keneşi aynı zamanda Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA), Türk İş Konseyi, Türk Akademisi ve Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), Türk Dünyası Ortak Odalar ve Borsalar Birliği gibi mevcut iş birliği mekanizmaları için de bir şemsiye kuruluş vazifesi görüyor.

“Türk Dili” çatısında birleştiler

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye’nin kurucu üye olduğu Türk Keneşinin zirve ve etkinliklerine Özbekistan ve Türkmenistan da aktif olarak katılıyor.

Macaristan ise gözlemci üye statüsüyle Keneş’in etkinliklerinde aktif olarak yer alıyor.

Üye devletlerin yaklaşık 5 milyon kilometrekare toprak üzerindeki varlığı ile etkin Türk Keneşinin temel amacı ise dış politika, ekonomi, ulaşım, gümrük, turizm, eğitim, medya, gençlik ve spor dahil birçok alanda iş birliğini geliştirmek.

Türk devletleri arasında daha derin ilişkileri hedefleyerek Avrasya bölgesinde ve İslam dünyasında, özellikle de Orta Asya ve Kafkaslarda uluslararası iş birliğini geliştirmeyi de amaç edinen Keneş, bölgede barış ve istikrarın güçlendirilmesi, iş birliğinin artırılması ve ortak kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasına yönelik dış politika çalışmalarına ağırlık veriyor.

Budapeşte’de “Türk Keneşi” temsilciliği

Macaristan’ın “Doğu Açılımı” olarak adlandırılan ve 2010’dan bu yana ülkenin Türk cumhuriyetleri, Rusya, Çin, Orta Doğu ve Asya’ya dönük yeni dış politika yönelimi doğrultusunda bu ülke ile Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Türk Keneşi arasında yakın iş birliği kuruldu.

Kırgızistan’ın Çolpon-Ata kentinde geçen yıl düzenlenen Türk Keneşi 6. Zirvesi sırasında Macaristan, Türk Keneşine gözlemci ülke olarak katıldı.

Macaristan’ın Türk Keneşine üyelik sürecinde Türk cumhuriyetleriyle özellikle ekonomik ilişkileri güçlendirme hedefinin yanı sıra Macar halkının Türk tarihi, kültürü ve dili ile kurduğu bağ da etkili oldu.

Macaristan Başbakanı Viktor Orban, Türk Keneşinin 6. Zirvesi’ndeki konuşmasında, Macarların kendilerini Hun İmparatorluğu Hükümdarı Atilla’nın soyundan gördüğünü ve Hun-Türk kökenlere dayandığını belirtti.

Macarcanın Türk dili ile akrabalığı olduğunu vurgulayan Orban, “Biz Macarca konuşuyoruz. Bu Türk diliyle bağlantısı olan eşsiz bir dil. Hristiyan dinini aldık fakat Kıpçak-Türk ilkeleri üzerinde duruyoruz.” ifadelerini kullandı.

Macaristan’ın gözlemci üyelik statüsü almasının ardından, Budapeşte’de Türk Keneşi Avrupa Temsiliciliğinin açılması da kararlaştırıldı.

Temsilciliğin, Türk Keneşi 7. Devlet Başkanları Zirvesi’nden önce açılması ve Macaristan’ın yanı sıra AB ile AGİT, OECD, Vişegrad Grubu gibi diğer Avrupa kurumlarıyla da ilişkilerin güçlendirilmesi ile Keneş’in Avrupa’daki görünürlüğünün artmasına yardımcı olması hedefleniyor.

Uluslararası arenada ve üye ülkeler arasında iş birliği arttı

Siyasi iş birliği başta olmak üzere ekonomiden turizme, gençlik ve spordan eğitime 20 farklı alanda iş birliğini kapsayan Türk Keneşi, bugüne kadar 6 zirve, 13 dışişleri bakanları toplantısı ve 50 bakan toplantısı düzenledi.

Keneş, 130’u aşkın çalışma grubu ve uzmanlar toplantısı, pek çoğu uluslararası düzeyde olmak üzere 25 konferans, forum, mesleki eğitim programıyla gençlik kampları ve festivalleri de hayata geçirdi.

Üye ülkelerin bakanlıkları ve ilgili kurumları arasındaki iş birliğinin gelişmesi için yürütülen çalışmalar kapsamında bugüne kadar 25 anlaşma ve mutabakat zaptı imzalandı.

Türk Keneşinin uluslararası arenada görünürlüğünü ve saygınlığını artırmak amacıyla başta Birleşmiş Milletler (BM) ve organları olmak üzere çok sayıda uluslararası örgütle iş birliği tesis edildi.

Mekke’de 31 Mayıs 2019’da düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Zirvesi’nde, Türk Keneşinin 8 yıllık gözlemci üyelik başvurusunun sonuçlandırılması kararı alındı.

Kırgızistan’ın Çolpon-Ata şehrinde 3 Eylül’de Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un ev sahipliğinde ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, dönemin Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın katılımıyla Türk Keneşi 6. Zirvesi düzenlendi.

Kazakistan’ın başkenti Nur Sultan’da mayıs ayında Türk Keneşi Ticaret ve Sanayi Odasının (TTSO) kurulmasını öngören tüzük imzalandı.

Özel sektör temsilcilerini bir araya getiren “Ortak İş Forumları” düzenleyen Türk Keneşi çatısı altında ayrıca “Ortak Yatırım Fonu” kurulması için de çalışmalar sürüyor.

Öte yandan, bakanlar düzeyinde yapılan toplantılarda alınan kararlar doğrultusunda üye ülkelerde teknik çalışmalar da yürütülüyor. Bu kapsamda, milli eğitim bakanları düzeyinde yapılan toplantılar sonucunda Türk Üniversiteler Birliği (TURKUNİB) kuruldu, Türk Dünyası Ortak Tarih kitabı çalışmalarında sona gelindi ve Ortak Coğrafya ve Edebiyat kitabı kavram kağıdı kabul edildi. Eğitim bakanları düzeyinde yapılan toplantılar sonucu ayrıca “Orhun Süreci” olarak adlandırılan öğrenci ve öğretim elemanı değişim programı uygulamaya konuldu. Medyadan sorumlu bakanlar toplantısında ise üye ülkeler resmi televizyon kanalları ve haber ajansları arasındaki iş birliğinin geliştirilmesi fikri kabul gördü.

7. Türk Keneşi Zirvesi 15 Ekim’de Bakü’de yapılacak

Bu yıl Türk Keneşinin 10. kuruluş yıl dönümü kutlanacak.

Türk Keneşinin kuruluşundan bu yana geçen 10 yıl içinde bakanlar düzeyinde yaklaşık 40 toplantı yapıldı, son 10 ayda ise bu düzeyde 10’u aşkın toplantı düzenlendi. Türk Keneşi bakanlar düzeyindeki toplantılarının beşte biri son 9 ay içinde yapıldı.

Türk Keneşinin kurucu anlaşması olan Nahçıvan Anlaşması’nın imzalandığı tarihin ve “Türk İş Birliği Günü”nün ekim ayında olması vesilesiyle bu yıl 7. Türk Keneşi Zirvesi’nin 15 Ekim’de Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenmesi kararlaştırıldı.

Zirvenin ana konusu, “Ülkelerimizin Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerinin (KOBİ’lerin) Geliştirilmesi” olarak belirlendi.

Zirveden önce Türk Keneşinin Avrupa Ofisinin gözlemci üye Macaristan’da hizmete açılması planlanıyor.

Öte yandan, Türk Dünyası Ortak Odalar ve Borsalar Birliğinin ilk Genel Kurulu da 31 Temmuz’da İstanbul’da düzenlenecek. Özbekistan, Türkmenistan ve Macaristan’ın Odalar ve Borsalar Birlikleri başkanlarının da bu toplantıya katılması öngörülüyor.

“Türk Konseyi, Türk devletleri arasındaki iş birliğinin kurumsal kimliği”

Çolpon-Ata’da geçen yıl düzenlenen Türk Keneşi Zirvesi’nde alınan ortak karar doğrultusunda Türk Konseyi Genel Sekreteri olarak atanan Bağdat Amreyev, Keneş’in çalışmalarını AA muhabirine değerlendirdi.

Türk Keneşinin sekreteryasına ev sahipliği yapan Türkiye’nin yetkilileriyle de iletişim halinde olduklarını belirten Amreyev, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile sık sık görüştüklerini, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ile 16 Nisan’da, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Jeenbekov ile 9 Şubat’ta bir araya geldiklerini belirterek Türk dünyasındaki iş birliğini daha da derinleştirmeyi hedeflediklerini kaydetti.

Türk Keneşinin genç ve dinamik bir teşkilat olarak 10 yıllık zaman zarfında çok mesafe katettiğini ve önemli işler başardığını vurgulayan Amreyev, “Türk Konseyi üyeleri birlikte aynı hedefe odaklanmaya, uluslararası arenada ortak amaçlara yönelik çalışmaya kısa bir süre içerisinde alıştılar. Dolayısıyla Türk Konseyi, Türk devletleri arasındaki iş birliğine kurumsal bir kimlik kazandırdı.” diye konuştu.

“Özbekistan ve Türkmenistan’ı Türk Konseyinde görmek istiyoruz”

Mayıs ayında tarihte ilk kez “Ortak Türk Ticaret ve Sanayi Odasını” kurduklarını vurgulayan Amreyev, Özbek, Türkmen ve Macar Ticaret ve Sanayi Odalarını da bu sürece dahil etmeyi istediklerini belirtti.

Geçen ay tarihte ilk defa bir Türk Konseyi Genel Sekreterinin Özbekistan ve Türkmenistan’ı ziyaret ettiğini ve ziyaretlerin çok olumlu geçtiğini kaydeden Amreyev, “Önümüzdeki dönemde Özbekistan’ı ve Türkmenistan’ı Türk Konseyinin birer parçası olarak görmeyi, dost ve kardeş Özbekistan ve Türkmenistan’ın bayraklarını Sekretarya binasının önünde dalgalandırmayı çok arzu ediyoruz.” dedi.

Türk Yatırım Fonu

Amreyev, “Türk Yatırım Fonu”nun kurulması için gerekli çalışmaların yapıldığını belirterek “Fon kısa süre içinde faaliyete geçecek ve başlangıçta 500-600 milyon dolarlık bir fon olacak. ” ifadelerini kullandı.

Üye ülkeler arasında ekonomik iş birliğinin güçlendirilmesinin Keneş’in en temel hedeflerinden biri olduğunu söyleyen Amreyev, bölgesel ve küresel olumsuzluklara rağmen üye ülkeler arasındaki ekonomik iş birliğinin olumlu bir çizgide ilerlediğinin altını çizdi.

Amreyev, “2015 yılında gerçekleştirdiğimiz Astana Zirvesi’nden bugüne kadar Türk Konseyi üye ülkeleri arasındaki ticaret yüzde 22 artışla yaklaşık 9 milyar dolara ulaştı. Buna Özbekistan ve Türkmenistan’ı da dahil ettiğimizde toplam ticaret rakamı 16 milyar doları buluyor.” diye konuştu.