Dobruca Tarihi

Başqalarına kore, nasıl İon İonesku de la Brad, Robert Roesler, H.Berghaus, Ritter, Ubiçini, Bieloserkoviç  Baron d’Hoggue, sayı 200.000 canğa cetışe, turk-tatar sayılarıda fazlasıman yuksek. Teplov adlı bulğar ilim adamı yaza ki 1877 de sade Medcidiye de 2.800 turk ve 12.000 tatar barın bıldıre.

     Bılınmesı kerek ki tatarlar, yani bo yerde yaşağan qırımtatarları,bugun bıle çekıneler “tatarmız” demege ve ozlerın “türk” dep tanıtqanda gurur tuyalar emde rustan qorunğan bolalar!Asıl maqsad, Türkiye ge koşmek ozınnı “türk” bıldırıp…1800- de em 2010- daqı acınıqlı bır gerçek, aqıyqat.

      1896 da yasalğan nufus reforması turk-tatar milletını şay kostermekte: 25 millet arasında, 12.146  turk bar ve 28.670 tatar.Bızım kunlerımızde, sonğı can sayısında, 22.000 tatar ve 23.000 turk dep yazıldı, bızım bılgenımıznı eger aytsaq, asılı 3.000 turk bolğanda, 38.000-40.000 tatar en azından barmız.

        Yoqarda kostergen dokumantlardan anlaşıla ki bızım cerleşmemız Dobruca topraqlarına sıraman, arqa – arqa, turmadan ağıp asırlar boyınca dayanğan.Dobruca’da qalmaqnın ekı mânasını anladıq: bırıncı sebep Qırım Vatanımızğa yaqınlığı ve ekıncı sebep, Dobruca’da osmanlıların emde romenlerın hükümdarlığında bolğan serbestlık. 

Bugunkı Romaniye’nın topraqlarında barmız avarların kelmesımen dokument kıbı; qıpçaqların kelmesımen ta aruv etıp cerleşemız; hanlığın zamanında ve sonra osmanlıların vaqıtında, bız bo topraqların saybları kıbı tanılamız.1500-1700 senelerınde bo yerdekı      medeniyetlernı aqtarğan tuccarlar ve ya yazarlar, Paul Ciorcio, Marco Vernier, Paul de Alep v.b. Dobruca’nın adını “Tatarskoe Pole” deyler, yani “Tatarların Memleketı”. 
Ep romen tarihçilerınden bılemız ki XVI-XVII asırlarında eş eksılmeden tatarlar oturğanlar ve İstanbul’ğa qul ( qole, yesır) aketıp satqanlar. Akıncı em Azap askerlerın barlıqlarıda aytıla. 1850 senesıne dair yazğan  İon İonesku de la Brad şonı bıldıre:”Qırım’dan quvılğan tatarlar 1828-1829  cenklerınden sonra, Basarabya (Bucaq) topraqlarına cerleşeler, ve İsmayl rusqa tuşkenson, Tuna’nı geşıp Dobruca’ğa cerleşeler.”

     Bızım tarihımızge kereklı olaylar şonlardır:sayımız, yaşayışımız, kulturımız, tıl ve orf-adet barlığımız ve bolar uşun yasağan mekteplerımız.

        Belkıde aydınlarımız yazğanlar bızler uşun bır –qaş qaber.İlla bızge yetışken yazı Mustecep Ulkusal’ın eserlerıdır: Dobruca ve Türkler, Qırım-Türk-Tatarlararı,Qırım uşun bır omır-hatıralar.Ulkusal Ağamız klasik kitabında hicretlerın sebeplerın bıldıre:

      “Rus idaresinin Kırım’da Türk-Tatarlara karşı uyguladığı bin bir çeşit baskı,haksızlık, adaletsizlik, gasp,  soygun, hapis, sürgün muamele ve hareketlerine dayanamıyan, sabır ve tahammül kuvvetini kaybeden Türk-Tatarlar güzel, bereketli, havası temiz ve sağlam, her bakımdan zengin vatanları Kırım Yarımadası’ndan Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresindeki memleketlere: Balkanlara, Rumeli’ye, Dobruca’ya, Anadolu’ya, hatta bâzı Arap topraqlarına göçmeye başladılar.”

      Sebepler:

1. Dinımız yasaq boldı: mektepler qapaldı,oz ana tılımızde yazmaq, oqumaq, qonuşmaq yasaq boldı.
2. Tarım Bakanlığı ve çiftlik sayblerı topraqlarnı zaptetken edıler.
3. Devletke alınğan vergıler fazlasıman ağırlaştı.
4. Balaban çiftçilik sayblerı bıldırmeden kontraktlarnı( negadar odelecek çalışqan haqqı) tatarlarnı quleday etıp çalıştıra edıler.
5. Tatarların serbest ayvanları zorman alındı devletın tarafından.
6. Hükümetke karşı anğaralarını  (borıclarını) em paraman emde at-arabaman odeyler.
7. Memurlar tatarlarğa haqsızlıq yapalar em rüşvet ısteyler.
8. Ataların topraqların qayb etken tatarlar ağır şartlarda kiraman ışleyler aynı ata-toprağını.
9. Aşlıq zamanında tatarlarğa yardım berılmey.
10. Askerge 10 yıl qızmet ettırmek, elbette rus ordusunda.
11. Qırım’ğa yerleşken yabancıların sayısı arta: menonit, alman, bulğar; rus ve ukrayn
12. Çarlar ve zâdeganlar Qırım’nı dinlenmek yerı yaptılar.
13. İftira, yalan,hucüm,basqı, surgun Sibirge emde davasız, esapsız, zindan.

General Levitski 1879 da yaza:  

“Yurdundan uzaq vilayetlere sürülenlerin sayısı çoktu; hesabını bilen yoktu.Durumları da o qadar kötü idi ki, kürek cezasiyle Sibirya’ya sürülen mahkumlar bile bu hale gıpta edemezlerdi.”

Konduraki ( rus yuksek memuru) hükümetin tutumunu tenkid ederek şunları yaza:

“Kırım Tatar’ları bize karşı düşmanlık besleselerdi, savaş esnasında evlerini bütün kıymetli eşyalariyle bırakıp kaçmış olan Rusların evlerini  talan ve yağma ederlerdi.Böyle bir şey yapmamışlardır. Tatarlar okadar terbiyeli ve akıllı davrandılar ki yerlerinde kalan rusları incitecek bir söz bile söylememişlerdir.”

( Ulkusal,s.136)  

    Bonday bır düzende qırımtatarları koşeler Dobruca’nı türk toprağı dep, “Aq Topraq” dep, Vatanımızın cerıne zemani vatan, dep ve bo koşmeler 1780 den başlap, sene-sene süre, tap 1862 senesının kuz aylarına. Kelgende ve cerleşkende Sultan Abdulmecit’nın memurları er ailege bır ogız bereler, tarlanın ışlenmesıne tuşunıp.Tarla 5 hektardan başlap 10 hektarğa cetışe, koylerın cerıne kore, kelgenlerın sayısına kore, çünkü eş bır kımse aytalmadı ta aru açıklap.Qaş hektar (100 m kare) berıldı bır ailege? degen sorğını saldıq, illa cevap yoq.Sade oğız unutulmağan, çünkü, bek kop aile onı soyğanlar ve onın etı-mayıman qattı qışnı ozğarğanlar.Kım dayanğan soymadan bereketlı ayvannı, onın tarlası qolayman egılgen.Qartlarımızın aytqanlarına qulaq saldım ve tuydım ki yaqın er ailenın bır torba ve ya torbaşıq altını bar eken.Sonğı ve kuz ayların suvıqlarında kelgenler gemımen cetışkenler.Onlardan bır qaş ay ve ya bır qaş sene, ya da  onar sene evel kelgenlerın bazısı qaradan, Bucaq’nı geşıp, suvlarnı atlap ve ya dolaşıp cetkenler Dobruca’ğa.Onların atları ve arabaları, eşiyaları ceterlı eken. Kop at ketırgenler, ele o meşhur tatar atın saylap ve qarap ketırgenler, aile adlarını “Bolat” dep qazanğanlar.

      Bırıncı qışın zorlıqların cenmek uşun, cemaat bır-bırıne baylanğan, hicretının ağırlıqları bırleşmege kerekken colnı aşqan.Ekıncı mesele bek guçlı(onemlı): boş yerge canı koy qurulmagan! Denızın limanına uzaq (15-20 kilometre) yaqında o yerlerde osmanlıların hisarları (fortları) bolğan ve eskı türk koylerın oşağına tatarlar Qırım’dan kelıp cerleşkenler.Atta,nesıllernı cengen ekı atasözıde o koşmelernı şay hatırlata:

1.Qırım’dan sondırmeden ketırgen ateşımıznı qorunuz, qaytarmız! 

2.Nevaqıt quyunı tabalmağanlar, Azaplar koyın cematı tap Istambul’dan qarap sorağanlar ve şo cevapnı alğanlar:quyuların cerımen haritamıznı berermız eger söz bersenız ki er quyunın başına bır camı ya da mescit otırtsanız!

      Șalaş ışınde geşken bırıncı qış. Belkı ekıncıde. Tarlaların bergen egınlerı, ayvanların cetışken soyları, anca qışnı atlatmağa yardımcı bolıp, yazın ve kuzın bereketıne toydırğan milletnı.Sabırlı dedelereımız

koşkenler koyden koyge, şalaştan üyge, kerbış üyden taş üyge, sonsız cenklerden qorqıp, qazaqlıqnın tesirınden qaşıp, oz tatar koylerınde toplaşqanlar, qolaylıqnı korgende, Istambul’ğa cetkenler…

      Istambul’man Bursa’nın arası bızım dedelerımızın koylerımen Qırım’nı, Dobruca’nı o yerlerge uzatqan!Şalğan muacir durkulernı dınlesek, yaratqan şınlarnı seslesek, cılatqan sözlernı aytışsaq, kuldurgen avadislernı baş-başqa qoştırsaq, belkıde anlarmız zamanların tarihını…çünkü o vaqıtlardan qalğan atasözımız bugunde sılkındıre:”zengın bolsan, uş kere koş!”

       Mustecep Ulkusal hatıraların başlağanda anlata Dobruca’nın quruluşın ve dayanmasın:

“Babamın babası Abdurrahman’dır.Abdurrahman’ın babası Hasan ve Hasan’ın babası Hayalı’dır.Hayalı ve Hasan Kırım’ın Cankoy’ıne bailı bır koyde doğıp yaşamışlardır.

Koyun adını bilmiyorum Bunların Kazak soyundan (kabilesınden) olduklarını sanıyorum.

Hasan’ın oğlı, yani babam Fazıl’ın babası Abdurrahman Kırım’ın aynı koyunde 1840 yılında doğmuş  olsa gerektir.Cankoy’de ve civar koylerinde yaşayan Türkler (Tatarlar),Kırım’ın Ruslara geçmesinden sonra “Ak Topraq”dedıklerı Osmanlı memleketlerine göç etmeye başlamışlardır.Dedem Abdurrahman da 1862 yılında Kırım’ın Orkapı’sından araba ile çıkıp Bucak (Besarabya) topraklarını geçip ve Tuna’yı atlayıp Dobruca’ya çıkmıştır.

       O zaman oldukça işlek bir iskele olan Mangalya kasabasına yakın Sarıgöl köyüne yerleşmiştir.Burada medrese açarak talebe okutmuş ve bir taraftan da köyde imamlık yapmıştır.Babamın söylediğine göre dedesi Hasan ve büyük dedesi Hayalı de Kırım’daki köylerinde hem rençperlik ( çiftçilik) hem de hocalık yaparlarmış. Çalışkan, dürüst ve orta halli insanlarmış.Abdurrahman Kırım’dan yeni evli olarak gelmiş, Sarigöl’de Hâkime, Sâkine adlarında iki kızı, Fazıl, Kavlamet ve Dervişamet adlarında, üç oğlu dünyaya gelmiş.Babam Fazıl 1869, kardeşleri Kavlamet 1871 ve Dervişamet 1875 yıllarında doğmuşlardır.”

     (M.Ulkusal,Kırım yolunda bir ömür, Ankara 1999,s.13)