Barlığımızğa dair bırıncı dokümantlar – Güner Akmolla

Bır yabancı yerde tuvğan ve osken başqa milletının evladı, mektebın başlanmasıman anlay ki onın tarihı bo memlekette aytılmay ve bılınmiy.O zaman mecbursın qaramağa tışardan kelgen tarihi bılgılerge, mecbursın senın milletıne dair yazılğanlarnı toplap, şuruk fikirlernı atıp, yaqşı ve haqlı fikirlernı üyrenmege ve tanıtmağa etrafındaqılarğa, oz milletınden ve yabancı bolğanlarğa.Qolay bır ış tuvıl, çünkü “qale mırağan nevaqıt ışınden qazılğan!”Dayanıqlı Tanıtlar, deliller ketırgenson, anca qonuşabılesın ve yazıp bıldırebılesın kelecek nesıllerge.
Bır milletnı kostergen barlıqlar bonlar: kultur, tıl, edebiyat. Milletın qurğan hükümetı cöytılsa bıle, politik, ekonomik, askeri koruşlerınden, o kenede cöytılmaz neqadar vaqıt milli duyğular yaşarlar o milletnın ruhında.
Sade bolaytıp dayanar o millet dünya tarihınde ve tırıler munasıb zamanda.Uluslararası Tarihınden Qırımtatarların vatanları, memleketlerı,Orta Çağında cöytılğan.Asılında cöytıla anılmadan Orta Çağın sonında.( Ev Medyu).Altın Ordı İmperyası (romencede orda bergen “hoarda”yani terbiyesız ve vahşiy çeteler) ve sonra Qırım Hanlığı artıq qayblerge geşeler, onlar rus tarihçilerın sebebınden unutılıp ve unuttırıp.Balalığımnı markat etken bır tablo: bız, tatarlar, Asiya’nın vahşilerımız, terbiye ve medeniyetsızmız, koşıb cürgen halkmız, yani migratormız,v.b. Avrupa, ele Romaniye, bızım sebebımızden gerı qalğan denılgen fikirler ders kitapların ışınde dayma tabıldılar, emde milletın arasında şıbırdaşıp aytılğan sözlernı tuya edım: “bek aruv olarğa, rus kelsın haqlarından!”Dünya tarihınde balaban imperyalarnı qurğanlar bıle ırıp coq bolğanda asırlar ışınde, elbette sebeplernı qaraştırmaq milli borc.Qabat bızde er neqadar etraf milletlerge yani rus milletıne atsaqta cüknı. Ozımıznı, kımlıgımıznı, barlığımıznı, asırlar boyı yaşatqan medeniyetımıznı ozımız qoruycaqmız. Qoruyalmasaq, o zaman qayb bolmağa razı bolayıq.
Türk dünyasında, türk milletlerın arasında yaşağan tatar milletı, bugunkı qırımtatarlar,70 qoranta,balaban aile qabile kıbı balabanlıqta bolıp tanılmaqtalar.Bar ve ya az, ya da eş yoq mongollıq, oda onemlı mesele bolalmaz tarihnın milletler arasında qainap taşqan vaqıtlarında.Kokenımızın mongol-türk dep qarışmaların sebebın qaramağa ve çözmege mecburmız qolğa alıp Avrupa’daqı rus ve sonra sovyet politikasını.
O 70 qabilenın arasında quvetlı bolğanları aytıla bugunde: Argın, Şırın, Bargîn, Qırq, On, Merkit
v.b. Ailelerın en qıymetlısı Şırın eken, M.Ülküsal’ğa dair, klasik kitabında, s.29, bölüm Kırım da Devlet Kuruluşu . Er qabilenın ayrı tamğası bolğan, 1925- te Qırım Komiser Şurasının Ağustos ayında alğan Qararına kore 1926 Şubatta Osman Aqçoqraqlı’nın qıymetlı kitabında bar bolıp.Merhum Ismail Otar bey türk dünyasına bıldırmekte çevırıp ve Ünver Sel bey Ankara da 1996 da yayınlamaqta, yaqın 400 qullanılğan tamğa-damğa. Eskı zamanın ocaqları (qabilelerı) şo adlarıman anılğanlar: Ming (Bin), Cüz ( Yüz), Qırq, On, Calayır, Kongrat, Alçın, Arğın, Qıpçaq, Çaqmaq, Qırğız, Qazaq, Qalmıq, Qarlıq, Bulaq, Samarçıq, Kıtağan, Kilecı, Kenbeges, Buyraq, Oray, Kıyat, Qıtay, Qanğlı, Oğuz, Çublaç, Tutçi, Naygur, Otacı, Arlay, Giray, Ongut, Borkut, Tanğıt, Alavut, Misk, Merkit, Qalan, Onğlan, Qarı, Arab, Aylaçı, Çuburğan, Qışlıq, Qaday, Türkmen, Dürmen, Qantamır, Ramadan, Miten, Üysün, Barı, Üyürci, Corat, Tatar, Yorga, Nabaş, Çağır, Soldus, Tubay, Tekeküve, Darı, Satqıyat, Qırğın, Şirin, Qurlavub, Bağlan, Canbay, Oyrat, Çığır,Uygur, Ağar, Yabudarğın, Kiyakht, Macir, Savuran, v.b.Evolutsyasını kararman bılermız eger tuşunsek ki M.Ö.2000 senelerınde Prototürkler, yani türklerın ataları, qurğanlar Altay dağlarında dünya altın endustrisını ve sonra koşmelerımen,yetışeler Qara Denızge,onı “tatar kolı etıp XIII-cı asırda.Tatar ve türk kulturının ustun bolması mongollarnı tatarlaştıra, ve butun Asiya turklerıne “tatar” denıle, çinlerın “tik”, latinlerın ve yunanların “yurkaye, turkaye” degenlerımen, “türük”= “duruk” quvetlı demesımen.M.S. (e.n.) VI-cı asırda Kokturkler (Göktürkler) zapt etmekteler epısı qabilelernı ve “türk” adını ıstemekteler.Şımdıgeşık aytılğan ısımler şunlar: hun, avar, tabgaç, qırğız, qarluq, yağma, çigil,oğuz, türkeş, uygur, hazar, bulgar, peçenek, kıpçak, çuvaş.Eskı zamanlarnı anlatqan destanlarımız bar: Ergenekon Destanı, Şah-Name ( Firdousi, fragm. Afrâsyâb) M.Ö.330 da türk qavimlerı uzanmaqtalar İran’ğa, Kafkasiya’ğa, Doğu Avrupa’ğa, Balkan’ larğa, Anadolu’ğa.
Türklerın yani tatarların cögrafya dağılması şolay: Asya ( Japonya,Filipine) Batı Avrupa (Vest), Kuzey (Nord) Afrika, hâkimiyet qurıp yaşağanlar şımdı tartılıp. Cögrafya genışlıgın fizik genışlıgıde bar:Orta Asyada yaşağanlar, boğday; Kuzey Asyada yaşağanlar qumral; Doğu Asyada bolğanlar, çinlerın ve Moğolların temasıman mongoloyıd tipındeler ; Qırım’ın çol tarafından hicret etkenler Dobruca‘ğa, Türkiye’ge ep mongoloydler.
Bızım dünyamızda bılıne ki zamanımızda türkçe yani tatarcada qonuşqanlar qararman 250.000.000’ nı taba, statistikte 5 – ci ve qonușulğan yerlerıde şunlardır: Türkiye, Kuzey Makedoniya, Kosova, Kıbrıs, Dobruca, Deliyorman, Dağıstan, Kuzey Kafkazya, Astrahan, Orenburg, Tatarıstan, Başkurdistan, Turkistan, Yakutistan, Altaylar, Qırım Yarımadası.Genışlemeknın, koşmeklernın, kelıp-ketmeklernın sebeplerı bolğan: çiftçılık, ayvan asraması, harbler, qabilelerın arasında anlaşmamazlıq, ve yaqın zamanda yabancı milletlerın fena zulumı.Türk-tatar milletının diniy tarihı bugun bondaydır: ateşke (otqa) tabınmaq, Şamanlıq, Budistlık, Manilık, Musevilık, Nasturilık, Hıristiyanlıq, Musulmanlıq.Berke Han ( 1257- 1266) Altın Ordı Devletıne muslumanlıqnı resmi olaraq qabul ettıre.
Cesaretlı, hıristiyanların atasözlerıne kore” atlarıman barabar tuvğan tatarlar”, tabiat quvetle
rıne tabınıp, eş bır şeyden qorqmadan, nallı atlarıman 10.000 km qazanğan ve onda devlet qurğan milletmız.Bır avuş kışı balaban ulkenı, Çin kıbı, Hindistan kıbı, zapt etkenlerdır. Padışalarına berılgen ısımler başta yabgu, sonra qağan, hâqan, ve han boldı. (M.S.216 da).Meşhur medeniyet qurğanlar: Avarlar
( 394- 552); Koktürkler ( 552-745); bo zamanda askerlerımızın kuşı bellı, 230.000 atlı bar, bayraq qurt başıman Hâqanlıqnı bıldıre Asya da. Kokturklerın Taht şeerı bola Otüken de, ( Orhon ve Selenga ırmaqların arasında) bırıncı yazmaq kene olardan kele, Orhon Yazıtları. Bilge Qağan yazısı ( 730- 735) uş anıttır Kul Tigin amcasına qarşı, milliyetçılık, tıl zengınlıgı, cümle qısası, medeniyet bolganın ve tılımızın o zamanda qurulğanın kostere :
“Turk Oğuz Beklerı budun eşitin! Uze tenri basmasar, asra yir telin meser, Turk budun, ilinin torunın kem atatı? Uçdı Turk budun ertez okun! Budun atı kuse yoq bolmasın tigin, Turk budun uçun tun udımadım, kundız olımadım; inim Kul Tigin bırle iki şad bırle oluyttı qazğandım.Anca qazğanıp bırıkı budunug et sub qılmadım.”
Bo bızım evelkı tılımız ve qolaylıqman bugunkısıne aylandıramız: “Türk ve ya Tatar, oğuz beklerı! Turk milletı işitin! Yoqarıda kokyuzu basılmadıqça, aşağıda yer teşılmedıkçe, Turk milletı, ulkenı, torenı, kım bozar? Turk milletı, sen kendıne don!Milletım adı, şanı, yoq olmasın dep, Turk milletı uşun gece uyumadım, kundız oturmadım. Kardeşim Kul Tigin ve iki şad ile olesiye, bitesiye, çalıştım.Bu qadar tim ve birlik alındekı milletı dağıtmadım.”

**

 Türk-tatar tıllerı dep bılıngenler ve Ural-Altay tılerıne bağlı bolğanlar dort  grupağa ayırılalar:bulgar - oguz, qıpçaq - qarlıq, ve ışındekıler :

çüvaş, oğuz, (bulgar –oğuz ve ya selcük-oğuz) asılında uzlar ve peçenekler, sonra turkmen tılı, gagauz tılı, azerbaycan, osmanlı turkçesı;
kuman ve ya polovtsı tılı, karaym, kumık, karaçaevo-balkar, qırımtatar, başqır, qazah, qalpaq, uzbek lehçelerı nasıl noğay, qaraqalpaq, uygur, tuvin, yakut, hakasa, şora;
Tatar tılının uş lehçesı bar kıbı anlaşıla:
Volga tarafındaqı merkez tıl;
Batı tatarcası
Doğu ( Şarq) tatarcası
Edebiy tılımız XVI-cı asırdan başlap uygur tesırınde ilerlemekte.Araplar, ruslar ve fransızlar Sorbona Universitetınde ders qurdılar bızım qırımtatar tılımıznı üyrenmek uşun.
Dobruca’nın Milli Şairı, Memet Niyazi yaza “Ars poetikasında”, Tatar barmı? degen şiirınde:
“Millet adım Turk bolsada,tarihte
Şanlı adım TATAR…şay dep yazarman!”

( Tatar barmı? dep,kım soray?, ekı tılde ciyıntıq, Olımsız Şiirler,G.Akmolla,Kostencı, 2007 )

Not: kritik fikirlernı qabul etemen.