Zeynəb Əliqızı – Şə­hid ana­sı – hekaye

Nazim Əhmədli şair-publisist

Kırımın sesi qazetesinin Azərbaycan təmsilçisi

Zeynəb Əliqızı

Şə­hid ana­sı

(hekayə)

 

 

­Hə­yət­də bö­yük toy ma­ğa­rı qu­rul­muş­du. Hə­yə­tin də­mir qa­pı­sı açı­lıb­-örtülmək­dən sə­si­ni ba­şı­na gö­tür­müş­dü. Ma­ğar­dan bir az yu­xa­rı tə­rəf­də, iki iri tut ağa­cı­nın al­tın­da to­ya gə­lən qo­naq­la­rın cür­bə­cür xa­ri­ci ma­­şın­­la­rı da­yan­mış­dı. Adam­lar qay­na­şır­dı, uşaq-­bö­yük bir-­bi­ri­nə qa­rış­mış­dı. Səs­güc­lən­di­ri­ci­lər guruldayır­­dı, mu­si­qi alə­mi ba­şı­na gö­tür­müş­dü. Xa­nən­də “Əl ça­lın!” mah­nı­sı­nı oxuya­-o­xu­ya co­şur, ye­rin­də din­gil­də­yir­di. Ma­ğar­dan bir qə­dər ara­lı­da, evin böyrün­də isə sa­­mo­var­lar qay­na­yır, xö­rək bi­şir­di. Tüs­tü du­ma­na dön­­müş­dü, kababın iyi ada­mı uzaq­dan vu­rur­du. Sağ­lıq­­lar de­yi­lir, ba­də­lər cin­gil­də­yib bo­şa­lır, kef­lə­ri du­ru­lan­­lar or­ta­lıq­da atı­lıb-­dü­şür­dü­lər. Toy idi…

­Ge­niş hə­yət qa­pı­sın­dan or­ta boy­lu, alt­mış­-alt­mış beş yaş­la­rın­da arıq, çəlimsiz bir qa­dın gir­di. Si­fə­ti sap­­sa­rı sa­ral­mış­dı, elə bil sa­rı­lıq xəs­tə­li­yi keçirmişdi. Və azar­dan qur­tar­ma­mış yor­ğan-­dö­şək­dən du­rub gəl­miş­di. Göz­lə­ri quyu­nun di­bin­də idi, güc­lə işıl­da­yır­dı. Do­daq­la­rı öv­kə rən­gin­də idi. Ağap­paq na­zik hö­rük­lə­ri ba­şı­na bağ­la­dı­ğı qa­ra yay­lı­ğı­nın al­tın­dan çı­xıb bi­ri si­nə­sin­dən, o bi­ri kürə­yin­dən, do­nu­nun üs­tün­dən sal­la­nır­dı. Ayaq­la­rın­da çit ayaq­qa­bı var­dı.­

O­nu ta­nı­yan­lar bir az na­ra­hat ol­du­lar.

­Bu ar­va­dın to­ya gəl­mə­si çox qə­ri­bə idi. O, əs­lin­də, heç vaxt şən­li­yə getmirdi. Nur­xa­nım şə­hid ana­sı idi.­

Ev sa­hi­bə­si ar­va­dın qən­şə­ri­nə ye­ri­di:

– Xoş gəl­mi­sən, ay Nur­xa­nım ba­cı, hə­mi­şə toy­da!­

Ay­rı bir söz de­yə bil­mə­di. De­yə­sən axı­rın­cı iki sö­zü də elə ar­tıq de­miş­di. “Hə­mi­şə toy­da” ifa­də­si ye­ri­nə düş­mə­miş­di. Ba­yaq­dan to­ya gə­lən­lə­ri bu söz­lər­lə salam­la­yıb ar­dın­ca “su­bay­la­rı­nız üçün ol­sun!” de­yir­di. Am­ma bu­nu Nur­xa­nı­ma demək ol­maz­dı. Onun nə su­ba­yı var­dı, nə ev­li­si… Ev sa­hi­bə­si söz tap­ma­yıb “na­ğıl da­nış­dı”:

– Uşaq­lar de­di­lər ki, res­to­ran­da elə­yək, şə­hər­dən – Ba­kı­dan da qonaqlarımız çox ola­caq. De­dim, əşi, bu da Ba­kı­nın bir qə­sə­bə­si­dir də, qoy gələnlər elə bil­sin­lər ki, kənd to­yu­na gə­lib­lər. Hə­yə­ti­miz var, gə­lin ma­ğar qu­raq…

­Nur­xa­nım bir söz de­mə­di. De­yə­sən, heç ona qu­laq as­mır­dı. Bu de­yi­lən­lə­rin ona – Nur­xa­nı­ma bir dəx­li də yox idi. Ya­vaş-­ya­vaş irə­li­lə­yib onu qar­şı­la­ma­ğa gələn­lə­rə qo­şu­la­raq ma­ğa­ra tə­rəf get­di. Ma­ğa­rın ya­nı­na ça­tıb da­yan­dı. Də­rin­dən nə­fəs al­dı. Son­ra içə­ri ke­çib mu­si­qi­ni ya­rım­çıq kə­sən çal­ğı­çı­la­ra ya­xın­laş­dı. Bayaqkı ha­va­nı – “Əl ça­lın­”ı si­fa­riş et­di. Ma­tı-­qu­tu qu­ru­yub ona ma­raq­la ta­ma­şa edən “ta­ma­şa­çı­la­rı­na” mə­həl qoy­ma­dan qol­la­rı­nı as­ta­-as­ta yu­xa­rı qal­dır­dı. Ayaqları­nı da qol­la­rı ki­mi as­ta­-as­ta, ahəng­lə oy­nat­ma­ğa baş­la­dı. Qa­dı­nın ağa­ya­na, ba­la­ca bə­də­ni­nə o qə­dər də uyuş­ma­yan ağır hə­rə­kət­lə­ri elə tə­bii, cəl­be­di­ci idi ki, ona ta­ma­şa edən­lər heç vaxt bu cür oy­na­yan gör­mə­yib­miş­lər ki­mi, diq­qət­lə­ri­ni bütün­lük­lə ona yö­nəlt­miş­di­lər. Qa­dın oy­na­ya­-oy­na­ya çı­xı­şa tə­rəf get­di. Ada­ma elə gə­lir­di ki, bu­ra­da­kı ha­va­sız­lıq, da­ha doğ­ru­su, iç­ki, xö­rək qo­xu­la­rı onu sı­xır. Və o, ba­yı­ra çıx­dı. Hə­yət­də ora-­bu­ra ge­dən, iş­lə məş­ğul olan adam­lar mat-məət­təl yerlərin­də don­du­lar. Bə­zi­lə­ri­nin hət­ta do­da­ğı qaç­dı, am­ma tez də cid­di­ləş­di­lər. Musi­qi sus­du. La­kin Nur­xa­nım ar­vad ma­ğa­rın aşa­ğı tə­rə­fin­də­ki açıq yer­dən üzü­­nü aşıq­la­ra tə­rəf tu­tub işa­rə elə­di ki, çal­sın­lar. Xa­nən­də­yə də işa­rə et­di ki, oxu­sun. Onlar ye­ni­dən ça­lıb­-o­xu­ma­ğa baş­la­dı­lar. Nur­xa­nım ar­vad ye­nə işa­rə et­di, oy­naq ha­va çal­sın­lar. Çal­ğı­çı­lar ha­va­nı də­yiş­di­lər. Qa­dın oy­na­ma­ğı­na da­vam et­di. Qol götü­rüb ge­niş hə­yət bo­yu o baş­dan – bu ba­şa sü­zür­dü. Get­dik­cə sü­rə­ti­ni ar­tı­rıb ayaq­la­rı­nı mə­ha­rət­lə oy­na­dır, gö­zəl bir mil­li rəq­si ifa edir­di. Uşaq­lar əl çal­ma­ğa baş­la­dı­lar. La­kin yan­la­rın­da­kı bö­yük­lə­rin do­nuq, sa­kit, müəm­malı ba­xış­la­rın­dan nə­sə an­la­yıb əl­lə­ri­ni sax­la­dı­lar. Gül­mək is­tə­di­lər, bö­yük­lə­rin göz yaş­la­rın­dan irilmiş göz­lə­ri­nə ba­xıb sus­­du­lar. Hə­yət­də get-­ge­də bir dai­rə ya­ra­nır və Nur­xa­nım bu dai­rə­nin için­də tək-­tən­ha sü­zür­dü. Qa­ra yay­lı­ğı sü­rü­şüb boy­nu­na düş­müş­dü. Na­zik ağ hö­rük­lə­ri at­da­nıb-­dü­şür­dü. An­caq elə sə­li­qə­li, təm­kin­lə oy­na­yır­dı ki, palta­rı­nın al­tın­da ayaq­la­rı be­lə hiss olun­mur­du. Oyun ha­va­sı­nın ritm­lə­ri təkrarlanır­dı, çal­ğı­çı­lar mu­si­qi­ni kəs­mək is­tə­yir­di­lər. Xa­nən­də ba­yaq­dan dal­ba­dal de­di­yi “Toy gü­nü­dür, əl ça­lın!”, “Oğ­lan igid, qız qə­şəng!” söz­lə­ri­ni yı­ğış­dır­mış­dı, hər­dən yal­nız “əl ça­lın!” de­yir­di. Am­ma heç kəs əl çal­mır­dı…

­Ta­nı­ma­dı­ğı adam­lar or­ta­ya çıx­maq, onu tu­tub sax­­la­maq is­tə­di­lər. Ar­vad yönü­nü o tə­rə­fə çe­vi­rib ara­lan­dı. “Ar­va­dın ba­şı­na ha­va gə­lib!” – de­yə ca­maat arasın­da pı­çıl­tı gəz­di. Am­ma ki­şi­lər­dən kim­sə ca­maa­ta sus­maq işa­rə­si ve­rib, on­la­rı sa­kit­ləş­dir­di. Bə­zi­lə­ri üçün bu ha­di­sə­nin sa­də­cə, ne­cə qur­ta­ra­ca­ğı ma­raq­lı idi.

­Toy­xa­na­ya ye­mək, qab-­qa­caq da­şı­yan, əl­lə­rin­də do­lu məc­mə­yi tut­muş ca­van oğ­lan­lar, ön­lük­lü aş­paz­lar, “ma­ki­yaj­dan” gen-­bol is­ti­fa­də edən qız-­gə­lin­lər, at­­las pal­tar gey­miş yaş­lı qa­dın­lar, ya­rı­sər­xoş ki­şi­lər, şən uşaq­lar za­ma­nın rəq­si­nə baxmaq­da idi­lər. Ma­ğar­da adam qal­ma­mış­dı, içə­ri ta­mam bo­şal­mış­dı. Ha­mı açıq ha­va­da mey­dan su­la­yan ar­va­da ta­ma­şa edir­di. Ar­vad lap gö­yə tul­la­nır­dı…

­Xa­nən­də sus­du. De­yə­sən, öz bor­cu­nu ye­ri­nə ye­ti­rib qur­tar­mış­dı. İn­di “əl çalın­”ı gah gi­ta­ra, gah qar­mon, gah da qo­şa na­ğa­ra de­yir­di. Am­ma heç kəs əl çalmır­dı… Qa­dın­lar­dan ağ­la­yan­la­rı var­dı. Or­da-­bur­da hıç­qı­rıq səs­lə­ri eşi­di­lir­di. Həyət­də­ki pi­şik­lər für­sət­dən is­ti­fa­də edib toy­xa­na­ya ­gir­miş­di­lər, stol­la­rın üs­tün­də­ki təam­la­rın oğ­run-oğ­run “da­dı­na ba­xır­dı­lar”. Aləm bir-­bi­ri­nə qa­rış­mış­dı. Nur­xa­nım oy­na­yır­dı…­

Ev sa­hi­bi nə­ha­yət, nə­sə elə­mək la­zım ol­du­ğu­nu hiss edib irə­li çıx­dı. Ar­va­da tə­rəf bir­-i­ki ad­dım at­dı. Da­yan­dı. Üzü­nü ca­maa­ta tə­rəf tut­du. Ürə­yin­dən keç­di ki, qo­naq­lar­dan üzr is­tə­sin, on­la­rı əv­vəl­ki ye­ri­nə, ma­ğa­ra qay­tar­sın. Ba­car­ma­dı. İn­di heç kəs onu eşit­mək ha­lın­da de­yil­di. On­lar elə bir ha­di­sə gör­müş­dü­lər ki, göz­lə­ri­ni on­dan çə­kə bil­mir­di­lər. Göz qu­laq­dan da­ha sər­rast­dır…

­Nur­xa­nım iki­-üç də­fə də döv­rə vu­ran­dan son­ra eh­ti­ram­la ha­mı­ya baş əy­di. Ayaq üs­tə güc­lə du­rur­du, ta­mam hey­dən düş­müş­dü. Nə­fə­si­ni çi­yin­lə­rin­dən alır­dı. Ad­dım atıb ye­ri­yə bil­mir­di. Kim­sə qa­çıb bir stul gə­tir­di. Ar­va­dı oturt­du­lar, su gətir­di­lər, üzü­nə çırp­dı­lar, bir­-i­ki qur­tum içirt­di­lər. Nur­xa­nım özü­nə gəl­di. Oturduğu yer­dən fır­la­na-­fır­la­na dörd ya­nı­na göz gəz­dir­di. Elə bil bu ca­maa­tı in­di gö­rür­dü. Ha­mı­sı bə­zə­nib dü­zən­miş­di, ba­ha­lı ge­yim­də idi­lər, to­ya gəl­miş­di­lər…­

O­na ta­ma­şa edən­lər ar­va­dın qar­şı­sın­da lal-­din­məz dur­muş­du­lar. San­ki heç kəs da­nış­ma­ğa cə­sa­rət elə­mir­di. Və bu də­li ar­va­dın nə de­yə­cə­yi­ni göz­lə­yir­di. Elə bil bu ca­maat hi­mə, onun işa­rə­si­nə bənd idi. Bu ar­vad nə əmr elə­səy­di, ona ha­zır idi­lər. Elə bil bu toy ma­ğa­rı­nın “sa­kin­lə­ri” bir or­du idi və bu də­qi­qə düş­mən üzərinə hü­cu­ma keç­mə­yə ko­man­da göz­lə­yir­di­lər…

­Nur­xa­nım aya­ğa qalx­dı, din­cəl­miş­di, özü­nə gə­lib tox­ta­mış­dı. Bir az da yüngül­ləş­miş­di, özü­nü yax­şı hiss edir­di. Üzü­nü ca­maa­ta tut­du:

– Mən də­li-­zad ol­ma­mı­şam, ay ca­maat! Üzü­mə be­lə çaş­qın­lıq­la bax­ma­yın. Mən də­li-­zad de­yi­ləm… – Sə­si güc­lə çı­xır­dı. – Mən əv­və­la, bu ca­van­la­rı təb­rik eləyi­rəm, xoş­bəxt ol­sun­lar, qo­şa qa­rı­sın­lar, bir-­bi­ri­nə can de­yib, can eşit­sin­lər. Oğul­-u­şaq sa­hi­bi ol­sun­lar, sağ­lam ba­la bö­yüt­sün­lər. Bir də, dün­ya­mız sa­la­mat olsun, mü­ha­ri­bə gör­mə­sin­lər… heç bi­ri­niz gör­mə­yə­si­niz, Al­lah si­zə bir də müharibə gös­tər­mə­sin…­

Ar­vadın sə­si qı­rıl­dı. Yer-­yer­dən de­di­lər:

– Sağ ol, var ol, Al­lah ağ­zın­dan eşit­sin! Al­lah bir də mü­ha­ri­bə göstərməsin…

­Nur­xa­nım sö­zü­nə da­vam et­di:

– Mən toy gör­mə­mi­şəm evim­də. İki oğul bö­yüt­düm, toy­lar­ını gö­rə bilmədim. Qis­mət ol­ma­dı… Oğ­lan­la­rım­dan bi­ri Qa­ra­bağ mü­ha­ri­bə­sin­də hə­lak ol­du. On­da hə­lə or­du ni­zam­lan­ma­mış­dı. Mə­nim ba­la­mı da ma­şı­na ba­sıb əs­gər aparmışdılar. On gün it­kin oğ­lu­mu ax­tar­dım. Son­ra xə­bər çıx­dı ki, əs­gər­dir, və­tən tor­paq­la­rı­nı qo­ru­yur… Am­ma mən eh­ti­yac içə­ri­sin­də öv­lad bö­yü­dən­də, hə­min or­du ya­ra­dan­lar bir cüt co­rab be­lə gə­ti­rib ver­mə­miş­di­lər ki, al, ba­la­nın aya­ğı­na ge­yin­dir. On­da və­tən­daş de­yil­dik… Ba­la­ma, mə­nə ney­lə­miş­di­lər, han­sı haq­la ölü­mə verdilər? De­di­lər ki, “Və­tən uğ­run­da hə­lak olub…” Ney­nək, bu da bi­zim qismətimiz imiş. İn­di heç şə­hid­lik sta­tu­su da ala bil­mi­rəm, de­yir­lər ki, nə bi­lək, oğlun han­sı dəs­tə­də xid­mət elə­yib?­

O bi­ri oğ­lum da şə­hid qar­da­şın­dan son­ra özü­nə toy elə­mə­di. De­di ki, yas­dan çı­xa bil­mi­rəm. Toy­suz-­fi­lan­sız bir qız gö­tü­rüb gəl­di. Öv­lad­la­rı ol­ma­dı. İkin­ci də­fə də bu cür ev­lən­di. Bir oğ­lu ol­du. Gə­li­nim uşa­ğı­nı gö­tü­rüb xa­ri­ci öl­kə­lə­rin bi­ri­nə get­di ki, mən yax­şı ya­şa­maq is­tə­yi­rəm. Öm­rü­mü si­zin ki­mi eh­ti­yac içə­ri­sin­də çürüt­mək is­tə­mi­rəm! Oğ­lum ar­va­dı haq­qın­da or­dan-­bur­dan na­la­yiq söz­lər eşit­di. Döz­mə­di, özü­nü zə­hər­lə­yib öl­dür­dü… Ba­la­la­rı­mın iki­si də son mən­zi­lə ata­sı­nın çiy­nin­də get­di.

­Mən də­li de­yi­ləm, əziz­lə­rim, qur­ban olum si­zə. Sa­də­cə, öm­rüm bo­yu də­li bir toy ha­va­sı ilə ya­şa­mı­şam. Bu sü­mük­lə­rim oğul to­yun­da oy­na­maq hə­və­si ilə alışıbya­nıb… Bu qol-­qı­çım oy­na­maq­dan yo­ru­lub əl­dən düş­mək is­tə­yib. İn­di xəs­tə olan ürə­yim oy­na­maq­dan, se­vinc­dən hə­yə­can­lan­maq, şid­dət­lə dö­yün­mək is­tə­yib. Bun­lar mə­nə qis­mət ol­ma­dı. İn­di özüm­lə ba­ca­ra bil­mə­dim, de­dim, qoy bir oynayım… – Nur­xa­nım köv­rəl­di, la­kin özü­nü ələ alıb sö­zü­nə da­vam et­di: – Deyirlər ki, xe­yir­lə-­şər qar­daş­dır, am­ma be­lə de­yil­miş. Yox­sa, mə­nim oy­na­ma­ğım si­zə be­lə qə­ri­bə gö­rün­məz­di. Şə­hid ana­sı oy­na­maz! Am­ma hər­dən bö­yük məclislər­də, dost xət­ri­nə qol gö­tü­rüb oy­na­yan şə­hid ana­la­rı­nı qı­na­ma­yın, ba­la, hər ha­va­ya qol qal­dır­sa­lar da, on­la­ra əl ça­lan ol­mur. Bi­zim oy­na­ma­ğı­mız nə dos­tu güldü­rən­dir, nə düş­mə­ni öl­dü­rən. Çün­ki biz fə­rəh­dən oy­na­mı­rıq… Ya­rı­kö­nül yaşadı­ğı­mız bu qo­ca dün­ya­nın qə­ri­bə qay­da-­qa­nu­nu var­mış. Öz dər­di­ni mə­nə yüklə­yib özü gül­mək­dən qəşş edir…

– Al­lah səbr ver­sin, ay ba­cı. Qə­bir­lə­ri nur­la dol­sun… – ev sa­hi­bi nə­ha­yət, dillə­nib onun sö­zü­nü kəs­di.

– Şə­hid ba­la­na qur­ban olum, elə o bi­ri­si­nə də. Al­lah kö­mə­yin ol­sun, Al­lah səbr ver­sin… – ev sa­hi­bə­si əri­nin sö­zü­nü alıb züy tut­du, “qo­na­ğı­na” dil­-a­ğız elə­di. Nur­xa­tıım on­la­rı ba­şa düş­dü: yə­ni yax­şı elə­yib gəl­din, in­di isə ma­ne ol­ma, çə­kil get, qoy işi­mi­zi gö­rək, sən bu­ra­da ar­tıq­san. Bur­da toy­dur!

– Al­lah mü­ba­rək elə­sin, Al­lah ba­la­ları­nı­za can sağ­lı­ğı ver­sin… – o, zəif, ölgün səs­lə ca­vab ver­di. Əs­lin­də, on­lar ney­lə­mə­liy­di­lər? On­lar ki gü­nah­kar deyildilər… Yoox… heç ol­ma­sa, bu qə­dər təm­tə­raq la­zım de­yil. Bi­zə ya­raş­mır… Qon­şu­nun hüz­rü dü­şən­də xe­yir işi sax­la­maq müm­kün ol­ma­dıq­da sa­kit­cə yo­la verir­lər. Be­lə­cə alə­mə səs sa­lımr­lar ki, o bi­ri­si­nin qəl­bi­nə dəy­mə­sin­lər… Öl­kə­nin hüz­rü dü­şüb… “Ba­şın sağ ol­sun!” de­yib o yan­da eyş­-iş­rət­lə məş­ğul ol­ma­ğın nə məna­sı var? Öl­kə­nin ba­şı sağ ol­sa da, qo­lu-­qı­çı… zən­cirdə, əsa­rət­də­dir… Öl­kə­nin də ürə­yi mə­nim­ki ki­mi tor­pa­ğa gö­mü­lüb, mə­nim ki­mi ba­şı sağ­dır… Sağ qa­lan­la­rın aqi­bə­ti­nə şü­kür elə­yən şə­hid ana­la­rı ki­mi (mə­nim ki­mi yox) oy­na­yır, gü­lür, danışır… Özü­nün di­li, ba­şı, gö­zü sağ­dır…

– Nur­xa­nım ba­cı, gəl çö­rək ye, sən Al­lah, ac get­mə bi­zim məc­lis­dən. Xətrimi­zə də­yər. – Ev sa­hi­bi onu dü­şün­cə­lə­rin­dən ayı­rıb ovun­dur­maq is­tə­di.

– Al­lah var elə­sin, ac de­yi­ləm.

­Nur­xa­nım sus­du. De­yə­sən, bu­ra­ya elə oy­na­maq­dan öt­rü gə­lib­miş. Bu oyun onun gic­gah­la­rı­nın, si­nə­si­nin, bü­tün bənd­lə­ri­nin, fə­qə­rə sü­mük­lə­ri­nin, əl­-a­yaq barmaq­la­rı­nın hön­kür­tü­sü, ürək­dən gə­lən çıl­ğın göz yaş­la­rı idi. İn­di sa­kit­ləş­miş­di, bo­şa­lıb dinc­lik tap­mış­dı.

­Nur­xanım əli­ni uza­dıb yay­lı­ğı­nı aç­dı, onu tə­ləs­mə­dən, ar­xa­yın bir hə­rə­kət­lə ye­ni­dən ba­şı­na bağ­la­dı. Ca­maat elə bil su­ya dön­müş­dü. Toy məc­li­si qə­ri­bə bir hüznə bə­lən­miş­di. Onu əha­tə edən­lə­rin ək­sə­riy­yə­ti ağ­la­sa da, ar­va­dın gö­zün­dən yaş çıx­mır­dı. San­ki la­qeyd­ləş­miş­di, hər şe­yə bi­ga­nə idi.­

O, da­ha bir söz de­mə­dən ca­maa­tı ya­ra-­ya­ra hə­yət qa­pı­sı­na tə­rəf irə­li­lə­di. Qar­şı­da­kı dön­gə­dən bu­ru­­la­na­dək, ha­mı­nın nə­zə­ri on­da idi. Nu­rxa­nım ar­vad səntirlə­sə də, yı­xıl­ma­dı, gəl­di­yi ki­mi as­ta ye­riş­lə də çı­xıb getdi.