Türk Dünyasını Birleştirgen İsmail Bey Gaspıralı’nıñ Anısına
Türk Dünyasını Birleştirgen İsmail Bey Gaspıralı.
Dünyaca belli ulu mütefekkirimiz İsmail Bey Gaspıralı bugünkü nesiller içün parlaq bir misaldir.
Türk birligi,millî tahsil ve edebiyatımız oğrunda büyük işler yaptı.”Eğer halqıñ içün kerçekten bir şey yapmaq istesen eñ yahşı ne yapmağa bilesin, onu yap” onuñ sözlerini hayat şiarımız olmalı.Keliñiz onuñ haqqında daha bir kere hatırlayıq.
İsmail Bey Gaspıralı 1851 senesi mart 8 (20) künü Avcıköy’de doğdu (şimdiki Bağçasaray bölgesi). Vaqtı ile Aqmescit’te, Moskova’da, Voronej’de, İstanbul’da ve Paris’te tahsil aldı. Altı yıl devamında çeşit qırımtatar mekteplerinde rus tili hocası olup çalıştı.
1879 senesi Bağçasaray şeher başqanı olaraq saylandı ve bu vazifede 1883 senesine qadar bulundu. Publitsistikağa havesligi ve istidatı onu yavaş-yavaş gazetacılıq faaliyetine ketirdi.
İsmail Bey Gaspıralı 1883 senesi nissan 10 (22)- ten başlap ömürünüñ soñuna qadar “Terciman”, arada “Millet”, “Alem-i Nisvan”, “Ha-ha-ha”, “Alem-i Subyan” gazetaları ve mecmualarnı neşir etti. Özüniñ şahsî kündelik matbuatından ğayrı, ilim ve turmuşnuñ çeşit sahalarına bağışlanğan yüzlernen kitap ve risaleler basıp, millî tahsiliniñ derecesini çoq kereler yükseltti.
“ Dilde, fikirde, işte birlik! ”
şiarınen türkî halqlarnıñ biri-birine yaqınlaşuvı ve millî medeniyetleri, siyasî añları ösüvi oğrunda büyük hızmetler yaptı. Medenî , içtimaî ve siyasî faaliyeti içün 1910 senesi İsmail Gaspıralı “Revue du mоnde müslüman” adlı frenk mecmuasınıñ heyeti tarafından Nobel mukâfatına taqdim etildi.
Bediiy icadını 1887 senesi “Frenkistan mektüpleri”, “Dar ür-Rahat musulmanları”, “Afrika mektüpleri”, “Qadınlar ülkesi” kibi nesir eserleri, özünüñ esas qahramanları ve süjet yenelişleriniñ bir-birine mantıq surette bağlanuvınen, şartlı olaraq “Molla Abbas” roman-destanını teşkil eteler. Bu yerdeki bedî metin–avtobiografik mizac taşığan unsurler tarih, cemiyetniñ iqtisadî ve siyasî quruluşu, çeşit farazlar kibi şeylerni qavrap ala. Öz vaqtında “Dar ür-Rahat musulmanları” parçası arap ve fars tillerine çevirilgendir. Cenkten soñ bu parça çeşit añlatmalar ve luğatlar ile “Yıldız” mecmuası (1993, No.1) ve “Qırımtatar edebiyatı” (1995) qullanma dersliginde neşir olundı.
1905 senesi müellifniñ “Kün doğdu” adlı romanı dünya yüzüni kördü. İsmail Gasprinskiy’niñ her eki romanı ve diger bedî parçaları türk ve umumen müslüman dünyasınıñ siyasî ve bedî fikiriniñ şekilledirmesinde büyük rol oynadılar.
İsmail bey Gasprinskiy 1914 senesi eylül 11 (24) künü vefat etti ve Bağçasaray’daki Zıncırlı medrese azbarında defin olundu.
Tablo :Qırımtatar Ressam Rustem EMİNOV
