TATAR TÜRKLERDE YAÑI KELİNLERGE QULLANILĞAN ADETLER – Dr. Shurubu Kayhan
Ananeler er halqnıñ eñ büyük zenginligidir. Urf-adetler ise onların keçmişini al-azırda akis köstergen küzgüsidir. Bu zenginlikler ise kelecek nesillerimizge berilecek eñ müim miraslarımızdır. Episi türk milletlerde olğanını kibi qadın tatar türklerde de qorantanıñ baş tacıdır. Bu sebeple de qadınların alışqanlıqlarına ve zekâsına çoq itibar kösterilir. Tatar urf-adetlerine köre kelin evlengenden soñra ertesi künü, evine eñ yaqın quyudan su ketirmek mecburiyetindedir. Suyu tökmeyip ketirmek bir marifettir. O kün maalleliler yañı kelinni közeterler: yürüşine, vucudına ve qabiliyetine baqarlar. Kelinge öz istidatıni ve güzelliğini o kün er keske isbatlamaq kerek. Bir diger anane ise yañı kelinge laqşa kestirmek. Laqşalar dane-dane ve ince kesilecekler. Keskende pıçaq hamurdan ayırılmacaq. Bu da kelinniñ aşhane marifetiniñ isbatıdır. Ayrıca tatar türklerde qız balalar kiçik yaşından itibaren tikme ve nağış işlerini ögrenmek kerekler. Kelin kelgen evde bu qabiliyetini de sergilemek kerek. Ciyez sandığı açılğan zaman içinden eñ az 20 dane nağışlı silecek çıqmasa “tenbel kelin” derler.
Genç evlilerni ufaq balaları doğğan zaman, doğar doğmaz ufaq balanı ağzına bal ve sarı yağ sürterler. Bu ise kelecek ayatında barlık ve toqkluq içinde yaşacaqnı añlama kele. Tatarlar ufaq balanı qırqını çıqqana qadar kimsege köstermezler. Nazarnı ve kem közlerni teserine inanırlar. Bulardan qorumaq içün de yastıqnıñ altına demirden kesici aletler (pıçaq, maqas) yerleştirler. Bebeyni adını da qırqı çıqsa qoyulur. Ad saylağanda bebeyni şahsiyetine ve daa soñraki ayat akımına akis olacaqnı tüşüngenler içün baştan ufaq balanı qulağına ismini bağırıp söylerler. Bebey eşitken zaman külümsirese begengenini ve kelişkenini, ağlasa da begenmeyip, kelişmegenini tüşünürler ve başqa isim qıdırmağa başlarlar. İsim qararı berilse yaqın soylarnı ve qomşularnı çağırırlar ve imamnen beraber ezan çağırıp bebeyni qulağına üç kere ismi söylep ad qoyarlar. Aynı zamanda qorantanıñ kiçikleri tahta bir tasla kelgenlerden para toplarlar.
Tatar türklerde musafirseverlik çoq müim bir unsurdır. Yañı kelgen kelinlerni musafir qarşılama sanatlarına da diqqat eterler. Musafirge başta sofra donatırlar, aşatıp-içirirler daa soñra subet eterler. Tatarlarda ayaqta turıp subet etilmez ve ayıplanır. Atta “musafir sevmegen insan degildir” kibi atalar sözü bile bardır.
Bunıñ kibi ananelerni vaqtınen küçlenip devam etmesi tatar türklerniñ urf-adetlerge olğan vefadarlıqnı ve sadaqatnı köstergiçidir.
Аньанелер эр халкънынъ энъ буюк зенгинлигидир. Урф-адетлер исе онларын кечмишини ал-азырда акис косьтерген кузьгюсидир. Бу зенгинликлер исе келеджек несиллеримизге бериледжек энъ муим мирасларымыздыр. Эписи тюрк миллетлерде олгъаныны киби къадын татар тюрклерде де къорантанынъ баш таджыдыр. Бу себепле де къадынларын алышкъанлыкъларына ве зекясына чокъ итибар косьтерилир. Татар урф-адетлерине коре келин эвленгенден сонъра эртеси куню, эвине энъ якъын къуюдан су кетирмек меджбуриетиндедир. Сую тёкмейип кетирмек бир марифеттир. О кунь мааллелилер янъы келинни козетерлер: юрюшине, вуджудына ве къабилиетине бакъарлар. Келинге озь истидатыни ве гузеллигъини о кунь эр кеске исбатламакъ керек. Бир дигер аньане исе янъы келинге лакъша кестирмек. Лакъшалар дане-дане ве индже кесиледжеклер. Кескенде пычакъ хамурдан айырылмаджакъ. Бу да келиннинъ ашхане марифетининъ исбатыдыр. Айрыджа татар тюрклерде къыз балалар кичик яшындан итибарен тикме ве нагъыш ишлерини огренмек кереклер. Келин кельген эвде бу къабилиетини де сергилемек керек. Джиез сандыгъы ачылгъан заман ичинден энъ аз 20 дане нагъышлы силеджек чыкъмаса “тенбель келин” дерлер.
Генч эвлилерни уфакъ балалары догъгъан заман, догъар догъмаз уфакъ баланы агъзына бал ве сары ягъ сюртерлер. Бу исе келеджек аятында барлык ве токъклукъ ичинде яшаджакъны анълама келе. Татарлар уфакъ баланы къыркъыны чыкъкъана къадар кимсеге косьтермезлер. Назарны ве кем козьлерни тесерине инанырлар. Булардан къорумакъ ичюн де ястыкънынъ алтына демирден кесиджи алетлер (пычакъ, макъас) ерлештирлер. Бебейни адыны да къыркъы чыкъса къоюлур. Ад сайлагъанда бебейни шахсиетине ве даа сонъраки аят акымына акис оладжакъны тюшюнгенлер ичюн баштан уфакъ баланы къулагъына исмини багъырып сёйлерлер. Бебей эшиткен заман кулюмсиресе бегенгенини ве келишкенини, агъласа да бегенмейип, келишмегенини тюшюнюрлер ве башкъа исим къыдырмагъа башларлар. Исим къарары берильсе якъын сойларны ве къомшуларны чагъырырлар ве имамнен берабер эзан чагъырып бебейни къулагъына учь кере исми сёйлеп ад къоярлар. Айны заманда къорантанынъ кичиклери тахта бир тасла кельгенлерден пара топларлар.
Татар тюрклерде мусафирсеверлик чокъ муим бир унсурдыр. Янъы кельген келинлерни мусафир къаршылама санатларына да дикъкъат этерлер. Мусафирге башта софра донатырлар, ашатып-ичирирлер даа сонъра субет этерлер. Татарларда аякъта турып субет этильмез ве айыпланыр. Атта “мусафир севмеген инсан дегильдир” киби аталар сёзю биле бардыр.
Бунынъ киби аньанелерни вакътынен кучьленип девам этмеси татар тюрклернинъ урф-адетлерге олгъан вефадарлыкъны ве садакъатны косьтергичидир.
