QIRIMTATAR HALQ ADETLERİ – SÖZ KESİM

Söz kesim

Şu yaqın tuvğan yigitniñ istegini ana-babasına bildire, olar 2–3 künden soñ qıznıñ evine quda yollay ediler. Qudalıqqa yaqın tuvğanlarından üç er kişi kete, olarnıñ qollarına 25 dane altın kapiknen yipek fırlanta berile. Qıznıñ ana-babası razı olğanları alda kapiklernen fırlanta olarğa qaldırıla ve bunıñnen söz kesilgen sayıla edi. Qudalar qız yaşağan evniñ qapılarından kirgende evniñ saibinen köterinki seslernen selâmlaşa ediler. Al-hatır soray, biraz laf ete, soñra ise avale etilgen işke keçe ediler.




Qudalarnıñ eñ büyügi qıznıñ babasına yahut babası olmağanı (ölgeni) alda yaqın tuvğanlarınıñ eñ büyügine: “Boş laflarnen vaqtımıznı keçirip oturmayıq, biz eviñizge Allanıñ emrinen böyle bir adamnıñ avalesinen qızıñıznı onıñ oğluna qudalıq etmek niyetinen keldik, yoq demezsiñiz, belleymiz”, – dey edi. Adeti üzre, qıznıñ babası qudalarğa şöyle cevap bere turğan: “Ebet, Alla-Taalâ başına bunı yazğan olsa, qısmet olsa, olur”. Bundan soñ o, qadınınen mesleatlaşa. Qadın, adeti üzre, aqaynıñ sualine: “Sizge munasip olsa, maña da munasip”, – dep cevap bere turğan. Soñ qızınıñ eñ yaqın cariyeleriniñ birisini qızına yollap, onıñ razılığını soray ediler. Qız ana-babasınıñ sualine: “Ana-babam nasıl munasip körse, öyle olur”, – degen cevabını qaytara. “Alla bir, söz bir” – bu ibarenen söz kesimde eki tarafnıñ razılığı bildire edi. Söz kesile edi.

Burma kibi yollardan

Burulıp keldik yar, yar.

Sırma mıyıq babaydan

Quda keldik yar, yar

Ağır nişan

Adetle, ağır nişan söz kesimden 3–7 künden soñ, bazarertesi ya da cumaaqşamı kününde yapıla edi. Bu künde kelin evinde, kiyev evinde de bayramlıq aşlar pişirile edi ve evge musafirlerni çağıra ediler. Bu künni kelin soylarda keçire edi. Kiyev tarafından bir qaç adam nişanğa, qız evine kele ediler. Quda olaraq barğan qadınlar, mıtlaqa dülber qadifeden tikilgen anterlerde olmaq kerek ediler. Aqaylarnıñ omuzından yeşil ya da qızıl yavlıqlar baylı şarttır. Nişanlığa bahşışlar alıp baralar (meselâ: eki anter, şal ve nağış) ve babasına: qave ve şeker, anasına: anterlik. Bahşışlarnı aselet nağışlanğan şalda ketireler. Bu şalnıñ adı – boğça. Kelinniñ ana-babası baqır tabaqta – sinide – kiyevge bahşış alıp çıqaralar. Bütün bahşışlarnı baqıp çıqqan soñ vekiller, kiyev-çamaşırını boğçağa sarıp, evge qayta ediler. Ağır nişandan soñ yaşlarğa körüşmek mümkün edi. Birinci kere oğlan qıznen körüşmek içün başta kiçkene oğlançıqtan soray edi, qaysı pencereniñ yanına kelmek kerek. Kiyev kerekli pencereniñ yanına kele edi. Bu ibare qırımtatar tilinde şayna “pencerege barmağa” qaldı. Kelin bezenip, onı bekley, amma bahşışnı – seylemlikni – alğance, o, süküt tuta edi. Seylemlik, meselâ dülber bir şal olmaq mümkün edi. Yaşlar birinci kere körüşkende, kelin kiyevniñ suallerine ya cevap bermey otura, ya da eşitilir-eşitilmez sesnen cevap bere.

Yañı tanışacaq yaşlar Başta biraz utanalar. [1]

Yaşlarnı iç kimse körmemek kerek edi. Ne ana, ne baba, ne de başqaları. Böyle bir qaç körüşüvden soñ, nişanlılar serbest laqırdı ete ediler. Ve yavaş-yavaş biri-birine alışa ediler. Misal olaraq, halq yırdan parça:

Yigirmi beş altın, bir nişan, Yolda qalsın, ey güzel.
6
Kelsin, baqsın ağañız, Begense alsın, ey güzel. [13]

Ay yarıq gecesinde

Ay yarıq gecesinde, Vardım penceresine. Uzun çubuq uzattım, Men yaremi uyattım.

Qaraquş mingen terekke. Qanatın cayğan erekke. Sen çağırdıñ – men keldim, On eki türlü yemekke.

Ay yarıqta vararmam, Tilge destan olamam. Ay bulutqa kirgen soñ, Bağlasalar, turalmam.

Ay yarıqta çağırma, Ay gecesi sağırma. Qaranğı kecede kelsem, Örke berip, bağırma.

Ay bulut gecesinde, Vardım penceresine. Uçun çubuq uzvttım, Men yaremniñ fesine.

Lenera Memetova