QIRIMTATAR HALQ ADETLERİ – QINA GECESİ
Lenera Memetova
QIRIMTATAR HALQ ADETLERİ – QINA GECESİ
Toydan bir kün evel, ya aqşam, ya da gece kelinniñ evinde qadınlardan soyları, qomşuları, dostları toplanıp, episi dülber kiyimler kiyinip-quşanıp, ilvanlarını taqıp, sanki büyük bayramğa azırlıq kete. Aslında bu qına köyüv gecesi – yaş qıznıñ babasınıñ evinde keçirilgen soñki gecesidir. Ertesi künü onı baba ocağından alıp, yañı ömürge alıp ketecekler. Bu pek eyecanlı noqta ve er bir yaş kelin bu deñişmelerge büyük işanç ile baqa. Yaş qızlar ve qadınlar tatlı yemekler ve içimlikler azırlap, sofralar donatalar. Yırlağan ve raatlanğan qızlar endi eñ esas meselege keçeler.
Kelsin, kelsin qızlar qına qoyucı, Bu gece qızımız musafir, yarın yolcı.
Qına – bu acayip bir ösümliktir. Onıñ tabiiy hususiyetlerini atta zemaneviy tibbiyette de qabul ettiler. İnsannıñ terisine, tırnaqlarına ve saçlarına qına qoyulsa, olar sağlam ve dülber olıp, qadınnıñ da daima güzel olğanına hızmet eterler.
Kelinniñ qollarına ve saçlarına qına qoyma adeti – qadimiy zamanlardan kelip çıqa. Adet üzre, qınanıñ tedaviylev hususiyetleri aynı zamanda köz-nazardan ve şeytannıñ şerriden de qorçalamağa yardım etken. Kelin odanıñ ortasına otura, ayaqlarını ve qollarını tılsımlı bir suvnen yuva. Suvnıñ tılsımlığı da, bu suvğa nane qoşuvı ile bağlıdır. Nane otu – tendiristlik ve insan teniniñ temizligini bağışlağan bir ösümliktir. Ya da naneden ğayrı, böyle suvğa gül yapraqlarını da qoşalar. Nane suvu ile yuvunmaq kelinge bir qaç yaş qız yardım ete. Qalğanları ise onıñ etrafını çeçekler ile süslendireler. Mına endi mücizeli bir noqta.
Qına qız-kelinniñ ayaqlarına, qollarına ve saçlarına qoyula. Bütün bular yırlar ile yapılmaqta. Qırımnıñ bazı yerlerinde, misal olaraq yalı boyunda, kelinniñ etrafını çıraqlar ile dolanıp çıqqanlar. Kelinniñ özü ise onıñ ömründe olıp keçken deñişmelerni tolu sürette is etken. Qınanı qollarnıñ yani avuçımıznıñ ortasına qoyulması da bir taraftan bu yerde energiyanıñ küçlü noqtası bulunğanından, diger taraftan ise – avuçımıznıñ ortası – aile timsallerinden biridir. Demek, qollarğa qınanıñ yaqılması – em müsbet energiyanı quvetlendirmek ve köz-nazardan saqlamaq içün, em de qoranta qaviy ve temelli olması içündir.
Adet üzre, soñra qına qoyulğan yerge altın kapik qoyğanar. Bu da, belki de, kelecek aile allıtaqatlı, bereketli olacağı maqsadı ile yapılğan areketlerdir. Bundan soñra, yaş qız ya yeşil, ya da qırmızı tüsteki anterni kiyye. Qayd etmek kerek ki, bizim milliy adetlerimizge köre, kelin tüsü – qırmızı tüstir. Onı atta bir çoq milliy türkülerimiz tasdıqlay. (“Mishor qızı”). Qınalavdan keçken qız endi bile – yarın onı yañı ömür, ayatınıñ yañı basamağı bekley,
Qınalı parmaq, cez tırnaq Qınalı parmaq, cez tırnaq,
altın oymaq, ah, ah, Seniñ tatlı tiliñe olurmı toymaq, ah, ah.
Pencereme kün tiymey meyvalıqtan, ah, ah,
Em sarardım, em soldım sevdalıqtan, ah, ah.
Qınalı parmaq, cez tırnaq, altın oymaq, ah, ah.
Almaq degil muradıñ, aylandırmaq, ah, ah.
Uzun boylu, dal fidan, ince belli, ah, ah,
Bütün aleyem içinde sensiñ belli, ah, ah.
Yımırtadan beyazsıñ, bordan aqsıñ, ah, ah,
Qoyun cepke qoyğanday tomalaqsıñ,ah, ah.
Dost qadrini dost bilir, altını – saraf, ah, ah,
Asla canım toymaycaq, közüñe qarap, ah,ah.
Altın çeçek teraze tarasından, ah, ah,
Aylanayım közüñniñ qarasından, ah, ah.
Ленера Меметова
Къына геджеси
Тойдан бир кунь эвель, я акъшам, я да гедже келиннинъ эвинде къадынлардан сойлары, къомшулары, достлары топланып, эписи дюльбер кийимлер кийинип-къушанып, ильванларыны такъып, санки буюк байрамгъа азырлыкъ кете. Аслында бу къына коюв геджеси – яш къызнынъ бабасынынъ эвинде кечирильген сонъки геджесидир. Эртеси куню оны баба оджагъындан алып, янъы омюрге алып кетеджеклер. Бу пек эеджанлы нокъта ве эр бир яш келин бу денъишмелерге буюк ишанч иле бакъа. Яш къызлар ве къадынлар татлы емеклер ве ичимликлер азырлап, софралар донаталар. Йырлагъан ве раатлангъан къызлар энди энъ эсас меселеге кечелер.
Кельсин, кельсин къызлар къына къоюджы, Бу гедже къызымыз мусафир, ярын ёлджы.
Къына – бу аджайип бир осюмликтир. Онынъ табиий хусусиетлерини атта земаневий тиббиетте де къабул эттилер. Инсаннынъ терисине, тырнакъларына ве сачларына къына къоюлса, олар сагълам ве дюльбер олып, къадыннынъ да даима гузель олгъанына хызмет этерлер.
Келиннинъ къолларына ве сачларына къына къойма адети – къадимий заманлардан келип чыкъа. Адет узьре, къынанынъ тедавийлев хусусиетлери айны заманда козь-назардан ве шейтаннынъ шерриден де къорчаламагъа ярдым эткен. Келин оданынъ ортасына отура, аякъларыны ве къолларыны тылсымлы бир сувнен юва. Сувнынъ тылсымлыгъы да, бу сувгъа нане къошувы иле багълыдыр. Нане оту – тендиристлик ве инсан тенининъ темизлигини багъышлагъан бир осюмликтир. Я да нанеден гъайры, бойле сувгъа гуль япракъларыны да къошалар. Нане суву иле ювунмакъ келинге бир къач яш къыз ярдым эте. Къалгъанлары исе онынъ этрафыны чечеклер иле сюслендирелер. Мына энди муджизели бир нокъта.
Къына къыз-келиннинъ аякъларына, къолларына ве сачларына къоюла. Бутюн булар йырлар иле япылмакъта. Къырымнынъ базы ерлеринде, мисаль оларакъ ялы боюнда, келиннинъ этрафыны чыракълар иле доланып чыкъкъанлар. Келиннинъ озю исе онынъ омрюнде олып кечкен денъишмелерни толу суретте ис эткен. Къынаны къолларнынъ яни авучымызнынъ ортасына къоюлмасы да бир тарафтан бу ерде энергиянынъ кучьлю нокътасы булунгъанындан, дигер тарафтан исе – авучымызнынъ ортасы – аиле тимсаллеринден биридир. Демек, къолларгъа къынанынъ якъылмасы – эм мусбет энергияны къуветлендирмек ве козь-назардан сакъламакъ ичюн, эм де къоранта къавий ве темелли олмасы ичюндир.
Адет узьре, сонъра къына къоюлгъан ерге алтын капик къойгъанар. Бу да, бельки де, келеджек аиле аллытакъатлы, берекетли оладжагъы макъсады иле япылгъан арекетлердир. Бундан сонъра, яш къыз я ешиль, я да къырмызы тюстеки антерни кийе. Къайд этмек керек ки, бизим миллий адетлеримизге коре, келин тюсю – къырмызы тюстир. Оны атта бир чокъ миллий тюркюлеримиз тасдыкълай. (“Мисхор къызы”). Къыналавдан кечкен къыз энди биле – ярын оны янъы омюр, аятынынъ янъы басамагъы беклей,
Къыналы пармакъ, джез тырнакъ Къыналы пармакъ, джез тырнакъ,
алтын оймакъ, ах, ах, Сенинъ татлы тилинъе олурмы тоймакъ, ах, ах.
Пенджереме кунь тиймей мейвалыкътан, ах, ах,
Эм сарардым, эм солдым севдалыкътан, ах, ах.
Къыналы пармакъ, джез тырнакъ, алтын оймакъ, ах, ах.
Алмакъ дегиль мурадынъ, айландырмакъ, ах, ах.
Узун бойлу, дал фидан, индже белли, ах, ах,
Бутюн алеем ичинде сенсинъ белли, ах, ах.
Йымыртадан беязсынъ, бордан акъсынъ, ах, ах,
Къоюн джепке къойгъандай томалакъсынъ,ах, ах.
Дост къадрини дост билир, алтыны – сараф, ах, ах,
Асла джаным тоймайджакъ, козюнъе къарап, ах,ах.
Алтын чечек теразе тарасындан, ах, ах,
Айланайым козюнънинъ къарасындан, ах, ах.
