Qırım Milliy Şairi ‘Şevqiy Bektöre’

Qırım milliy şairi Şevqiy Bektöre 1888 senesi Dobruca velâyetiniñ (Rumıniya) Qavlaqlar köyünde doğdı. Onıñ ecdadları on doquzıncı asırnıñ ekinci yarısında Qırımdan Rumıniyağa icret oldılar. Şevqiy Bektöre beş yaşında olğanda, onıñ qorantası Türkiyege – Anadolunıñ Qara-Qaya köyüne köçip keldi. O anda köy mektebini bitirdi, soñra İstanbul universitetinde tasil aldı.

Şevqiy Bektöre baba-dede yurtu Qırımğa ilkide, 1909 senesi keldi. O mında halq ağız yaratıcılığı ve etnografiya ile oğraştı. 1914 senesi birinci cian cenki başlağanda, Şevqiy Bektöre Qırımdan İranğa barıp çıqtı, andan Türkiyege keçip, Türkiye vetandaşı olğanı sebep türk ordusına qoşuldı…

1918 senesi Şevqiy Bektöre evlenip, ömür arqadaşı Amide hanım ile beraber Qırımğa qayttı ve Aluşta şeeri yanındaki Quru Özen köyünde mektep açtı, anda ders berdi. O Totayköy ocalar tehnikumında, soñra mahsus davet ile, Dağstandaki Temirhanşura (Buynaksk) şeeri pedagogika tehnikumında oquv işleri müdiri olup çalıştı em de muallimlik yaptı. 1927 senesi ise, kene mahsus davet ile Türkmenstanda Aşhabad (Aşgabad) pedagogika tehnikumında faaliyet kösterdi. O anda türkmenlerniñ ilki grammatikasını meydanğa ketirdi.

1932 senesi, mart 25-te Şevqiy Bektöre Türkmenstanda, NKVD hadimleri tarafından yaqalanılıp, “milletçi” tamğası ile on yıl aps cezasına mahküm etildi. Vaqıt-saatı kelip, aps müddeti bitse de, onı ta 1946 senesinece tuttılar. O apste bulunğanda, ömür arqadaşı Amide hanımğa oğulları Atilla, Qalğay ve qızı Sevinç ile beraber Türkiyege ketmelerini teklif etti. Amide hanım bu meseleniñ peşine tüşip, özüniñ Türkiye vetandaşı olğanına baqmadan, nice meşaqatlardan soñra balaları ile İstanbulğa köçip ketmege nail oldı.

Şevqiy Bektöre aps müddetini ziyadesile ödegen soñra, onı Özbekstannıñ Yañıyol şeerine NKVD nezareti astına yolladılar. O anda Türkiye vetandaşı pasportını qaytarıp almaq içün çeşit idarelerge mektüpler yazdı. Bunıñ aqibetinde, Şevqiy Bektöre 1948 senesi dekabr 17-de tekrar yaqalanılıp Sibiryağa yollanıldı.

Şevqiy Bektöre Krasnoyarsk lagerlerinde bulunğanda, qorantasınıñ areketleri sayesinde ve Türkiyeniñ Sovetler Birligindeki elçiligi yardımı esnasında o, 1956 senesi lagerden qurtulıp, İstanbulğa kelip çıqtı. Ayatınıñ soñki yıllarını anda keçirdi.

Şevqiy Bektöre 1961 senesi, dekabr 20-de Türkiyede – İstanbulda vefat etti.

1965 senesi Türkiyede Şevqiy Bektöreniñ “Volga qızıl aqarken” serleva astında hatırlavı basılıp çıqtı. Sovetler memleketiniñ ömür tarzını aks etken bu kitapnı, şairniñ qız qardaşı Seadet hanım Bektöre neşir etti.

Şevqiy Bektöreniñ icadı ğayet keniştir. Onıñ nazmiyeti – şiirleri mevzu ve ğaye ceetinden halq göñüline pek yaqındır. Şair kendisiniñ “Çoq zamanlar yer yüzünde yaşadıq” serlevalı birinci şiirini 1910 senesi yazdı. 1920 senesi ise, Aqmescit şeerinde onıñ “Erkineqon” namında şiirler cıyntığı dünya yüzüni kördi.

Şairniñ yüreginde halqına, milletine, Vetanına ve aynı zamanda ayatqa nisbeten dalğalanğan fikirleri inci kibi satırlarğa çevirildiler ve aqlı olaraq ebediyetten yer aldılar.

Menba : Leylaemir.org saytı

Къырым Прометейи

Къырым миллий шаири Шевкъий Бектёре 1888 сенеси Добруджа веляетининъ (Румыния) Къавлакълар коюнде догъды. Онынъ эдждадлары он докъузынджы асырнынъ экинджи ярысында Къырымдан Румыниягъа иджрет олдылар. Шевкъий Бектёре беш яшында олгъанда, онынъ къорантасы Тюркиеге – Анадолунынъ Къара-Къая коюне кочип кельди. О анда кой мектебини битирди, сонъра Истанбул университетинде тасиль алды.

Шевкъий Бектёре баба-деде юрту Къырымгъа илькиде, 1909 сенеси кельди. О мында халкъ агъыз яратыджылыгъы ве этнография иле огърашты. 1914 сенеси биринджи джиан дженки башлагъанда, Шевкъий Бектёре Къырымдан Ирангъа барып чыкъты, андан Тюркиеге кечип, Тюркие ветандашы олгъаны себеп тюрк ордусына къошулды…

1918 сенеси Шевкъий Бектёре эвленип, омюр аркъадашы Амиде ханым иле берабер Къырымгъа къайтты ве Алушта шеэри янындаки Къуру Озен коюнде мектеп ачты, анда дерс берди. О Тотайкой оджалар техникумында, сонъра махсус давет иле, Дагъстандаки Темирханшура (Буйнакск) шеэри педагогика техникумында окъув ишлери мудири олуп чалышты эм де муаллимлик япты. 1927 сенеси исе, кене махсус давет иле Тюркменстанда Ашхабад (Ашгабад) педагогика техникумында фаалиет косьтерди. О анда тюркменлернинъ ильки грамматикасыны мейдангъа кетирди.

1932 сенеси, март 25-те Шевкъий Бектёре Тюркменстанда, НКВД хадимлери тарафындан якъаланылып, «миллетчи» тамгъасы иле он йыл апс джезасына махкюм этильди. Вакъыт-сааты келип, апс муддети битсе де, оны та 1946 сенесинедже туттылар. О апсте булунгъанда, омюр аркъадашы Амиде ханымгъа огъуллары Атилла, Къалгъай ве къызы Севинч иле берабер Тюркиеге кетмелерини теклиф этти. Амиде ханым бу меселенинъ пешине тюшип, озюнинъ Тюркие ветандашы олгъанына бакъмадан, нидже мешакъатлардан сонъра балалары иле Истанбулгъа кочип кетмеге наиль олды.

Шевкъий Бектёре апс муддетини зиядесиле одеген сонъра, оны Озьбекстаннынъ Янъыёл шеэрине НКВД незарети астына ёлладылар. О анда Тюркие ветандашы паспортыны къайтарып алмакъ ичюн чешит идарелерге мектюплер язды. Бунынъ акъибетинде, Шевкъий Бектёре 1948 сенеси декабрь 17-де текрар якъаланылып Сибирьягъа ёлланылды.

Шевкъий Бектёре Красноярск лагерлеринде булунгъанда, къорантасынынъ арекетлери саесинде ве Тюркиенинъ Советлер Бирлигиндеки эльчилиги ярдымы эснасында о, 1956 сенеси лагерден къуртулып, Истанбулгъа келип чыкъты. Аятынынъ сонъки йылларыны анда кечирди.

Шевкъий Бектёре 1961 сенеси, декабрь 20-де Тюркиеде – Истанбулда вефат этти.

1965 сенеси Тюркиеде Шевкъий Бектёренинъ «Волга къызыл акъаркен» серлева астында хатырлавы басылып чыкъты. Советлер мемлекетининъ омюр тарзыны акс эткен бу китапны, шаирнинъ къыз къардашы Сеадет ханым Бектёре нешир этти.

Шевкъий Бектёренинъ иджады гъает кеништир. Онынъ назмиети – шиирлери мевзу ве гъае джеэтинден халкъ гонъюлине пек якъындыр. Шаир кендисининъ «Чокъ заманлар ер юзюнде яшадыкъ» серлевалы биринджи шиирини 1910 сенеси язды. 1920 сенеси исе, Акъмесджит шеэринде онынъ «Эркинекъон» намында шиирлер джыйнтыгъы дюнья юзюни корьди.

Шаирнинъ юрегинде халкъына, миллетине, Ветанына ве айны заманда аяткъа нисбетен далгъалангъан фикирлери инджи киби сатырларгъа чевирильдилер ве акълы оларакъ эбедиеттен ер алдылар.