QARALEZ VADİYSİ – QIRIMDA EÑ BEREKETLİ VADİYLERDEN BİRİDİR
QARALEZ VADİYSİ – QIRIMDA EÑ BEREKETLİ VADİYLERDEN BİRİDİR
Manğup Qale eteklerinde ta Belbek (Qabartı) özenine barıp tirelgence cenüpten şimalge taba sozulğan Qaralez vadiysi (Karalezskaya dolina) uzanmaqta.
1901 senesi neşir olunğan bir qılavuzda Qırımnıñ böyle özençikli vadiyleri arasında eñ bereketlisi, özençigi suvarğan bağ-bağçalı yerlerden, meyva-yemişli çayırlardan ibaret, dülberden-dülber manzarası Şveytsariya güzelliklerini
añdırğanı qayd etilgen.
Vadiyde Manğup Qale etegindeki Yanıq dere başlanğan yerde 14 qoranta yaşağan Hocasala köyçigi bar edi. Ondan 1 kilometr şimalde 123 haneden ibaret Yuqarı Qaralez köyü yerleşmekte. Ondan da 2-3 kilometr vadiy boylap bayağı keñ, tegiz yerde 374 qorantalı Büyük Qaralez köyü olğan. Ep vadiy boylap 0,5 kilometr daa aşağıda Belbek özeni qaşında 20 haneli Qabartı köyü yerleşkendir. Bu köylerden Balıqlava ve Aqyarğa alıp barğan balaban yol keçe.
Yuqarı Qaralezniñ cenüpten başlanğan yerinde çeşme qayalar tübünde “Suvuq çeşme” adlı büyük bir çoqraqtan
nomay suv çıqa. Ne yazda eksilgen ve ne de qışta toqtamağan bu suvdan özençik asıl olğan. Yuqarı Qaralez ve Büyük Qaralez köyleri sakinleriniñ azbarlarındaki ekinler şu suvdan ğıdalandırılalar. Büyük Qaralezniñ yuqarı başında yerden qaynap çıqqan daa da nomay suvlı “Yaz çoqraq” gölüniñ suvı yıl boyu eksilmeyip aqa.
Bu eki suv aqımları özenge aylana. Küz-qış mevsimlerinde Büyük Qaralezniñ aşağı maallesinde degirmen çalışa.
Qabartı köyünde qoyu taldalı tal terekleri astında buz kibi salqın suv çıqa ve şu suvda yasalğan maqsıma yolcularğa
teklif etile, olarnıñ araretlerini qandıra edi. Yollarnıñ çetlerindeki onlarnen çoqraqlar da qayalar aralarından aqıp çıqqan suvlar da vadiyniñ özenine barıp qoşula edi.
Diqqat etken olsañız, çoq şeyler aqqında “edi” sözüni qoşup hatırlaymız, çünki bütün bular 1944 senesi mayıs 18-
ge qadar mevcut edi. Şimdi köylerde evelki dülberlikten, 10 özgünlikten eser bile yoqtır. Çoqraqlardan daa da çoqça suv çıqaracaq olıp, suvnıñ közüni patlatqanlar. Aqibette suv yolu qapalğan ve çeşme tamamile quruğan. Çeşme derege nasoslar qoyğan ve 100 metr terenlikten suv çıqarğanlar.
Bu ise etraftaki çoqraqlarnıñ qurumasına alıp kele. Özen boylarında domuzlar, papiyler baqılğanından suv kirlene ve özen sanki bataqlıqnı añdıra. Büyük Qaralezdeki yaz çoqraqnıñ etrafı ise yüksek divarlarnen qoralanğan ve özendeki suvnı biz endi “Krasnomakskaya mineralnaya voda” olaraq satın alamız. Yuqarı Qaralezniñ yaqın tütün aranlarını hususiyleştirgen çufut anda artıq eşek ferması açqan. Qırımlar yaşağan evleri darma-dağın etilgen Hocasala turizm merkezine çevirildi. Restoran, qave, musafirhaneler mında mantar kibi öseler. Manğup Qale çoqtan kelmeşeklerniñ
diqqatını celp etkeninden, bu yerlerniñ yañı saipleri turizmden para qazanmaq peşindeler.
QARALEZİM
Qaralez menim ana yurtım, Vatanım,
Doğup ösken, dünya körgen mekânım.
Toprağıña tamdı bir tamçı qanım,
Seni añsam ep ilhamlanacağım.
Qaralezniñ qaya-qoba, dağları
Manzarası orman qaplı civarları
Yer bağrından aqıp çıqqan suvları
Cennet köşesin añdıra çoqraqları.
Biñler yıllar vesil oldıñ Qaralez
Tar soqaqlı yollarıñdan ötkenlerge,
Nice şeitlerge cenaze qıldıñ
Yurt talaşuv cenklerinde ölgenlerge.
Mengu qaldırdı yabanlar öz izlerin –
Fransız, çufut, qaray, alman soqqaların
Aziz toprağıña yuttıñ yat seslerin,
Nice milletlerniñ ceset qaldıqların.
Qırım yurtnıñ güzelligin siñdirip,
Efsaneler yarattı zekiy halqım
Qaralezniñ nesillerin mindirip
Semalarğa köter qanatlı atım!
Ziyaretnen yaqınlaşsam köyüme
Eşitem onıñ coşqun eren sesini:
“Qaralezim – Qara İlyas! Qaralez!!!”
Göñlüm öse, meftün ete bu söz meni…
Neler keldi, neler keçti başıñdan,
Yavur ükümi ayırdı öz halqıñdan…
MENBA : YUQARI QARALEZ ve YUQARIQARALEZLİLER ECDATLAR * HATIRLAVLAR * NESİLLER Cafer EMİRALİ “Tezis” Aqmescit, 2010
