Milletniñ parlaq çırağı söndi, ey, vah… Biz, çocuqların, babası ötti, ey, vah…
İsmail bey Gaspralı ve Bağçasaray
(Tarih saifelerinden)
1914 senesi – büyük mütefekkir İsmail bey Gaspralı vefat etti. 2014 senesi – Halqara YÜNESKO teşkilâtı tarafından “Gasprinskiyniñ yılı”, dep ilân etildi. Velâkin, añlaşılmağan sebep mücibi, ne içündir, resmiy sürette bütün dünyağa ilân etilgen bu ulu zatnıñ “Yılı”, öyle de lâzim tertipte – seviyede alınıp barılmadı, ötkerilmedi. Ebet, nufuzlı YÜNESKO idaresi “elif” degen soñ, mıtlaqa “be” demeli edi… ve ilâhre…
Şimdi ise, “Vetanımnıñ hoş aenki” saytımıznıñ aziz mühlislerine “Tercüman” gazetasınıñ 1914 senesi avgust 21, 26 ve sentâbr 10, 11, 25 künleri çıqqan sanlarında derc olunğan metnlerni avale etemiz. Mezkür tarihiy metnlerde medeniyet dünyasınıñ, türk dünyasınıñ, islâm dünyasınıñ parlaq sıması İsmail bek Gaspralı zatı aliyleriniñ yaşağan soñki künlerini qavrap ala.
Mezkür saife üzerinde çalışqanda filologiya ilimleri namzeti, professor İsmail Asan-oğlu Kerim tarafından azırlanılıp, neşir etilgen “Gasprinskiyniñ “canlı” tarihi 1883 – 1914″ (Aqmescid. 1999) serlevalı kitaptan em de “Qırım” gazetasınıñ 2014 senesi çıqqan sanlarından faydalanıldı.
Milletniñ parlaq çırağı söndi, ey, vah…
Biz, çocuqların, babası ötti, ey, vah…
Avgust 21. –Baş muharririmizniñ hastalığı
Baş muharririmiz İsmail Gasprinskiy azretleri qaç vaqıttan beri hasta bulunmaqtadır. Doktorlarnıñ dedigine köre, hastalığı bronhittir. Bu hastalıq sebebinden vucutlarına dahi biraz zayıflıq arz olıp töşekte yatmaya mecbur olmuşlardır. Müşarünileyhin Bağçasaray cemiyet hayriyesi ve banka soveti reisliklerinden istifa vermeli de hastalıqlarından ileri kelmiştir.
Avgust 26. –Baş muharririmizniñ hastalığı
Baş muharririmiz İsmail-bek Gasprinskiy azretleriniñ sıhhat ve hatirelerini sual iden bir çoq telegraflar ve mektüpler kelmektedir. Bunların er birine ayrı-ayrı cevap vermek mümkün olmadığından, bundan böyle aftada bir defa müşarünileyhin hastalığına dair gazetamızda malümat verilecektir.
Baş muharririmiz İsmail-bey keçen fevral ayında Peterburgda vuqu olmış küçük syezdde şiddetlice suvuqlanıp, hasta olaraq Bağçasaraya avdet itmişlerdi. O zaman maalliy doktorlara muracaatle hastalıqlarınıñ şiddetli bronhit olduğı añlaşılması üzerine tedaviye başlayıp, yaz sıcaqlarınıñ başlamasıle tamama şifaya olacaqlarına ümüt bağlamışlardı. Faqat Qırımın güzel avası ve şifalı sıcaqları da fayda vermedi.
İyün ayında Peterburgda içtima itmiş resmiy musulman muşavere meclisine kitememeleri de ayrı hastalıqlarınıñ kesp, şiddet itmesinden ileri kelmişti. İyün ahırına doğru deñiz avasından istifade itmek niyetile İstanbula qadar kitmişlerdi, faqat bundan da bir fayde körmeyip, tamama hasta olaraq Qırıma avdet itmişlerdi.
İşte, o zamandan yani iyül 8-den itibaren hastalıqları kittikçe şiddetlenmek ile beraber, diger taraftan da tedricen sesleri eksilmeye başlayıp, azırda sesleri eppice eksilmiştir. Qırımda bulunan iyi tabipler celp olunsa da… niayet, yataqta mecbur olmışlar ve 40 künden beri yatmaqtadır.
Keçen kün doktorların yaptıqları bir könsilium neticesinde İsmail-bey duçar olduqları hastalığın havflı ve telükeli devrini keçirip, iyileşmek devrine kirdikleri memnuniyetle añlaşılmış ise de, heyli zaman daa yatıp, tedaviy idilmesine qarar verilmiştir.
Sentâbr 10. İsmail-beyin hastalığı ağırlaştı
Keçen afta baş muharirimiz İsmail-bek azretleriniñ hastalığı aqqında verdigimiz malümatta bugün yazacağımız satırlarle tamama kes afiyet ideceklerini haber vermek ümütinde olduğımızı tebşir itmiş idik. Faqat o ümütlerimiz doğru çıqmadı.
İsmail-bey ağustos 30-dan sentâbr 8-ne qadar nekâhet devrine kirmiş kibi iyi bir alda vaqıt keçirip, derece areketleri hal-tıbbisiynde, iştahları da yerinde idi. Bu müddet zarfında kendileri gazeta, felân oqumayurlardı ise de, yattıqları yerden oqutıp dinleyürlar ve ehval-alemden bahs ile vaziyet-hazırı siyasiye dair, fısıldı ile olsa da, beyan fikir ve mutalâa idiyurlardı.
Müşarünileyhin bu alı etrafındakilerine epeyce ümütler vermişti. Faqat sentâbr 9-da sabahtan itibaren nefesler tarlanmaya başlayıp, bu nefes tarlığı kittikçe arttı. O kün aqşam yarı giceden itibaren dün sabah saat sekize qadar qalplerindeki zahmetin şiddetinden nefesleri daa ziyade tarlaşıp, derece areketleri iç yükselmedigi alda nabızları daqiqada 160 kereye varmıştır.
Gice saat ikide doktorlar kelip, könsilium yaptılar, neticede müvellidülhumuza, kislorod, ile teneffüsiniñ fayde verecegine qarar verdiler. Müvellidülhumuza teneffüs itmeye başladıqtan soñra biraz raatlıq körmiş olduqlarından teneffüse devam idiyurlar. Quvve-i-mühkem ve halet-i-ruhiyeleri henuz yerinde olduğından iade-i-afiyet itmelerini ümüt idiyurız.
Sentâbr 11. – İsmail-bey azretleri halet ihtizarda
Baş muharririmiz İsmail-bek Gasprinskiy azretleriniñ alı, dün gazetamız makineye verildigi zaman pek müşkül idi. Quvve-i-mühkemleri yerinde olmaqle beraber, vucutları tamamen quvetten düşmiş bulunıyurdı. Müvellidülhumuzadan mada, ilâ-clar istimalından vazgeçtiler.
Üç künden beri nefes tarlığı ıstırabı içinde bulundıqlarından iç bir daqiqa uyumadıqları kibi, ağızlarına qatre-qatre aqıtılan suvdan başqa iç bir şey qoymadılar.
Hulâsa: bütün ehval ve areketi artıq iade-i-afiyet itmelerine ümüt qalmadığını kösteriyur, daa açığı, kendi tabirlerince, aleyem-baqiye seyahata azırlandıqlarını “Tercüman” mühterem oquyıcılarına büyük bir teessüf ve tealüm ile beyan ider. Bu elem künlerde “Tercüman” neşir idilemeyecegini ayrıca sevgili oquyıcılarına arz eyler…
Sentâbr 25. İnna lillâh ve inna ileyhi raciun*
“Tercüman”nıñ müessisi büyük İsmail-bey Gasprinskiy hazretleri duçar olduqları hastalıqtan ruh-u-yab olamayaraq, sentâbr on birinde, pencşenbe künü, sabah saat sekiz buçuqta ruhlarını teslim itmiş… Sentâbr 12-de, cuma künü, saat 2-de cenaze namazı qılınıp, defn idilmiştir…
32 yaşından soñra babasını ğayıp itmiş “Tercüman” bütün sevgili oquyıcılarına beyan-taziye ile ind-i-zamanda yas ve elemine iştiraklerinden dolayı arz-teşekkür eyler.
Menba: http://leylaemir.org
