DÜNYANI ŞALIŞQANLAR KOŞURECEKLER DENILGENDE – Güner Akmolla

DÜNYANI ŞALIŞQANLAR KOŞURECEKLER DENILGENDE
Güner Akmolla
Anlatacağım 1986 senelerınde qonuşıldı 1943-1944 senelernın anımasında. Babam, Abdulla Şayp Veli, Aqbaş koyın (bugun Albeşti, tau betınde koy) Kostencı ilınde, imam -hatibı, pıqare edı, koy ocası bolğan babası da ep pıqare ekende.Mecdiye Musulman Seminarın mezunı, Milli Şayırımız Memet Nıyazı’nın talebesı,Emel Mecmuasında şiirlerı yazıla 1931, 1932, 1933 senelerınde, bızde onlardan ayırdıq 18 yaşında olgen muallimıne yazğanlarından:
“Mezarından Tatar qayday dep sorasan, Hep oksuzdur, yurdu için gece kunduz qozğala, Catqan cerın cennet bolıp Yaradanğa baralsan, Yurdumuzğa duamızın qabulunu cabala.” < (Emel, 1931, Emel 2014,Torende qarşılıq, Qurtveli Oğlı Şayp, roman 2017, s.193). Çünkü onın oz fikirlerı quvetlı eken. Marx ve Engels -lerın eserlerını oquğan kışı, Qırım’dan 1943,1944 ‘te kelgenlermen baya lafqa atıla eken olarnın yaşağan facialardan yaşlı kozlerınden eşıtıp: ”Oca effendı, kitapta yazılğanday bolmadı!” Seminar ve ocalıq arqadaşları oğa bo sebeplerden “ko munist “degenler. Komunistler de onı ekı kere mahpuske attılar, 1945 te ve 1952 de, sonında 7 Şayp Veli Abdulla (1913-1991; 19 nisan 1952 de tutuldu ve 25 aralıq 1956 da serbest boldı dekretmen.
senege ceza aldı Tulça ocası ekende. Bırıncı tutuqlanmasından qaşıp keldı koyımızge.Soviyet askerlerı bızdiy tatarca qonuşup üyümızge keldıler tapmadılar çünkü tauğa qaşırıldı.Koyın ortasında, camının aldında bır qara maşınada resımı ve rekompens rubla yazılı aftalarca turdı.Erkez bıle edı onın tauda ekenın; kenarda oturğanlar aşayt ve kıyım aketıp berdıler.SAU BOLSIN CEMAATIMIZ, QAZAQ QOMIŞIMIZ! Bıreu tutturmadı!Soviyet komandamentınden qaşa ve Salya teyzemızın üyüne bara, 1952-54 senelerınde qadın mahpuslerınde Mislea ve Mierkurea Çük – te qaldı.Onın Şayzer qızına anlatmasından bılemız: „Qorqqan kışı korgen edım, amma Şayp-tay qaltırağan kormegen edım. Menden para ıstedı ve yardım koyıne barmağa soviyetlerden qaşıp. Anlattı:o keşe Tuli ulumnı kordım tışımde, menı tışarğa şaqırdı. Bır kun evvel menı catqızdılar masa ustune ve tufek tutup qarşımda baqırdılar: “Ayt, kımden ala Necıp Hacı Fazıl para Qırım muacırlerıne bermege? Ayt, qayda saqlanalar qalğanlar? Qaştaneler? Hayır, bolar komunist tuvıl edıler!” Stalin’ın olımı onı taptı Ayud ceza üyünde.Seneler sonra soradım : -Qalay eşıttın Stalin’ın olı qaberını? -Bıznı qapalı tutqanlar gazatanı ata edıler ayaq colına ya da geşken colımızğa, unutqan ve ya cöytqan bolıp.Mahpuslerın komandantlarını bıle edı, bekçılernı de, Ala Qapı’dan Tuna- Qara Denız Qanal cerınden ketıp kelıp Karansebeş, Ayud, Baya Spriye- lerge.Qorqa edı qonuşmağa.Sade bır grevnı anlattı, Ayud mahpusınden; epısı baqırğan: “Aşlıqtan olemız!” Dep. On, belkı fazla, belkı yüz cerlı bırer otmek alıp qollarına Qral mahpusıne yaqınlağanlar, oların şaşqın ve tız şogıngen ayaqlanmalarına.Senesını qararlayman 1955 ya 1956 kıbı. Ekıncı soravım şolay boldı:Qaydan taba edınız aşayt qaşaq qardaş musafırlerımızge?Üyümuz tolı edı,keşe, kun duz, Qırım’dan qaşıp kelgenlermen. Kunun bırsınde, itler yaman urdı. Qartbabamın itlerı edıler, bız qartbabamın azbarında ostık.Anama baqırdım itlernı toqtatsın. O da mağa ayttı: -Qorı itten! Yardımcı bol! Cevabım eşıtılgen kelyatır aqayğa: -Eş qorımam! Eger bızım koy Abdulla aqay bolsa, qorır edım. Ama bo Qırım’dan kelgen Abdulla aqay! Anama cılap aytqan zavallı aqay:”Ekı qızım boldı, ama oların bolay tatarca qonuşqanların tuyalmadım! Anaları rus edı.” Olımınden bır sene evvel soradım: -Şubbelengen kışın barmı yani senı tutturğan? Cevabını unutmadım: -Evet, bar! Celil asker! Mecdiye T koyınden kelıp adres ıstedı.Ondan cıberdım pusla* Nazif Canaqay’ğa, seminar arqadaşıma. 1952 senesınde Qurban Bayram terı paralarını mağa bersın, Ibrail’de Ozenbaşlı* ailesı ağır alde” dep. Ankette o puslanı kosterdiler. Ibrail gemısınden tuşkende, ekı ırı “dost” qoltığına kırıp aketkenler qara maşinağa. Bır buçük sene sonra sau qaberını Kanal dan ketırdı Idayet Emırsoyun Delurujlı elektrik ışçısı. Pusla da yazğan: “Sauman. Balalarnı qara.” Tulça dan tutuqlanlarnı tanıdım: dr. Eyup Musa (noğay) 8 cıl mahpus, 800 ley bergen qırımlılarğa yardım dep; qral komiserı Halil Qayri, (türk)12 cıl mahpus ala komiser bolğanı uşun. Sonğı soravım diniy insanğa layıq cevapman qarşılandı: -Qaydan taba edınız aşayt? -Alla berdı!
• qısqa mektup
• lider
5 Qasım 2021