Amet-Han Sultan
Amet-Han Sultan — belli arbiy uçucı, II Cian cenkiiştirakçi, Şuralar Birliginiñ eki defa qaramanı.
Amet-Han Sultan 1920 senesi Alupkada doğdı. AqmescitteFZO mektebinde oqudı. Bundan soñ, ustanıñ şegirdi olaraq, parovoz deposında çalıştı. Aynı vaqıtta aeroklubğa qatnap oqudı. Arbiy uçucı olmaq istegi onı Aqyaryaqınlarındaki Qaçı aviatsiya mektebine alıp keldi. On doquz yaşında bu mektepniñ kursantı oldı.
Amet-Han Qaçı mektebini II Cian cenki başlamazdan bir yıl evel bitirdi ve ŞSCBniñ ğarbındaki qısımlardan birine hızmet etmege yollandı.
Amet-Han ve onıñ silâdaşları quveti qat-qat artqaç olğan ava duşmanına qarşı küreşte aqranı olmağan erlik, cesaret ve qaramanlıq kösterdiler.
Qızıl bayraqlı gvardiya qırıcı aviatsiya polkunıñ eskadrilya komandanı Amet-Han Sultan 359 uruşta bulundı. Şahsen özü on bir duşman uçağını urıp tüşürdi. Gruppa ile olğan ava çatışmalarında ise 19 duşman uçağını ğayıp etti. Bundan ğayrı, Stalingrad cebesinde 110 cenkâver uruşta bulundı, şahsen özü altı uçaq urıp tüşürdi ve gruppa ile olğan ava cenkinde yedi duşman uçağını ğayıp etti.
Bu fedakârlığı içün Amet-Hanğa 1943 senesi avgust 24-te, ükümetniñ qararı mücibi ile, Şuralar Birliginiñ Qaramanı unvanı berildi.
Amet-Han ava cenkiniñ büyük ustası ve aqiqiy ass oldı. 1942 senesi mayıs 31-de Yaroslavl töpesinde Yunkers-88 uçağını özü uçağınıñ kevdesi ile urıp yerge tüşürgende, ekipajdan eki nemse uçucısı esir alındı, ekisi uçaq içinde yandı. Amet-Han özü ise avadan yerge paraşüt ile tüşip qurtuldı. O, Şarqiy Prussiyada altı uçaq urıp tüşürdi. 1945 senesi yanvar 18-de dört biñ metr yükseklikte yigirmi beş nemse uçağına qarşı bir özü çıqıp, üç uçaqnı urıp tüşürdi.
Bu batırlıqları içün Amet-Han Sultanğa 1945 senesi iyün 29-da Şuralar Birliginiñ Eki defa Qaramanı unvanı berildi. Misli yoq cesürligi içün Amet-Han Sultan cenkniñ soñunda Devlet mukâfatı laureatı unvanını aldı.
Uruşlarda Amet-Han özüniñ ustalığı, pişkinligi, cesürligi ile öyle yüksek şüret qazandı ki, ondan közleri qorqqan nemse aviatsiya komandanlığı bir çare tapıp Amet-Han Sultanı yaqalamaq ve yoq etmek ükümini çıqardı. Amet-Han ise qorqmadı. “Men Amet-Han Sultanım! Men Amet-Han Sultanım! Nemse basqıncılarına ölüm!” – dey edi radio ile. Oña cevap olaraq nemselerniñ efirde: “Achtung! Achtung! (Diqqat! Diqqat!) Avada Amet-Han! Uruştan çıqıñız!” – degen emirleri eşitile edi.
«Qart qartal ölüm yaqınlaşqanını sezgende qalğan küçüni toplap töpege ıntılay, köterile eñ töpege. Soñ qanatlarını qatlay ve taş kibi topraqqa tüşe. Bunıñ içün dağlı qartallar kökte öleler – topraqqa olar ölgen tüşeler.»© Amet-Han Sultan (Ölüminden üç ay evel, 1970 senesi oktâbr ayı)
Qırımtatar halqınıñ iftiharı Amet-Han Sultan 1971 senesi fevral 1-de yañı uçaq sınavı vaqıtında elâk oldı.
Bugün Aqmescit, Alupka ve Mahaçqala şeerleriniñ meydan ve soqaqları Amet-Han Sultannıñ adı taşıylar.
